Σε αυτό το δεύτερο στάδιο lockdown και περιορισμού της κυκλοφορίας, η Ελλάδα, ο πληθυσμός της για την ακρίβεια, βιώνει κάτι που το φοβόμασταν και το περιμέναμε από την πρώτη στιγμή, ίσως και χωρίς καν να υπάρξει το πρόσχημα της πανδημίας.
Η ανάληψη της εξουσίας από τη Νέα Δημοκρατία το 2019 ήταν δεδομένο πως θα φέρει περισσότερη αυστηροποίηση σε συγκεκριμένα ζητήματα και σαφώς πιο ακροδεξιά αντιμετώπιση με περισσότερη παρουσία αστυνομίας.
Δεν χρειάστηκε ο κορωνοϊός για να το καταλάβουμε. Ήταν προφανές όταν εισέβαλαν αστυνομικοί χωρίς κανένα λόγο στο σπίτι του κ. Ινδαρέ και τον συνέλαβαν, πάλι χωρίς να έχει κάνει κάτι ο άνθρωπος.
Κι αν κάποιος δεν είχε πειστεί ιδιαιτέρως από τα πεπραγμένα της ελληνικής αστυνομίας ή από το ότι το κράτος σε καιρό πανδημίας μείωσε τις δαπάνες για το ΕΣΥ και αγόρασε 5.000 νέα περιπολικά, υπάρχει κάτι που δημιουργεί ακόμα μεγαλύτερη ανησυχία.
Η παρουσία της εταιρείας Palantir στα ελληνικά δρώμενα έγινε γνωστή την τελευταία εβδομάδα, με την κυβέρνηση να υπογράφει μια «δωρεάν» συμφωνία μαζί της για να χρησιμοποιήσει το λογισμικό της ώστε να διαχειρίζεται δεδομένα που θα χρησιμεύσουν στους λοιμωξιολόγους και την κυβέρνηση για να ληφθούν οι αποφάσεις μέτρων.
Το αξιοσημείωτο της υπόθεσης είναι ότι για τη συμφωνία μάθαμε πρόσφατα, αλλά πριν λίγες μέρες αυτό που είχαμε ήταν επέκταση της συμφωνίας, η οποία υπάρχει από τις αρχές του έτους, με την Palantir να προσφέρει pro bono τις υπηρεσίες της, αλλά όπως θα δούμε στη συνέχεια, μάλλον αυτό το pro bono είναι ένα quid pro quo.
Και γιατί γίνεται τώρα θέμα; Γιατί η κυβέρνηση δεν είχε φροντίσει να ενημερώσει ως όφειλε κι ούτε υπήρξε κάποια ανάρτηση στη Διαύγεια, με το φαιδρό επιχείρημα ότι δεν υπάρχει οικονομική ανταλλαγή. Κι ούτε τώρα ενημέρωσε. Όσα μαθεύτηκαν, μαθεύτηκαν από τον Τζέφρι Πάιατ, πρόξενο των ΗΠΑ στην Ελλάδα, και από τους ανθρώπους της Palantir.
Για μια εταιρεία που συνεργάζεται από το 2003 με τους περισσότερους δημόσιους φορείς των ΗΠΑ και ενδεχομένως να είναι το δικό της λογισμικό που βοήθησε στην εύρεση και δολοφονία του Μπιν Λάντεν, φαντάζει πολύ παράξενο να παρέχει αφιλοκερδώς τη δουλειά της, ειδικά στην Ελλάδα που δεν είναι κάποιος ογκόλιθος στο παγκόσμιο στερέωμα. Γιατί το κάνει λοιπόν;
Η Palantir αρέσκεται να εφαρμόζει σε κράτη τα λογισμικά της, να τα χρησιμοποιεί σαν πειραματόζωα, να βλέπει τα σωστά και τα λάθη, να τα βελτιώνει και στη συνέχεια να πουλάει κανονικά, έναντι υψηλότατων αντιτίμων τις ίδιες ακριβώς υπηρεσίες.
«Κατ’ αρχάς για λόγους δημοσίων σχέσεων και μελλοντικών κερδοφόρων συνεργασιών. Από την αρχή της πανδημίας η Palantir επέλεξε να παραχωρήσει δωρεάν τη χρήση του λογισμικού της Foundry σε μια σειρά από κράτη όπως οι Η.Π.Α., το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ελλάδα, ενώ δημοσιεύματα αναφέρουν και άλλες χώρες όπως η Αυστρία, η Ισπανία και ο Καναδάς» μας εξηγεί ο Λευτέρης Χελιουδάκης, γραμματέας της Homo Digitalis και δικηγόρος με ειδίκευση στο πλέγμα σχέσεων μεταξύ δικαίου και νέων τεχνολογιών (LL.M.) και τις ψηφιακές ανθρωπιστικές επιστήμες.
