Δεν χρειάζεται να είσαι κανένας τρομερός γνώστης της παγκόσμιας Ιστορίας για να δεις ότι μέσα σε αυτή την κρίση του κορωνοϊού υπάρχει κι ένα κάποιο κάρμα. Όχι στον βαθμό που θα έπρεπε ίσως, αλλά έστω μια μικρή νίκη όλων αυτών που για χρόνια ήταν στην πλευρά των χαμένων.
Η Κίνα, χώρα πολύ πάνω από το 1 δισεκατομμύριο, πυκνοκατοικημένη, με ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού να ζει σε σπίτια 30-40 τετραγωνικά το πολύ, στοιβαγμένοι, με χαμηλούς μισθούς, κι όμως κατάφερε να περιορίσει τη δράση του κορωνοϊού. Το έκανε με μη αποδεκτό για τη δυτική δημοκρατία τρόπο, αλλά το έκανε.
Στο ξεκίνημα της ευρωπαϊκής διαδρομής του ιού, κι ενώ πολλοί έβλεπαν πως η Αφρική ως ήπειρος παραμένει άθικτη και δείχνει να έχει καλύτερη αντίδραση, πολλοί σκέφτηκαν να πάνε για ένα διάστημα εκεί, ιδίως Ευρωπαίοι από χώρες με μεγάλο αποικισμό. Στις αρχές Μαρτίου, κι ενώ η Αφρική είχε συνολικά τριψήφιο αριθμό κρουσμάτων, αρκετά χαμηλό δηλαδή για τα δεδομένα της με τις τόσες νόσους και τους τόσους αδύναμους οργανισμούς, πολλές χώρες της έκλεισαν τα αεροδρόμια τους για πτήσεις από την Ευρώπη.
Πριν λίγες ημέρες, κι ενώ ο κορωνοϊός είχε εξαπλωθεί πάρα πολύ στις ΗΠΑ που δεν μερίμνησαν όπως θα έπρεπε, το Μεξικό που για τον πληθυσμό του αντιμετώπιζε σχετικά λίγα κρούσματα, εντατικοποίησε την φύλαξη των συνόρων με τις ΗΠΑ και ήταν αυτό που πλέον δεν θα άφηνε ανθρώπους να περάσουν το τείχος που έφτιαξε και φτιάχνει ο Τραμπ.
Και τώρα είναι μια ακόμα χώρα παραδοσιακά καταπιεσμένη από τον δυτικό καπιταλισμό που βρίσκεται πιο μπροστά απ΄όλους σε επίπεδο αντίδρασης, υποδομών και έρευνας για τη δημιουργία του εμβολίου.
Η Κούβα, που μόλις το 2016 οι ΗΠΑ ήραν το εμπάργκο απέναντι της, με τον Τραμπ να δυσχεραίνει και πάλι την κατάσταση, διαθέτει αυτή τη στιγμή ένα από τα πιο καλά καταρτισμένα συστήματα υγείας σε όλη την αμερικανική ήπειρο και βρίσκεται πολύ ψηλά παγκοσμίως.
Αυτό φυσικά δεν ήρθε χωρίς κόστος και σίγουρα δεν είναι ένα μοντέλο προς απόλυτη αντιγραφή, ούτε θα αναφερθούμε σε αυτό σε μια λογική του στυλ “τα έλεγαν καιρό οι σοσιαλιστές” και τέτοια. Ο λόγος που γράφεται αυτό το κείμενο είναι για να αντιληφθούμε κι εμείς εδώ πως δεν χρειάζεται να είσαι υπερδύναμη για να στήσεις ένα αξιοπρεπές σύστημα υγείας. Και σίγουρα στον 20ο αιώνα και μέχρι σήμερα έχουμε ζήσει συνολικά καλύτερες μέρες από τους Κουβανούς.
