Είχε περάσει μόλις ένας χρόνος. Ένας χρόνος με τόσο «καυτά» γεγονότα όσο κανένας άλλος στη νεότερη ελληνική ιστορία.
Τη σφαγή στο Πολυτεχνείο ακολούθησε η ανατροπή του Παπαδόπουλου από τον Ιωαννίδη, ο οποίος εξαπέλυσε κύμα συλλήψεων με στόχο τους πρωταγωνιστές της εξέγερσης, που είχαν διαφύγει τη νύχτα των τανκς, και επαναλειτούργησε τη Γιάρο.
Τα κρατητήρια της ΕΣΑ γνώριζαν ξανά μεγάλες πιένες και η διαδικασία φιλελευθεροποίησης του καθεστώτος έμοιαζε μακρινή ανάμνηση.
Οχτώ μήνες αργότερα η ανατροπή του Μακαρίου και οι τραγικές εξελίξεις στην Κύπρο είχαν ως αποτέλεσμα την κατάρρευση της χούντας και την αποκατάσταση της Δημοκρατίας, με την επιστροφή του Κωνσταντίνου Καραμανλή στην Ελλάδα την 24η Ιουλίου. Η ορκωμοσία του ως πρωθυπουργός για την κάλυψη του κενού εξουσίας, σηματοδότησε ουσιαστικά και την έναρξη της προεκλογικής περιόδου.
Ο Νοέμβρης πλησίαζε και οι φοιτητικές οργανώσεις (κυρίως αυτές) σχεδίαζαν τις εκδηλώσεις μνήμης για την πρώτη επέτειο της αποφράδας 17ης Νοεμβρίου. Στις αρχές Οκτωβρίου διοργανώθηκε στο Πολυτεχνείο έκθεση με ντοκουμέντα και έργα τέχνης εμπνευσμένα από την εξέγερση. Εκεί προβλήθηκε για πρώτη φορά το τηλεοπτικό υλικό της κλασικής εικόνας με το τανκ ρίχνει την πύλη του Πολυτεχνείου.
Καμία ελληνική κάμερα δεν είχε καταγράψει το περιστατικό, το φιλμ ήταν ολλανδικό και προβλήθηκε για πρώτη φορά από την κρατική τηλεόραση (ΕΙΡΤ) την Κυριακή 3 Νοεμβρίου. Έως τότε είχαν δημοσιευτεί μόνο κάποιες σχετικές φωτογραφίες στον Τύπο, ενώ ορισμένα στιγμιότυπα είχε φέρει στο φως ο «Ταχυδρόμος», με το χαρακτηριστικό πρωτοσέλιδο «Στα χέρια μας το φιλμ του Πολυτεχνείου» (5/9/74).
Οι μνήμες ήταν ακόμα τραυματικές και η ανατριχιαστική απεικόνιση των γεγονότων σε βίντεο έδωσε ακόμα πιο πένθιμο τόνο στις προετοιμασίες για τον εορτασμό της πρώτης επετείου.
Παράλληλα με αυτές βρισκόταν σε πλήρη εξέλιξη και οι αντίστοιχες των κομμάτων για την εκλογική αναμέτρηση. Στις 30 Σεπτεμβρίου αναφέρθηκε από κύκλους της ΝΔ ότι η πιθανότερη ημερομηνία ήταν η 10η Νοεμβρίου.
Εν τέλει, προς έκπληξη πάρα πολλών, επιλέχθηκε η 17η Νοεμβρίου, με την αιτίαση ότι η παράταση ήταν αναγκαία για να δοθεί λίγο περισσότερος χρόνος στη διάθεσή του Γεωργίου Μαύρου, αρχηγού της Ένωσης Κέντρου, που με την ιδιότητα του υπουργού Εξωτερικών είχε απουσιάσει για μεγάλο χρονικό διάστημα από τη χώρα.
Η επιλογή του Καραμανλή επικρίθηκε από πολλούς και ιδίως από τις υπεραριστερές ριζοσπαστικές ομάδες. Του χρεώθηκε η διάθεση να υποβαθμίσει το γεγονός και πιθανόν να ήταν έτσι, καθώς η προσωρινή μεταπολιτευτική κυβέρνηση διακρινόταν από ανασφάλεια να ασχοληθεί εκτενώς με τη σφαγή στο Πολυτεχνείο και να τη διερευνήσει.
Ήταν οι πιέσεις της αντιπολίτευσης και τα δημοσιεύματα του Τύπου (παράλληλα με τη δημοσίευση των εικόνων από την εισβολή του στρατού), που φάνηκε να επισπεύδουν την παραπομπή της υπόθεσης στη δικαιοσύνη, με την ανάθεση της προανάκρισης για τα γεγονότα στην εισαγγελεία.