«Το σίγουρο είναι ότι με αυτό το επιχειρηματικό μοντέλο η εταιρία βελτιώνει το εταιρικό της προφίλ, καθώς στα μάτια του κοινού από τη μία παρουσιάζει τον εαυτό της ως ευεργέτη παραχωρώντας δωρεάν το ακριβό λογισμικό της για να «βοηθήσει» τα κράτη να αντιμετωπίσουν τον κορωνοϊο, ενώ από την άλλη καταφέρνει να δημιουργεί πελατειακές σχέσεις με κρατικούς φορείς τις οποίες στο μέλλον μπορεί να μετουσιώσει σε μία κερδοφόρα για την ίδια συνεργασία (η ετήσια συνδρομή στις υπηρεσίες της μπορεί να κοστίσει πολλά εκατομμύρια ευρώ).
Το ίδιο αναφέρουν και πηγές της εταιρίας στο ρεπορτάζ της κα. Τριανταφύλλου στο Inside Story. Επίσης, αυτή η εικόνα έχει θετικές επιπτώσεις και στην μετοχή της, καθώς είναι μια εταιρία που είναι εισηγμένη στο χρηματιστήριο».
Αυτό που λέει με λίγα λόγια ο κ. Χελιουδάκης είναι ότι η Palantir αρέσκεται να εφαρμόζει σε κράτη τα λογισμικά της, να τα χρησιμοποιεί σαν πειραματόζωα, να βλέπει τα σωστά και τα λάθη, να τα βελτιώνει και στη συνέχεια να πουλάει κανονικά, έναντι υψηλότατων αντιτίμων τις ίδιες ακριβώς υπηρεσίες. Στο μεσοδιάστημα όμως έχει συλλέξει πληροφορίες για εμάς εν αγνοία μας, οι οποίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν κατά το δοκούν από το κράτος.
Κι αυτό δεν είναι μια παράλογη εικασία. Είναι εύλογη υπόθεση αν δούμε τι συνέβη στο Ηνωμένο Βασίλειο.
«Σημαντικό είναι να αναφέρουμε τα όσα έλαβαν χώρα στον Ηνωμένο Βασίλειο. Εκεί, η παροχή των υπηρεσιών της εταιρίας ξεκίνησαν ως πάλι δωρεάν, αλλά κατέληξαν σε ακριβά συμβόλαια. Συγκεκριμένα, οι Κρατικές Υπηρεσίες Υγείας (NHS) του Ηνωμένου Βασιλείου ανανέωσαν τη δωρεάν χρήση του λογισμικού της Palantir το περασμένο καλοκαίρι για άλλους 4 μήνες πληρώνοντας 1 εκατομμύριο λίρες. Οπότε έχουμε βάσιμες υποψίες να πιστεύουμε ότι κάπως έτσι θα καταλήξει και το «δωρεάν» συμβόλαιο προς την Ελλάδα.
Επίσης, θεωρούμε ότι αυτές οι συμβάσεις ανοίγουν την πόρτα και για μελλοντικές συνεργασίες στον τομέα της αστυνόμευσης και της παρακολούθησης, στον οποίο έχει μακρά παράδοση η εν λόγω εταιρία. Όπως αναφέρουν με δηλώσεις τους τα ίδια τα στελέχη της εταιρίας, ανυπομονούν να διευρύνουν τη συνεργασία με την Ελληνική Κυβέρνηση για χρόνια ακόμα («and we look forward to broadening this partnership for years to come»)» μας ανέφερε χαρακτηριστικά ο κ. Χελιουδάκης.
Εκτός από κράτη, η Palantir κάνει συμβόλαια και με ιδιωτικές επιχειρήσεις προφανώς, με τις Airbus και Ferrarri να είναι στο πελατολόγιο της μεταξύ των 132 πελατών, αλλά με εταιρίες όπως η CocaCola και η American Express να μην έχουν συνεχίσει τη συνεργασία μαζί της.
Σκιώδης, αμφιλεγόμενη, υποχθόνια. Αυτά τα όμορφα επίθετα συνοδεύουν τη δράση της Palantir από την πρώτη στιγμή.