Από την περασμένη εβδομάδα η Κούβα έχει αποστείλει σε 14 χώρες 179 γιατρούς, 399 νοσηλευτές και 15 ειδικούς σε ζητήματα ιατρικής τεχνολογίας, ενώ συνολικά είναι πάνω από 50 οι χώρες στις οποίες ενεργεί Κουβανός γιατρός και στις 37 απ΄αυτές υπάρχουν κρούσματα κορωνοϊού. Αυτά τα 593 άτομα ανήκουν σε ένα ειδικό πρόγραμμα αλληλεγγύης που σύστησε το 2005 ο Φιντέλ Κάστρο για περιπτώσεις πανδημιών και φυσικών καταστροφών. Από το 2005 μέχρι το 2017 αυτή η ομάδα έχει βρεθεί συνολικά σε 21 χώρες και έχει προσφέρει ανθρωπιστική βοήθεια, με προηγούμενη περίπτωση αυτή του Εμπόλα στη Δυτική Αφρική που ξέσπασε το 2014.
Αυτή η δράση που στην ουσία έχει ξεκινήσει από την περίοδο της πυραυλικής κρίσης, είναι το αποτέλεσμα ενός συστήματος υγείας που βασίζεται στον κανόνα “ελεύθερη υγεία για όλους”, ενώ μαζί με αυτή τη γενική αρχή, υπάρχει η μεγάλη έμφαση στο κομμάτι της πρόληψης.
Συν αυτά, ο Κάστρο είχε δώσει από την πρώτη στιγμή έμφαση στην βιοτεχνολογία. Δεν είναι δηλαδή κάτι που χτίστηκε σε λίγα χρόνια. Πήρε δεκαετίες στην Κούβα για να φτάσει εδώ και σίγουρα για την στήριξη αυτού του κλάδου, υπήρξαν κλάδοι που “ρίχτηκαν”. Βρίσκεται όμως σήμερα στο σημείο να έχει ένα από τα κορυφαία ποσοστά θνησιμότητας στα μωρά, με μόλις 6 ανά 1.000 νεογέννητα να πεθαίνουν, κι ενώ το 2015 ο αριθμός αυτός ήταν στο 42.5. Έχει επίσης καταφέρει να εξαλείψει σοβαρές ασθένεις όπως η διφθερίτιδα και η πολυομυελίτιδα.
Από την άλλη, τα νούμερα δεν είναι τόσο καλά σε επίπεδο ενηλίκων, ιδίως στην διαχείριση των ψυχικών νοσημάτων και του καρκίνου. Υπάρχει μάλιστα ένα ρητό στη χώρα που λέει ότι “είναι ευλογία να γεννηθείς στην Κούβα, αλλά είναι κατάρα να είσαι καρκινοπαθής εκεί”.
Μέχρι να επέλθει το απόλυτο οικονομικό χάος στη Βενεζουέλα του Ούγκο Τσάβες, η Κούβα έστελνε αφειδώς και χωρίς αντάλλαγμα τους ανθρώπους του συστήματος υγείας σε παρακείμενες κυρίως χώρες για να δώσουν τα φώτα τους, τις γνώσεις τους. Μοναδικό αντάλλαγμα ήταν για την Κούβα να αγοράζει πολύ φθηνότερα το πετρέλαιο από τη Βενεζουέλα. Κάποια στιγμή ο Τσάβες αποφάσισε να πληρώνει την κυβέρνηση για την παροχή αυτή και τότε το πρόγραμμα μπήκε σε μια φάση επιχείρησης. Μπορεί κανείς να τους κατηγορήσει ή να κάνει λόγο για κάτι μη ηθικό; Μήπως η Κούβα έλαβε ποτέ ηθική αντιμετώπιση για να της ζητάμε τώρα τα ρέστα;
Ναι, σαφώς και οι γιατροί και νοσηλευτές που έστειλε στην Ιταλία και αλλού, δεν το κάνουν για την ψυχή της μάνας τους. Προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στο κράτος. Ένα κράτος το οποίο βέβαια φροντίζει να τους έχει με χαμηλούς μισθού (μόλις 64 δολάρια το μηνιάτικο ενός γιατρού, κι ενώ τα έσοδα της χώρας στον τομέα της ιατρικής είναι στα 8 δισ. δολάρια) και ωθεί πολλούς να αφήσουν τη χώρα για να αναζητήσουν καλύτερη τύχη αλλού, σε καλύτερες αγορές. Με την κατάρτιση που έχουν, σπανίως δεν βρίσκουν πολύ μεγαλύτερο μισθό.
