Η σάτιρα από αρχαιοτάτων ετών δεν έχει όρια και έτσι είναι το σωστό. Δεν γίνεται να επιβάλλεις σε κάποιον καλλιτέχνη τι θα σατιρίσει και τι όχι. Παραδείγματος χάρην, ο Αριστοφάνης τόσο στις «Θεσμοφοριάζουσες» όσους και στους “Βάτραχους” παρωδεί έργα του Ευριπίδη. Δεν του έκανε μήνυση ο Ευριπίδης. Στις “Νεφέλες” κοροϊδεύει διάφορες προχωρημένες παιδαγωγικές ιδέες του Σωκράτη. Δεν βγήκε τότε κάποια Ελένη Λουκά της εποχής να υποστηρίξει ότι «Τον Σωκράτη, δεν θα τον ξαναπιάσεις στο στόμα σου, θα πλένεις το στόμα σου με αντισηπτικό πριν ξαναπείς το όνομα Σωκράτης» και διάφορα τέτοια γραφικά που συναντάμε κοντά 3000 έτη μετά !
Αρχικά, δεν γίνεται να έχουμε όλοι οι άνθρωποι την ίδια αίσθηση του χιούμορ ή να γελάμε με τα ίδια πράγματα. Θαρρώ αυτό είναι κατανοητό και σεβαστό. Εγώ μπορεί να γελάσω με κάτι που εσύ που με διαβάζεις τώρα το βρήκες ανόητο. Φυσικά ισχύει και το αντίστροφο.
Ένα “κακό” αστείο το μόνο “κακό” που μπορεί να κάνει είναι να δυσαρεστήσει κάποιον ή να μην τον κάνει να γελάσει. Τίποτα περισσότερο. Αν ο ιατρός δεν εγχειρήσει «καλά», μπορεί ο ασθενής να χάσει τη ζωή του, αν ο πυροσβέστης δεν σβήσει τη φωτιά έγκαιρα, ίσως καεί ένας άνθρωπος, αν όμως ένας κωμικός πει και μια χαζομάρα «χέστηκε η φοράδα στ’ αλώνι».
Οι ίδιοι οι άνθρωποι που πριν πολλά έτη έβαζαν φωτογραφίες με γαλλική σημαία τονίζοντας το “Je suis Charlie”, επειδή το έντυπο Charlie Hebdo σατίρισε τους μουσουλμάνους και κάποιοι εξτρεμιστές εκ του Ισλάμ σκότωσαν σκιτσογράφους του περιοδικού, είναι παραδόξως οι ίδιοι που τώρα κράζουν τον ηθοποιό/κωμικό Μάρκο Σεφερλή επειδή σατιρίζει τους γκέι ή τους υποστηρίζοντες το «μη δυαδικό σύστημα φύλων». Οποία αντίφαση ! Δηλαδή όλα καλά να κράζεις τους Ισλαμιστές, αλλά όχι και το… Nemo που κέρδισε τη Eurovision !
Πριν πολλά έτη, ο κωμικός/μουσικός Τζίμης Πανούσης είχε χρησιμοποιήσει στις παραστάσεις του διάφορα σκηνικά, απ’ την ελληνική σημαία με σφυροδρέπανο ως και την Παναγία σαν κότα. Ακολούθησαν τα γνωστά τύπου «την Παναγιά δεν θα την ξαναχρησιμοποιήσεις» και «δεν θα παίζεις με την ελληνική σημαία». Άλλο το σύμβολο, άλλο ο συμβολισμός. Έχει κάθε δικαίωμα ο καθένας (και όχι απλά ο καλλιτέχνης) να κάνει πλάκα με ό,τι αυτός επιθυμεί. Αν ένα αστείο δεν είναι ωραίο θα φανεί είτε στο (μη) χειροκρότημα, είτε στα ποσοστά αποδοχής του. Ακόμα και αν αυτά, όμως, είναι χαμηλά, αυτό δεν το κάνει λιγότερο αστείο, απλώς απευθύνονταν σε μειοψηφία.
Στην αριστοφανική Ελλάδα είναι τουλάχιστον βλακώδες να προσπαθούμε να βάλουμε όρια στη σάτιρα ανάλογα με τα «θέλω» και τα γούστα μας. Διότι ομοίως, όπως τώρα ο «μη woke» γράφει στο διαδίκτυο «Πες τα Μάρκο», αν αύριο του Σεφερλή του γυρίσει το μυαλό και σατιρίσει τον Χριστό, θα μαζευτείτε έξω απ’ το Δελφινάριο και θα τον λέτε «Σατινιστή» ζητώντας να «κατέβει» η παράσταση.