Σε αυτό το σημείο ένα μικρό backstory. Η Palantir ονομάστηκε έτσι από τις γνωστές μαγικές σφαίρες στο σύμπαν του Τόλκιν, σφαίρες οι οποίες είναι σκοτεινές και αν δεν έχει κάποιος γνώση του πού βρίσκονται όλες, μπορεί να βρεθεί έκθετος. Σαν να θέλει λοιπόν η εταιρία που ίδρυσε ο Πίτερ Τιλ να ξεκαθαρίσει τον ρόλο της.
Σκιώδης, αμφιλεγόμενη, υποχθόνια. Αυτά τα όμορφα επίθετα συνοδεύουν τη δράση της από την πρώτη στιγμή.
Τι άλλο την συνοδεύει; Τη συνοδεύει η πολιτική τοποθέτηση του ιδρυτή της στα δεξιά του πολιτικού φάσματος, αλλά και απόψεις του όπως το ότι «η οικονομική ελευθερία και η Δημοκρατία δεν είναι συμβατές, με την κοινωνική πολιτική και την ψήφο των γυναικών, όπως ανέφερε, να έχουν καταντήσει οξύμωρη την έννοια του “δημοκρατικού καπιταλισμού”» που είχε γράψει σε άρθρο του το 2009.
Ο Τιλ είναι ο άνθρωπος πίσω από το PayPal, το οποίο έστησε το 1999 και στη συνέχεια το πούλησε στο eBay, για να ιδρύσει την Palantir το 2003, αλλά να μην είναι η μόνη επιχειρηματική του δράση, ούτε αυτού, ούτε του έτερου CEO Άλεξ Καρπ.
Δύο άνθρωποι που για να μεγαλώσουν την Palantir βασίστηκαν στη στήριξη της CIA που τους έδωσε 2 εκατομμύρια δολάρια και ήταν ο μόνος πελάτης της εταιρείας ως το 2008, κατάφεραν εν έτει 2020 να έχουν αμύθητη περιουσία που υπερβαίνει το μισό δισεκατομμύριο (κι ας βρίσκεται εσχάτως σε πτώση η μετοχή της Palantir), να έχουν επενδύσει κατά καιρούς στο Facebook, το LinkedIn, την SpaceX, Airbnb, Spotify και Quora και εσχάτως να συνεργάζονται με την start up Clearview AI, μια εταιρεία τεχνητής νοημοσύνης που κάνει αναγνώριση προσώπου και έχει προκαλέσει συζήτηση για το πώς μπορεί να αποτελέσει λάθος εργαλείο σε διεθφαρμένα χέρια. Όπως ακριβώς το Ένα Δαχτυλίδι στο χέρι του Ισίλντουρ!
Παράλληλα, η Palantir έδρασε και δρα στις ΗΠΑ σε επίπεδο μετανάστευσης, με το λογισμικό της να είναι αυτό που τροφοδότησε την κτηνώδη δράση της κυβέρνησης Τραμπ να διαχωρίζει οικογένειες στα σύνορα με το Μεξικό και να απελαύνει ανθρώπους.
Ένα άλλο περιστατικό που δημιουργεί μια πιο εμπεριστατωμένη εικόνα για την Palantir είναι ότι ένας από τους μηχανικούς της είχε βρεθεί μπλεγμένος στη μεγάλη διαρροή των WikiLeaks του 2011, καθώς είχε ενορχηστρώσει επιθέσεις στα WikiLeaks κατόπιν προειδοποίησης ότι θα διέρρεαν έγγραφα της Bank of America. Ο συγκεκριμένος υπάλληλος απολύθηκε τότε, αλλά μάλλον για το θεαθήναι, αφού λίγο καιρό μετά ξαναπροσλήφθηκε.
Τέλος, υπάλληλος της Palantir είχε συνεργαστεί με την Cambridge Analytica, η οποία απεδείχθη το 2017 με το γνωστό σκάνδαλο ότι είχε συλλέξει προσωπικές πληροφορίες για 87 εκατομμύρια χρήστες του Facebook και είχε συμμετοχή στα εκλογικά αποτελέσματα στις ΗΠΑ το Νοέμβριο του 2016. Ο εν λόγω υπάλληλος δεν απολύθηκε, αφού «δε λειτουργούσε για χάρη της Palantir» ήταν η επίσημη τοποθέτηση τότε.
Κάτι αντίστοιχο θα μπορούσε να συμβεί σε οποιοδήποτε έδαφος που έχει operations η Palantir.
