Ακόμα κι αν δε ζούσες μέχρι πριν 12 μήνες στον πλανήτη Γη, αρκούν τα συμβάντα αυτού του διαστήματος για να σου δώσουν να καταλάβεις: Πλημμύρες, τροπικές καταιγίδες, σεισμοί, πυρκαγιές, συνεχιζόμενα κύματα καύσωνα. Η κλιματική κρίση εξελίσσεται με πιο ραγδαίο τρόπο, ο ΟΗΕ διαρκώς αναφέρει ότι ο άνθρωπος επισπεύδει αυτά που περίμεναν οι επιστήμονες να συμβούν προς το 2040 και πρόκειται για μια κατάσταση που λογικά προκαλεί και θα προκαλέσει μετακίνηση πληθυσμών. Προς το παρόν είναι πρόσκαιρη, αλλά ως τις αρχές της επόμενης δεκαετίας και μέχρι το 2050 θα έχει ενταθεί σε βαθμό εκατομμυρίων.
Αυτά τα ακραία καιρικά φαινόμενα ίσως δεν είναι αιτίες. Ίσως είναι οι αφορμές. Γιατί υπάρχει ένα βασικό πρόβλημα σε αρκετές χώρες του κόσμου που θα γίνει πιο επώδυνο στις επόμενες δεκαετίες. Το νερό, το πιο πολύτιμο αγαθό, δεν αρκεί. Δηλαδή αρκεί για τις ανάγκες των δυτικών που έχουν τις υποδομές, αλλά δεν αρκεί για την Ασία, την Αφρική, την Κεντρική και Νότια Αμερική και κάποιες περιοχές της Ωκεανίας. Αλλά και στην Ευρώπη υπάρχουν ήδη χώρες που αντιμετωπίζουν θέματα, όπως η Ιταλία και η Ισπανία.
Εδώ και έναν αιώνα η δύση έχει εισβάλλει σε χώρες και τις έχει ρημάξει οικονομικά, ώστε να μη μπορούν να φτιάξουν τις αναγκαίες υποδομές για ύδρευση και άρδευση. Το νερό δεν είναι αναγκαίο μόνο για να το πιουν, αλλά και για να καλλιεργήσουν τη γη, για να τραφούν.
Οι αυξανόμενοι πληθυσμοί στην Ασία και την Αφρική, κάνουν και θα κάνουν περισσότερο στις επόμενες δεκαετίες, βασική αιτία πολέμων ή/και μετακινήσεων πληθυσμών το νερό.
Σύμφωνα με το Water Peace Security, ένα εργαλείο που αναλύει ανά περιοχή τη διαθεσιμότητα νερού και τις ανάγκες και προβλέπει πιθανές συρράξεις μικρής ή μεγάλης κλίμακας, αυτή τη στιγμή υπάρχουν 2.000 hotspots σε όλο τον κόσμο, όλα στις δύο πιο ταλαιπωρημένες ιστορικά ηπείρους. Οι χώρες του Αραβικού Κόλπου, της Μέσης Ανατολής και της Κεντρικής Αφρικής βρίσκονται σε μια πορτοκαλί ζώνη.
Είναι δε χαρακτηριστικό πως από τις αρχές της ιστορικής και προϊστορικής καταγραφής, έχουν γίνει 925 πόλεμοι για το νερό, οι 464 από το 2010 και μετά, με την Ελλάδα να έχει ζήσει 3 τέτοιες περιπτώσεις, αλλά και τις 3 σε προχριστιανική περίοδο, σύμφωνα με το Water Conflict Chronology.
Η έλλειψη νερού επηρεάζει το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού, ενώ έρευνες του ΟΗΕ και της Παγκόσμιας Τράπεζας δείχνουν πως περίπου 700 εκατομμύρια άνθρωποι είναι στο κατώφλι της μετακίνησης/προσφυγιάς.
Πολύ πιθανές οι εμφύλιες συρράξεις παρά οι διακρατικοί πόλεμοι
Μόλις το 2017, εκτεταμένες ξηρασίες σε Αφρική και Μέση Ανατολή οδήγησαν περίπου 20 εκατομμύρια ανθρώπους σε μετανάστευση από τον τόπο τους. Σε αυτές τις χώρες αξίζει να αναφερθεί πως όταν μιλάμε για τόπο, υπάρχει περισσότερο τοπική νοοτροπία, δηλαδή δεν αντιλαμβάνονται τόσο κράτη, όσο τα εδάφη που γνωρίζουν, τα εδάφη που τους είναι χρήσιμα για τη ζωή τους. Αν λοιπόν κάποιος δραστηριοποιείται σε μια έκταση 15 χιλιομέτρων προς όλες τις κατευθύνσεις, αυτός είναι ο τόπος του και οτιδήποτε πέρα είναι μετανάστευση.