Άλλωστε, γι΄αυτό το λόγο το ιατρικό πανεπιστήμιο της χώρας, το Escuela Latinoamericana de Medicina, είναι από τα μεγαλύτερα στο δυτικό ημισφαίριο και το προτιμούν σπουδαστές από συνολικά 100 χώρες, κυρίως λόγω του χαμηλού κόστους φοίτησης.
Η χώρα πάντως εξακολουθεί να τους έχει έκθετους σε μη ασφαλή περιβάλλοντα και να τους παρακολουθεί διαρκώς, κάτι που έφερε σε μια δεκαετία αποχώρηση 7.000 ατόμων από το σύστημα υγείας, ενώ από το 2016 μέχρι σήμερα το επαγγελματικό δυναμικό της έχει μειωθεί από τα 50.000 άτομα στα 28.000, αν και συνολικά στην υγεία εργάζονται περίπου 95.000 άτομα. Πρόκειται για έναν αριθμό που αν αντιστοιχηθεί στα 11 εκατομμύρια κατοίκους, δίνει μια από τις μεγαλύτερες αναλογίες γιατρού ανά ασθενή. Παράλληλα, χώρες όπως η Βραζιλία, η Βενεζουέλα και η Βολιβία διέκοψαν τη συνεργασία με την Κούβα σε αυτό το κομμάτι της παροχής τεχνικής βοήθειας και ανθρωπίνου δυναμικού.
Ως προς την βιοτεχνολογία, η Κούβα έχοντας έρθει αντιμέτωπη τη δεκαετία του ’80 με επιδημία δάγγειου πυρετού και μηνιγγίτιδας, κλήθηκε να ξεπεράσει τον εαυτό της και να επενδύσει με τρόπο που δεν είχε κάνει πριν σε τομέα πριν των στρατιωτικών.
Στην πορεία αυτών των ετών ερευνών, το κουβανέζικο σύστημα έχει οδηγήσει στην παρασκευή φαρμάκων για τον καρκίνο των πνευμόνων, τη μηνιγγίτιδα Β, για τον διαβήτη, την ψωρίαση, τον HIV και την ηπατίτιδα Β, με στέλεχος αυτού του φαρμάκου να δίνεται σε ασθενείς για κορωνοϊό και να αποτελεί μια βάση για τους επιστήμονες ώστε να δουν αν μπορεί να εφαρμοστεί, έστω με παραλλαγή, για την δημιουργία ανοσίας προς τον ιό. Τέλος, η Κούβα ήταν η πρώτη χώρα στον κόσμο που κατάφερε να μην μεταδίδεται η σύφιλη και ο HIV από τη μητέρα στο μωρό, κάτι που της αναγνωρίστηκε από τον ΠΟΥ το 2015.
Πού θέλουμε να καταλήξουμε με όλα τα παραπάνω; Στο προαναφερθέν και κατόπιν τούτων προφανές. Ο κόσμος δεν μπορεί να συνεχίσει να στροβιλίζεται για πάντα γύρω από τη δύση, πολλώ δε όταν η δύση φέρεται με τόση αλαζονεία προς τον υπόλοιπο κόσμο, αλλά και προς τον ίδιο της τον εαυτό στο όνομα της οικονομίας, του χρήματος, του ευρώ.
Η στάση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των ΗΠΑ ως τώρα δείχνουν πως τα παθήματα δεν θα γίνουν μαθήματα και πως όταν τελειώσει η καραντίνα και βρεθεί το φάρμακο για τον ιό, τότε θα γυρίσουμε πάλι στα ίδια…
* Περισσότερα στοιχεία για την ιστορική πορεία του συστήματος υγείας της Κούβας μπορείτε να βρείτε εδώ κι εδώ.