«Αυτό που πρέπει να θυμάται ο κάθε ένας και η κάθε μία από εμάς, είναι ότι η επεξεργασία των προσωπικών μας δεδομένων διέπεται από την αρχή της διαφάνειας. Όποιος δηλαδή επεξεργάζεται τις προσωπικές μας πληροφορίες θα πρέπει να μας ενημερώνει διεξοδικά και με εύληπτο τρόπο για τα δεδομένα που επεξεργάζεται, τους σκοπούς επεξεργασίας, τη νομική βάση που χρησιμοποιεί, τους τυχόν παραλήπτες των δεδομένων, τον χρόνο διατήρησης των δεδομένων μας, τα δικαιώματα μας και άλλες σημαντικές πληροφορίες.
Οποιοσδήποτε φορέας, δημόσιος ή ιδιωτικός, έχει πρόσβαση στα προσωπικά δεδομένα μας χωρίς να πληρούνται οι απαραίτητες προϋποθέσεις, παραβιάζει τη σχετική νομοθεσία και κινδυνεύει τόσο από τσουχτερά διοικητικά πρόστιμα όσο και από ποινική δίωξη. Τώρα εάν ένας τέτοιος φορέας είναι και μία εταιρία που έχει έντονη ενασχόληση με τους τομείς τις αστυνόμευσης και της παρακολούθησης και συνεργάζεται με εθνικές υπηρεσίες πληροφοριών, θα πρέπει να ανησυχούμε ακόμη περισσότερο για το που καταλήγουν οι πληροφορίες μας.
Ωστόσο, θα πρέπει πρώτα να δούμε το περιεχόμενο της σύμβασης για να κατανοήσουμε ποια δεδομένα επεξεργάζονται, και εάν όντως περιλαμβάνονται σε αυτά προσωπικά δεδομένα» απαντά ο κ. Χελιουδάκης στο ερώτημα μας για το αν πρέπει να φοβόμαστε μια μυστική χρήση προσωπικών μας δεδομένων.
«Παρατηρούμε ότι επειδή η προσοχή της κοινής γνώμης έχει εστιάσει σε αυτό το πολύ σημαντικό ζήτημα της προστασίας από τον θανατηφόρο ιό, αυτό δίνει τη δυνατότητα στη κυβέρνηση να προχωρά αθόρυβα σε νομοθετικές πρωτοβουλίες οι οποίες υπό κανονικές συνθήκες θα είχαν κεντρική θέση στον δημόσιο διάλογο.»
Πώς μπορεί όμως ο απλώς πολίτης όπως εμείς κι εσείς, να προστατευτεί απέναντι σε τέτοιες εταιρίες ή να ελέγχει πώς διαχειρίζονται τα στοιχεία του; Μόνος του με τίποτα. Εδώ εμφανίζεται ο κενός χώρος που καλύπτουν με τη δράση τους οργανισμοί όπως το vouliwatch και η Homo Digitalis.
«Η Homo Digitalis είναι μία ανεξάρτητη Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρία και σκοπός της είναι η προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου στη σύγχρονη κοινωνία της ψηφιακής πληροφορίας. Νομικές δράσεις, όπως αιτήσεις πρόσβασης σε έγγραφα, αποτελούν μέρος των ενεργειών μας και τις έχουμε χρησιμοποιήσει στο παρελθόν για σημαντικά ζητήματα, όπως τη σύμβαση έξυπνης αστυνόμευσης για τη χρήση λογισμικού αναγνώρισης προσώπου μεταξύ της Ελληνικής Αστυνομίας και της Intracom-Telecom, ή τη χρήση drones και φορητών καμερών από την Ελληνική Αστυνομία.
Για τη σύμβαση μεταξύ της Ελληνικής Κυβέρνησης και της Palantir, επειδή ήδη πολιτικά κόμματα και άλλες οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, όπως η vouliwatch προχώρησαν σε σχετικές αιτήσεις, εμείς αποφασίσαμε στρατηγικά να πλαισιώσουμε τις δράσεις τους με μία διαφορετική σημαντική ενέργεια.
Έτσι καταθέσαμε στις 17.12 επίσημο αίτημα προς την Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα με το οποίο καλούμε την Αρχή να αναλάβει τις εξουσίες έρευνας που διαθέτει και να προχωρήσει σε ελέγχους για να διαπιστώσει εάν περιλαμβάνονται προσωπικά δεδομένα στις πράξεις επεξεργασίας που πραγματοποιούνται στο πλαίσιο της συνεργασίας Palantir – Ελληνικής Κυβέρνησης.
