Με το που έσκασε σαν κομήτης ανάμεσά μας ο κορωνοϊός για να καθορίσει το 2020 και να στείλει τις κοινωνίες σε μια καραντίνα παρατεταμένης διάρκειας -έστω και με κάτι λίγες διακοπές ενδιάμεσα- άπαντες μια μεγάλη ελπίδα είχαμε: να είναι οι ρυθμοί ζωής του 2020 η παρένθεση της κανονικότητάς μας και να μην συνεχιστεί και το 2021 αυτή η κατάσταση. Και κάπως έτσι, ένας μεγάλος αγώνας δρόμου για την ανακάλυψη εμβολίου ξεκίνησε. Και μάλιστα, ένας αγώνας δρόμου διπλής σημασίας.
Κατά μια ανάγνωση οι πυρετώδεις προσπάθειες της παγκόσμιας επιστημονικής κοινότητας για την ανακάλυψη εμβολίου εμπεριείχαν στον πυρήνα τους μια υγειονομική αναγκαιότητα. Με μια πιο ρομαντική διατύπωση, θα λέγαμε πως η επιστήμη βρέθηκε με αγωνιώδεις ρυθμούς στο κυνήγι της υπεράσπισης της ζωής. Όμως κάποιος πιο κυνικός θα μπορούσε να δει με σχετική ευκολία πως όλος αυτός ο αγώνας δρόμου αφορούσε αληθινούς ανταγωνιστές: μια σειρά από κράτη «έτρεξαν» για την πρωτιά στο εμβόλιο. Τελικά, η αδρεναλίνη της παγκόσμιας επιστημονικής κοινότητας ίσως να μην είχε να κάνει με την υπεράσπιση της ζωής αλλά με τις υπηρεσίες των κρατικών οικονομιών.
Το 2021 πλησιάζει, εμβόλια αναμένεται να βγουν πάνω από ένα και το ποια χώρα θα προμηθευτεί το εκάστοτε εμβόλιο μοιάζει μια διαδικασία ευθέως εξαρτημένη από τις γενικότερες γεωπολιτικές συμμαχίες. Την στιγμή που οι χώρες ή οι συμμαχίες χωρών που κινήθηκαν στην κατεύθυνση δημιουργίας εμβολίου τσακώνονται μεταξύ τους για το ποιανής είναι το καλύτερο, τα υπόλοιπα κράτη μένουν απλά θεατές και περιμένουν τις καραβιές εμβολίων όχι με γνώμονα την αποτελεσματικότητά τους αλλά με βάση τους διεθνείς συνομιλητές τους.
Ταυτόχρονα, μια μεγάλη απορία πλανάται: αν και εφόσον παραχθεί ένα εμβόλιο και ταυτόχρονα κριθεί αποτελεσματικό, ποιος ο λόγος να πάει ως εξαγώγιμο προϊόν σε κάθε χώρα; Γιατί να μην γίνουν γνωστές οι συνταγές ώστε κάθε χώρα να μπορεί να παράγει μόνη της το εμβόλιο; Γιατί να μπλέκουμε με μεταφορές και διανομές ενώ πανεύκολα, αν γνωστοποιηθεί μια πετυχημένη συνταγή, θα μπορούσε η κάθε χώρα να το φτιάχνει για τον εαυτό της; Η απάντηση είναι κομματάκι κυνική: μα γιατί έτσι θα εξαφανιζόταν το οικονομικό μονοπώλιο που διέπει μια τέτοια ανακάλυψη. Τι νόημα έχει μια φαρμακευτική εταιρία να ανακαλύψει το εμβόλιο αν μετά γνωστοποιήσει τη συνταγή; Πως θα μπορέσει μετά να το πουλήσει; Ποιος είναι άλλωστε ο στόχος; Να σώσει ζωές ή να κονομήσει; Το δεύτερο προφανώς…
Και κάπως έτσι αναδεικνύεται η βαθιά ουσία της αδυναμίας του παγκόσμιου υγειονομικού συστήματος να αντιμετωπίσει μια πανδημία: η ιατρική έρευνα δεν διενεργείται με άξονα την υγεία αλλά με άξονα το κέρδος. Ναι, η πανδημία ήρθε όχι απλά για να αμφισβήτησει αλλά για να τελειώσει οριστικά κάθε ιδεολόγημα που προέκρινε την ιδιωτική υγεία έναντι της δημόσιας: σε συνθήκες έκτακτης ανάγκης φάνηκε περίτρανα πως είναι ο δημόσιος τομέας που θα βγάλει το φίδι από την τρύπα. Αλλά η ιστορία αναδεικνύει και κάτι πολύ πιο βαθύ, που οφείλει να επισημανθεί: όπως οι κοινωνίες πρέπει να ενισχυθούν με δημόσιες δομές υγείας, έτσι και η ιατρική έρευνα οφείλει να απεγκλωβιστεί από τον ιδιωτικό τομέα.
Η ανθρωπότητα χρειάζεται δημόσιες ερευνητικές διαδικασίες. Και αν οι ιατρικές έρευνες αποκτήσουν δημόσιο και όχι ιδιωτικό χαρακτήρα, ενδεχομένως η πανδημία του κορωνοϊού να αποτελέσει μια παρένθεση. Διαφορετικά, όσο η έρευνα στοχεύει στο κέρδος και όχι στην υγεία, ορισμένες οικονομικές ελίτ θα αντιλαμβάνονται για πάντα την πιθανότητα μιας πανδημίας ως την τέλεια μπίζνα.