Ο Πίτερ Γκλέικ, πανεπιστημιακός στο Όκλαντ, έχει μελετήσει για 3 δεκαετίες το νερό και τις διενέξεις που φέρνει μεταξύ κοινωνιών, μεταξύ κρατών και αναφέρει στο BBC ότι δεν είναι μόνο η έλλειψη. Είναι κι ότι μεγάλο μέρος από το διαθέσιμο νερό είναι κακής ποιότητας ή ξοδεύεται άσκοπα, καθώς δεν υπάρχουν υποδομές για ανακύκλωση ή αφαλάτωση.
Η μεγαλύτερη πυκνότητα άλατος στο νερό είναι καταστροφική για τις σοδειές κι έτσι βλέπουμε έναν φαύλο κύκλο. Πολλοί άνθρωποι που δε βρίσκουν τροφή στη γη, θα στραφούν στη θάλασσα. Άρα έχουμε και μια υπερκατανάλωση του αποθέματος ζωής των θαλασσών. Η γεωργία χρησιμοποιεί παγκοσμίως το 70% του φρέσκου νερού και στη Μέση Ανατολή ή την Κεντρική Αφρική έχουν υπάρξει συρράξεις μεταξύ μικρών ομάδων πληθυσμών, είτε εντός του ίδιου κράτους είτε μεταξύ φυλών που ζουν εκατέρωθεν στις ακτές ποταμών, όπως ο Γάγγης, ο Ευφράτης, ο Τίγρης, ο Ινδός, ο Γιάνγκτσε, ο Νείλος.
Είναι χαρακτηριστικό πως ένα από τα πιο επικίνδυνα hotspots είναι αυτό ανάμεσα σε Αίγυπτο, Αιθιοπία και το Σουδάν. Οι τρεις χώρες εξαρτώνται από τον Μπλε Νείλο, όμως η Αιθιοπία έχει το πρότζεκτ GERD, με το οποίο επενδύει 5 δισ. δολάρια για να χτίσει ένα μεγάλο φράγμα στο μέγεθος της λίμνης Τάνα. Αίγυπτος και Σουδάν πιθανώς να ζημιωθούν απ΄αυτό, καθώς θα αλλάξει η ροή του νερού.
Γι΄αυτό τον περασμένο Μάιο έκαναν άσκηση πολέμου με ονομασία «Φύλακες του Νείλου». Είναι δεδομένο πως αν πάνε διά της διπλωματικής οδού, δε θα βγει άκρη. Γι΄αυτό θα πρέπει η διεθνής κοινότητα να είναι έτοιμη. Η Αίγυπτος εν τω μεταξύ θα έχει χτίσει ως το 2035 περίπου, 47 εργοστάσια αφαλάτωσης.
Με πορτοκαλί χρώμα είναι κυκλωμένη και η σχέση μεταξύ Τουρκίας, Συρίας, Ιράκ και δυτικού Ιράν. Η Τουρκία έχει ένα σχέδιο να χτίσει 90 φράγματα και 60 power plants επεξεργασίας του νερού γύρω από τον Τίγρη. Αυτό ήδη επηρεάζει το Ιράκ που είναι η χώρα με το μεγαλύτερο πρόβλημα παγκοσμίως αυτή τη στιγμή. Εξαιτίας του φράγματος του Ιλίσου, στο Ιράκ διαχέεται η μισή ποσότητα νερού.
Παράλληλα, λόγω κακών υποδομών, τα 2/3 του διαθέσιμου νερού είναι ακατάλληλα. Το 2018 το μολυσμένο νερό έστειλε 120.000 ανθρώπους μόνο από την περιοχή Μπάσρα, στο νοσοκομείο. Το 2020 μόλις το 11% των νοικοκυριών της Μπάσρα είχαν πρόσβαση σε πόσιμο νερό καλής ποιότητας.