Αυτές οι εξουσίες έρευνας πηγάζουν τόσο από τον GDPR όσο και από την εθνική νομοθεσία για την επεξεργασία προσωπικών δεδομένων (ν.4624/2019). Το πολύ σημαντικό είναι ότι όπως προβλέπεται ρητά από το νόμο, οι εξουσίες αυτές δεν περιορίζονται από κανενός είδους απόρρητο και η αρχή μπορεί να έχει πρόσβαση σε όλες τις πληροφορίες που απαιτούνται για τους σκοπούς του σχετικού ελέγχου».
Όπως μας αποκάλυψε ο κ. Χελιουδάκης, η κυβέρνηση δεσμεύτηκε να δημοσιεύσει εντός των επόμενων ημερών τη συμφωνία με την Palantir, αλλά αυτό δεν μειώνει τις ανησυχίες. Όχι μόνο για τη συγκεκριμένη περίπτωση, μα και συνολικά για το αν οδεύουμε διαρκώς προς μιας αστυνομοκρατία που θα μας μετατρέψει σε ένα Πανοπτικό του Φουκό.
«Η αλήθεια είναι ότι το πλαίσιο νομοθεσίας περί προστασίας των προσωπικών δεδομένων είναι αρκετά ευέλικτο και δεν κινδυνεύει ακόμη και σε καταστάσεις υγειονομικής κρίσης, όπως αυτές που διανύουμε. Δεν υπάρχει δηλαδή επί της ουσίας κάποιο δίλλημα μεταξύ προστασίας των προσωπικών δεδομένων ή προστασίας της δημόσιας υγείας. Και τα δύο μπορούν να προστατεύονται και να υπηρετούνται ταυτόχρονα.
Ωστόσο, πράγματι παρατηρούμε ότι επειδή η προσοχή της κοινής γνώμης έχει εστιάσει σε αυτό το πολύ σημαντικό ζήτημα της προστασίας από τον θανατηφόρο ιό, αυτό δίνει τη δυνατότητα στη κυβέρνηση να προχωρά αθόρυβα σε νομοθετικές πρωτοβουλίες οι οποίες υπό κανονικές συνθήκες θα είχαν κεντρική θέση στον δημόσιο διάλογο.
Π.χ. το σχετικό προεδρικό διάταγμα για τη χρήση σταθερών και φορητών καμερών σε δημόσιους χώρους από δημόσιες αρχές, συμπεριλαμβανομένης της Ελληνικής Αστυνομίας, εκκρεμούσε για μία δεκαετία, ωστόσο υιοθετήθηκε τον περασμένο Σεπτέμβρη και δεν έγινε ιδιαιτέρως γνωστό από τα ΜΜΕ. Εμείς έχουμε ήδη προβεί σε καίριες δράσεις για τη χρήση Drones και καμερών από την Ελληνική Αστυνομία και αναμένουμε τα αποτελέσματα των δράσεών μας.
Η σύμβαση συνεργασίας με τη Palantir, επίσης αποτελεί προβληματική περίπτωση, ενώ καλύπτεται από ένα αντίστοιχο πέπλο μυστηρίου. Πιστεύουμε ότι αυτές οι συμβάσεις ανοίγουν την πόρτα και για μελλοντικές συνεργασίες στον τομέα της αστυνόμευσης. Σε κάθε περίπτωση, η προστασία και η προώθηση των δικαιωμάτων του ανθρώπου απαιτεί καθημερινή επαγρύπνηση και συνολική δράση».
Αν μπορεί για το φινάλε να τεθεί ένα ερώτημα που να είναι μεγαλύτερο απ΄όσα ερωτήματα έχουν γεννηθεί ως τώρα, ίσως είναι το εξής: σε μια εποχή που έχουμε περάσει στάδια αδιαφορίας, που θεωρούμε πια τόσο δεδομένο να χρησιμοποιούνται οι ψηφιακές μας επιλογές για εμπορική και πολιτική εκμετάλλευση, μήπως είμαστε πλέον τόσο εξοικειωμένοι με αυτό, ώστε να μη μας απασχολεί πραγματικά;
Μήπως αν μαθαίναμε ότι η Palantir πήρε την έγκριση μιας κυβέρνησης να εκμεταλλευτεί προς όφελος της τον κάθε πολίτη, δε θα μας ενοχλούσε ιδιαίτερα;