Στις 15 Νοεμβρίου η ΟΝΝΕΔ εκδίδει ανακοίνωση, σε μια προσπάθεια να αντικρούσει τα επιχειρήματα περί εκούσιας υποβάθμισης. «Οι ελεύθερες εκλογές της 17ης Νοεμβρίου είναι το καλύτερο μνημόσυνο για τα παιδιά που αγωνίσθηκαν και έπεσαν στο Πολυτεχνείο, γιατί αποτελούν την πανηγυρική επιβεβαίωση της νίκης των δημοκρατικών δυνάμεων και της παγιώσεως των ελευθέρων δημοκρατικών θεσμών της χώρας», ανέφερε μεταξύ άλλων.
Ήταν αδύνατο φυσικά να συμπέσουν οι εθνικές εκλογές, πρώτες ύστερα από μία δεκαετία στη χώρα, με τους εορτασμούς της επετείου. Η πρώτη τέτοια – ένα από τα παράδοξα της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας – μετατέθηκε μια εβδομάδα μετά.
Οι προαναφερόμενες αριστερές οργανώσεις, που δεν το δέχτηκαν, συγκέντρωσαν δεκάδες χιλιάδες διαδηλωτές σε πορεία προς την Καισαριανή την Παρασκευή, 15/11.
Κατά το τριήμερο του επίσημου εορτασμού (22-24/11) κορυφώθηκε η καθημερινή προσέλευση χιλιάδων πολιτών στο Πολυτεχνείο κυρίως με τη μορφή πολιτικού μνημόσυνου για τους νεκρούς, την κατάθεση λουλουδιών και μικρών σημειωμάτων στα κάγκελα. Αυτή ήταν και η πρώτη επαφή των περισσότερων Αθηναίων με την ιστορία της εξέγερσης.
Η λαϊκή μάζα μέσα και έξω από το εμβληματικό κτίριο της Πατησίων ήταν προπομπός προεκλογικής συγκέντρωσης των 80’ς, όταν ο Γιάννης Ρίτσος απήγγειλε στίχους από τη «Ρωμιοσύνη» στο προαύλιο χώρο.
Η πραγματική λαοθάλασσα ωστόσο θα ξεχυνόταν την Κυριακή 24 Νοεμβρίου, με την πορεία προς το ΕΑΤ-ΕΣΑ (Ειδικό Ανακριτικό Τμήμα της Ελληνικής Στρατιωτικής Αστυνομίας) και την Αμερικανική πρεσβεία. Ήταν μια κολοσσιαία διαδήλωση, με τους πρωτοσέλιδους τίτλους των εφημερίδων να κάνουν λόγο για συμμετοχή άνω του 1.000.000 ανθρώπων.
Κεντρικό σύνθημα ήταν «Το Πολυτεχνείο Ζει», αλλά η μαζικότητα και τα λοιπά συνθήματα της πορείας (ιδίως το αυτοκριτικό «λαέ ντροπή σου για την εκλογή σου») ήταν βαθιά επηρεασμένα από τον εκλογικό θρίαμβο του Καραμανλή (η ΝΔ έλαβε ποσοστό 54,37%, η Ένωση Κέντρου 20,42% και το ΠΑΣΟΚ 13,58%).
Δεν έλειψαν βέβαια οι επιθέσεις στην πρεσβεία των ΗΠΑ, με αυγά που περιείχαν κόκκινη μπογιά (από το μπλόκ της εξωκοινοβουλευτικής οργάνωσης Ε.Κ.Κ.Ε), αλλά η πορεία έμοιαζε να έχει πάρει τη μορφή μιας άτυπης αντιπολιτευτικής διαμαρτυρίας. Όχι μάλλον ο κατάλληλος τρόπος για να τιμηθεί η μνήμη όσων θυσιάστηκαν στην πιο ανιδιοτελή εξέγερση της ελληνικής ιστορίας εν καιρώ ειρήνης.
Το «Πολυτεχνείο» δεν ήταν το πανεθνικό λαϊκό ξέσπασμα του 1 εκατ. ανθρώπων, όπως έχει μείνει στη μνήμη πολλών από το 1974. Ήταν η αυταπάρνηση δεκάδων χιλιάδων το 1973, που με κίνδυνο της ζωής τους υπερασπίστηκαν τις επαναστατικές ιδέες τους.
Και για αυτήν την «παραχάραξη» μνήμης ευθύνεται (και) το timing των εκλογών του ’74, που με τη μετάθεση του εορτασμού της επετείου συνέβαλε στην αλλοίωση του χαρακτήρα της.
Όσο για τους άλλους, που από την άνεση του καναπέ τους κάνουν λόγο για το «μύθο του Πολυτεχνείου», καλό είναι να θυμούνται ότι εκείνο το βράδυ βρήκαν τραγικό θάνατο 40 άνθρωποι, πάνω από 1100 τραυματίστηκαν και εκατοντάδες άλλοι σταμπαρίστηκαν, περνώντας αργότερα μια βόλτα από τα καταγώγια της ΕΣΑ.
