Πριν καλά-καλά περάσουν δύο χρόνια από την λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, νικητές και νικημένοι ζουν σε ένα νέο κόσμο, γεμάτο ακόμα από τις στάχτες του παλιού, προσπαθώντας να συνέλθουν από την καταστροφή που είχε προηγηθεί.
Τα σημάδια ήταν πολύ πιο έντονα στην Ευρώπη. Εκεί όπου ο πόλεμος ήταν αδυσώπητος και διέλυσε τα πάντα. Ζωές, κυρίως, καθώς χάθηκε μία (τουλάχιστον) γενιά, αλλά και υποδομές, βιομηχανίες, αεροδρόμια και λιμάνια.
Σαφώς καλύτερη ήταν η κατάσταση στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Η αργοπορημένη είσοδος των ΗΠΑ στον πόλεμο και η απουσία μαχών (με την εξαίρεση του μακρινού Περλ Χάρμπορ) σε πατρώο έδαφος, σήμαινε πως σε αυτόν το νέο κόσμο οι Αμερικανοί είχαν το πάνω χέρι.
Οι βιομηχανίες τους είχαν αναπτύξει καινοτομίες, βελτιώνοντας τις γραμμές παραγωγής τους προκειμένου να ανταποκριθούν στη ζήτηση για πολεμοφόδια και γενικότερα πολεμικού υλικό για τα πεδία των μαχών. Πλέον όλη αυτή η συγκεντρωμένη τεχνογνωσία μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για προσφορά καταναλωτικών αγαθών που θα συντηρήσουν την αμερικανική οικονομική ανάπτυξη. Υπήρχε, όμως, ένα πρόβλημα. Και η ουσία του βρισκόταν ακριβώς στον ίδιο λόγο όπου έκανε τους Αμερικανούς να παίζουν δίχως αντίπαλό. Οι πιθανοί ανταγωνιστές τους ήταν ταυτόχρονα και οι πελάτες τους. Και είχαν καταστραφεί στον πόλεμο.
Με την Ευρώπη και την Ασία γονατισμένες, δεν υπήρχαν αγορές για τα αμερικανικά προϊόντα. Επομένως, το «Σχέδιο Μάρσαλ», μέσω του οποίου χρηματοδοτήθηκε η ανοικοδόμηση της Ευρώπης, ήταν πάνω από όλα μια άκρως επιτυχημένη κίνηση «οικονομικής διπλωματίας» η οποία επί της ουσίας δεν κόστισε τίποτα.
Είχε όλα τα χαρακτηριστικά μιας γενναίας, στα όρια της φιλανθρωπίας, κίνησης των ΗΠΑ, που όμως έτσι κατόρθωσαν την ίδια ώρα μια διπλή νίκη. Σε πρώτη φάση να ενισχύσουν την κηδεμονία τους στη Δύση, όπου αντιμετωπίζονταν ως σωτήρες και μετά τον πόλεμο, και παράλληλα να βρουν για τις επόμενες δεκαετίες αγορές που θα συνέχιζαν να χρηματοδοτούν την αμερικανική οικονομία μέσω των εισαγωγών «made in USA», κεφαλαιουχικών και καταναλωτικών αγαθών.
Το «Σχέδιο Μάρσαλ» ήταν το μακρύ χέρι του «Δόγματος Τρούμαν», σύμφωνα με το οποίο «…Πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών πρέπει να είναι η υποστήριξη των ελεύθερων λαών που ανθίστανται στην απόπειρα χειραγώγησής τους από ένοπλες μειοψηφίες ή έξωθεν πιέσεις». Τα περίπου 13 δισεκατομμύρια δολάρια (περίπου 100-120 δις σε σημερινές τιμές) όχι μόνο βοήθησαν την Ευρώπη να ορθοποδήσει, αλλά ταυτόχρονα περιόρισαν την δύναμη των αριστερών ρευμάτων και την επιρροή τους. Μεταξύ αυτών και η Ελλάδα.
Ήδη από τον χειμώνα του 1946-47 οι Βρετανοί είχαν διαμηνύσει στους συμμάχους τους ότι η Ελλάδα είχε γίνει για αυτούς μια ακριβή υπόθεση. Ουσιαστικά τους «κληροδότησαν» το ευρωπαϊκό κομμάτι της Μεσογείου, το οποίο μόνο την προηγούμενη χρονιά τους είχε κοστίσει σχεδόν 1 δις, 540 εκατομμύρια προς την Ελλάδα και άλλα 375 για την Τουρκία. Οι Αμερικανοί, βλέποντας την ευκαιρία να βρουν «σκαλοπάτι» για την Μέση Ανατολή, αποδέχθηκαν ευχαρίστως.
Το σχέδιο που φέρει το όνομα του Αμερικανού στρατηγού και μετέπειτα υπουργού, έλαβε τελικά την έγκριση του Κογκρέσου την άνοιξη του 1948 και μετά από επαφές, 16 ευρωπαϊκές χώρες έδωσαν τα χέρια. Ισλανδία, Νορβηγία, Σουηδία, Μεγάλη Βρετανία, Δανία, Ιρλανδία, Ολλανδία, Βέλγιο, Λουξεμβούργο, Δυτική Γερμανία, Αυστρία, Γαλλία, Πορτογαλία, Ιταλία, Ελβετία, Ελλάδα και Τουρκία.
Την 1η Ιουλίου 1948 ο τότε υπουργός Εξωτερικών, Κωνσταντίνος Τσαλδάρης και ο Αμερικανός επιτετραμμένος στην Αθήνα, Ράνκιν, βάζουν τις υπογραφές τους και επικυρώνουν την συμφωνία. Όπως είχε εξαγγείλει μερικούς μήνες νωρίτερα ο Χάρι Τρούμαν, η Ελλάδα θα λάμβανε 250 εκατομμύρια δολάρια. Τελικά, υπολογίζεται ότι την περίοδο 1948-49 έφτασαν 175 εκατομμύρια, το 48-49 άλλα 156 και την επόμενη χρονιά 45 εκατομμύρια.
Συνολικά, το διάστημα 1944-1952, μαζί με την στρατιωτική βοήθεια, παραχώρησαν πάνω από 2 δις δολάρια στην Ελλάδα. Λεφτά τα οποία σήμερα είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε ότι δεν κατέληξαν όλα ούτε στην ανάπτυξη ούτε σε αγαθούς σκοπούς.
Είναι δύσκολο να υπολογίσει κανείς πώς θα είχαν εξελιχθεί τα πράγματα εάν δεν υπήρχε το «Σχέδιο Μάρσαλ» και τα κεφάλαιά του. Σίγουρα, όμως, εκείνοι που σε καμία περίπτωση δεν έχασαν ήταν οι ίδιοι οι Αμερικανοί που κατάφεραν έτσι να διευρύνουν την επιρροή τους και παράλληλα να ενισχύσουν το προφίλ του «ηθικού έθνους», πριν βέβαια αλλάξουν πρακτικές και υιοθετήσουν άλλους τρόπους, πολύ λιγότερο διπλωματικούς και πολύ πιο ωμούς, για να ενισχύσουν την παρουσία τους σε στρατηγικής σημασίας σημεία.