Ακόμη και σήμερα είναι πολλοί εκείνοι που επιμένουν ότι ο κορωνοϊός που ταλαιπωρεί μέχρι και την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές ολόκληρη την υφήλιο προήλθε από ένα πείραμα που πήγε στραβά, όπως συχνά συμβαίνει σε ταινίες του Χόλιγουντ. Αν και αυτό το σενάριο –σε γενικές γραμμές- λοιδορείται, αρκετοί επιστήμονες τονίζουν ότι κάτι τέτοιο δεν είναι απίθανο να συμβεί και εκφράζουν μάλιστα και σκέψεις ότι ίσως κάτι τέτοιο να έγινε στην Γιουχάν πριν δύο χρόνια…
Φυσικά, σπεύδουν να ξεκαθαρίσουν ότι τα μέχρι τώρα στοιχεία δεν δείχνουν να συνέβη κάτι ανάλογο στην Κίνα, προειδοποιούν όμως ότι υπάρχουν ακόμη και τώρα εκατοντάδες εργαστήρια ανά τον κόσμο στα οποία γίνονται διαφόρων ειδών πειράματα, χωρίς να διαθέτουν τις απαραίτητες εγγυήσεις και δικλείδες ασφαλείας.
Τα πλέον αμφιλεγόμενα είναι τα επονομαζόμενα «Gain of Function» όπου οι ερευνητές βάζουν στο μικροσκόπιο μια σειρά από πρωτεΐνες σε διάφορους μικροοργανισμούς, συμπεριλαμβανομένων επικίνδυνων ιών και βακτηρίων. Προφανώς δεν αρκούνται σε μια απλή παρατήρηση, αλλά τους τροποποιούν με διάφορους τρόπους ώστε να μελετήσουν καλύτερα την συμπεριφορά τους καθώς και το πώς μεταλλάσσονται ή επιδρούν στο περιβάλλον, συμπεριλαμβανομένων και των ξενιστών τους, που σε πολλές περιπτώσεις δυνητικά είναι και οι άνθρωποι.
Οι υπερασπιστές αυτού του τύπου πειραμάτων τονίζουν ότι παρέχουν πολύ σημαντικές πληροφορίες τις οποίες οι επιστήμονες δεν θα μπορούσαν να έχουν με άλλη μέθοδο. Επισημαίνουν ότι στο εργαστήριο δημιουργούνται εκείνες οι συνθήκες που επιτρέπουν στην επιστημονική κοινότητα να μελετήσει και να προετοιμαστεί ώστε να είναι ένα βήμα μπροστά όταν θα προκύψει η ανάγκη κι ένας ιός όπως αυτός που εκδηλώνεται με την Covid 19 προκύπτει στην φύση.
Ωστόσο ο βαθμός επικινδυνότητας παραμένει πάντοτε στα κόκκινα καθώς θεωρούνται ελάχιστα τα εργαστήρια που έχουν δικλείδες ασφαλείας τέτοιες που να ελαχιστοποιούν την πιθανότητα να ξεφύγει ένας δυνητικά φονικός ιός από εκεί. Ένα τέτοιο, για παράδειγμα, διαθέτει το Γερμανικό Ινστιτούτο Φριντριχ Λόφλερ, το οποίο ερευνά μολυσματικές ασθένειες σε ζώα εδώ και παραπάνω από έναν αιώνα. Βέβαια, ακριβώς εξαιτίας της φύσης της δουλειάς που γίνεται εκεί, βρίσκεται στο νησί Ρίεμς της Βαλτικής Θάλασσας το οποίο συνδέεται μόνο με την ηπειρωτική χώρα μόνο με ένα φράγμα. Το συγκεκριμένο εργαστήριο αλλά και λίγα ακόμα λειτουργεί στο υψηλότερο δυνατό επίπεδο βιοασφάλειας, χαρακτηρισμένο ως BLS4. Είναι ένα από τα τρία στον κόσμο στο οποίο επιτρέπεται να διατηρούνται και πειραματόζωα, ενώ εκεί γίνονται μελέτες σε ιούς όπως αυτός του Έμπολα ή εκείνου του πυρετού της Κριμαίας-Κονγκό.