Η κακή ποιότητα νερού θα προκαλέσει περισσότερες πανδημίες
Υπ΄ατμόν είναι και η κατάσταση στην περιοχή που βρίσκονται Ουζμπεκιστάν, Τουρκμενιστάν, Τατζικιστάν, Καζακστάν και Κιργιστάν, με τον Ουζμπέκο πρόεδρο, Ισλάμ Καρίμοφ, να έχει κάνει δήλωση που αφήνει ξεκάθαρο το ενδεχόμενο πολεμικής σύρραξης.
Αντίστοιχα μέτωπα υπάρχουν στα σύνορα Ινδίας-Κίνας, με μια σύρραξη τον Μάιο του 2021 στην κοιλάδα Γκάλγουαν να αφήνει νεκρούς 20 Ινδούς στρατιώτες, ανάμεσα στην Κίνα και τα κράτη της νοτιοανατολικής Ασίας (Βιετνάμ, Καμπότζη, Μπανγκλαντές), μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν, ενώ και το Περού βρίσκεται σε πολύ δυσχερή θέση λόγω υψομέτρου.
Την ίδια στιγμή, υπάρχουν πολλές ενεργές διακρατικές συμφωνίες μεταξύ κρατών για το νερό, με πιο χαρακτηριστική αυτή μεταξύ Ινδίας-Πακιστάν, αλλά και αυτή που υπέγραψαν Λεσότο, Νότια Αφρική, Μποτσουάνα και Ναμίμπια το 2000 (Συμφωνία Ποταμού Orange-Sengu/ORASECOM). Υπάρχει επίσης και η Συμφωνία του ΟΗΕ που έχουν υπογράψει 43 κράτη.
Αξίζει να σημειωθεί πως σύμφωνα με αναλύσεις, οι λόγοι μετακίνησης από μια περιοχή δεν είναι αποκλειστικά η διαθεσιμότητα του νερού. Είναι χαρακτηριστικά τα παραδείγματα του Ομάν και του Κουρδιστάν. Είναι δύο περιοχές με πρόβλημα σε αυτόν τον τομέα, εν τούτοις δεν αντιμετώπισαν μεγάλο κύμα μετανάστευσης. Αντιθέτως, στο Ομάν υπήρξε υποδοχή ανθρώπων από το Ιράκ και τη Συρία.
Ο λόγος είναι και η διαχείριση κρίσεων από ένα κράτος και το Ομάν έχει καλό όνομα στην περιοχή. Το ίδιο και η Ιορδανία. Στη Συρία, μια από τις βαθιές αιτίες του εμφυλίου που άρχισε το 2011, ήταν οι μετακινήσεις πληθυσμών σε άλλες πόλεις εξαιτίας έλλειψης νερού. Αυτές έγιναν λίγους μήνες πριν την ονομαζόμενη Αραβική Άνοιξη.
Οι πολεμικές συρράξεις μεταξύ κρατών είναι εν γένει λιγότερο πιθανές σε σχέση με τους εμφυλίους, καθώς είναι πολύ περισσότερες οι πολιτικές ζημίες ως προς τη διεθνή κοινότητα, παρά τα κέρδη. Αντιθέτως, ο εμφύλιος, όπως μας δίδαξε η Συρία, δεν προσφέρει έναν ξεκάθαρο εχθρό στην κοινή γνώμη και διατηρεί την έξωθεν παρέμβαση σε χαμηλότερα επίπεδα σε σχέση με έναν πόλεμο που επηρεάζει άμεσα μια περιοχή κι όχι απλά μια χώρα.
Ένας διακρατικός πόλεμος επίσης επιτάσσει την εύρεση συμμάχων και τη δημιουργία στρατοπέδων. Σε έναν εμφύλιο, οι χώρες που διαλέγουν στρατόπεδα, το κάνουν σκιωδώς και δημιουργούνται άλλοι συσχετισμοί.
Είναι πάντως σαφές απ΄όσα έχουν γίνει στον κόσμο τα τελευταία 10 χρόνια, πως οι κακές υποδομές και η έλλειψη νερού, αυξάνουν τους πρόσφυγες, αυξάνουν τις μολύνσεις και οδηγούν με μεγαλύτερη ευκολία σε μια πανδημία. Σε έναν πλανήτη 10 δισεκατομμυρίων ανθρώπων, όπως αυτός του 2050, είναι απίθανο να μην μαστιζόμαστε από αλλεπάλληλες πανδημίες!
* Μετάφραση από: bbc.com
**Φωτογραφία: Unsplash/RedCharlie