Σε τέτοιους χώρους υπάρχουν θάλαμοι αρνητικής πίεσης, γεγονός που διασφαλίζει ότι κανένας ιός δεν μπορεί να διαφύγει μέσω του αέρα, ενώ επιπλέον ασφάλεια παρέχουν τα διπλά φίλτρα σωματιδίων υψηλής απόδοσης, αλλά θα ήταν υπερφίαλο να διατυπώσει κανείς την θέση ότι είναι αδύνατο να υπάρξουν διαρροές. Δύσκολο ναι, αδύνατο όχι.
Αυτός ήταν και ο λόγος που τέτοιου τύπου πειράματα απαγορεύτηκαν για κάποια χρόνια το 2014 αλλά επί της ουσίας επανήλθαν το 2017. Ένα από τα λίγα γνωστά πειράματα τέτοιου είδους με κορονοϊό παρουσιάστηκε το 2015 στο περιοδικό «Nature Medicine». Συμπτωματικά, μάλιστα, ήταν ερευνητές από την επαρχία Γιουχάν αυτοί που ανακάλυψαν έναν κορωνοϊό σε νυχτερίδες από τον οποίο πήραν την ακίδα πρωτεΐνης και την ενσωμάτωσαν σε έναν ιό που προήλθε από το Sars-CoV-1, ο οποίος εξαπλώθηκε το 2002. Ουσιαστικά, δηλαδή, απέδειξαν αυτό που συνέβη το 2019-2020, καθώς ο ιός που προκάλεσε την πανδημία προήλθε από ζώα και στη συνέχεια μεταπήδησε στον άνθρωπο…
Ανάλογα πειράματα έλαβαν χώρα και με ιούς γρίπης, με Ολλανδούς επιστήμονες να καταφέρνουν να μολύνουν κουνάβια και στη συνέχεια να ανακαλύπτουν ότι ο συγκεκριμένος ιός μεταλλάχτηκε έτσι ώστε να μπορεί να μεταδοθεί μέσω αερολυμάτων ενώ κάτι αντίστοιχο πέτυχαν και ερευνητές στο πανεπιστήμιο του Ουϊσκόνσιν, προσαρμόζοντας μια πρωτεΐνη του ιού Η5Ν1 (που δεν προσβάλει ανθρώπους) σε Η1Ν1, ο οποίος μπαίνει στον ανθρώπινο οργανισμό.
Αυτά τα ευρήματα αρχικά αντιμετωπίστηκαν με ενθουσιασμό, προκάλεσαν όμως και αντιδράσεις. Πολλοί ήταν αυτοί που μάλλον δικαίως αναρωτήθηκαν αν μπορεί ο καθένας (ακόμη κι αν μιλάμε για επιστήμονες) να κάνει τέτοιου τύπου έρευνες χωρίς να έχει προηγηθεί ένας πολύ σοβαρός έλεγχος των πεπραγμένων τους και τόνισαν ότι είναι πολύ πιθανό οι κίνδυνοι διαρροών και μολύνσεων να είναι πολύ πιο σοβαροί από αυτά που κερδίζει η ανθρωπότητα μελετώντας την συμπεριφορά των ιών.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί αυτό που συνέβη πριν κάποια χρόνια και πάλι στην Κίνα. Σε εργαστήριο της χώρας γίνονταν μελέτες με παθογόνα Brucella. Όπως αποδείχτηκε, κατά λάθος χρησιμοποιήθηκαν απολυμαντικά που δεν ήταν αποτελεσματικά και έτσι τα βακτήρια ξέφυγαν και πέρασαν στο περιβάλλον, μολύνοντας περίπου 3.000 άτομα. Για καλή τους τύχη, τα συμπτώματα περιορίστηκαν σε ρίγη και πυρετό, αλλά φανταστείτε τι θα γινόταν εάν μιλάγαμε για κάποιο άλλο πολύ πιο επικίνδυνο βακτήριο…