Η αλήθεια είναι ότι απ’ τις θρησκείες ξεκινάει το μίσος και ο ρατσισμός. Καθώς δεδομένα θεωρείς ότι εσύ πιστεύεις σε κάτι ανώτερο απ’ τον άλλο. Αν πίστευες ότι η άλλη θρησκεία είναι ανώτερη, τότε θα προσχωρούσες σε αυτήν. Αν είσαι Χριστιανός θεωρείς χαζό τον Ινδουιστή που πιστεύει σε έναν Θεό με 2 χέρια και 3 πόδια (που λέει και ο Τάκης Τσουκαλάς). Ομοίως προσβάλλεις και κάθε αίρεση, ότι πχ. είναι “καθυστερημένοι” οι Ιεχωβάδες. Ας μιλήσουμε ανοιχτά, οι Χριστιανοί κοροϊδεύουν τον μουσουλμάνο που πιστεύει ότι μόλις πεθάνει θα τρώει πιλάφι και θα πηδάει παρθένες και τους θεωρούμε (άπαντες) αφελείς ή χαζούς ή φανατισμένους, αλλά αυτοί που πιστεύουν ότι μια γυναίκα μύρισε έναν κρίνο και γέννησε τον υιό του Θεού, ο οποίος έδωσε εντολή “να ανοίξει η θάλασσα στα δύο για να περάσουν από μέσα οι Εβραίοι”, θεωρούν τους εαυτούς τους… ξεφτέρια ! Έτσι ξεκινάει ο ρατσισμός και το μίσος.
Ό,τι δεν μας αρέσει θεωρούμε ότι δεν είναι αστείο. Μέγα λάθος. Μπορεί να μην είναι αστείο για εμάς, αλλά είναι αστείο για κάποιους άλλους, έστω και για ολίγους. Και επειδή το χιούμορ ΔΕΝ αφαιρεί ζωές, δεν θα το περιορίσουμε. Τώρα για όσους λένε ότι από αστείο ή «πλάκα» μπορεί να δημιουργηθούν ψυχολογικά προβλήματα σε κάποιο άτομο, το πρόβλημα είναι «αυτού του κάποιου» που θα πρέπει να το δει με ειδικό ιατρό/επιστήμονα. Δεν γίνεται να μεταφέρει το ψυχολογικό του πρόβλημα στην ευρύτερη ανθρώπινη κοινότητα, πολλώ μάλλον δεν στο… χιούμορ ή ακόμα χειρότερα στην τέχνη !
Κοντολογίς, αν μου την πέσει μια γυναίκα στα κιλά της Δανάης Μπάρκα και εγώ της απαντήσω “ευχαρίστως να πάμε στη Χασιά για παϊδάκια, αλλά κάτι άλλο μη μου ζητήσεις”, ακόμα κι αν πρόκειται για κακόγουστο και αγενέστατο αστείο/ατάκα, είναι απλώς ένα αστείο και δεν μπορεί να θεωρηθεί επιχείρημα αν η Μπάρκα εισέλθει σε ψυχολογικό αδιέξοδο ή οτιδήποτε πιο ακραίο (πχ. να οδηγηθεί στην αυτοχειρία).
Επιπρόσθετα, καλό θα ήταν να μάθουμε να αυτοσαρκαζόμαστε, εκτός απ’ το να σαρκάζουμε τους άλλους. Το 2012 έπαιζα μπάσκετ στην Α.Ε.Κοζάνης. Ήμουν μακράν (αν και 32 τότε) ο πιο ηλικιωμένος παίχτης της ομάδας, καθώς εκεί αγωνίζονται κατ’ ουσίαν με εφηβική ομάδα ώστε να προωθούνται νέα παιδιά της περιοχής + 1 ή 2 βετεράνοι για καθοδήγηση. Αγωνιστήκαμε στη Φλώρινα όπου ήταν στο γήπεδο περίπου 200-250 φίλοι των γηπεδούχων. Στην προθέρμανση ήμουν ο “στόχος” της εξέδρας λόγω βάρους, ξυρισμένου κεφαλιού (το λες και καράφλα), μοντέρνων μπασκετικών γυαλιών, headband και ηλικίας έναντι των άλλων. Κάποια στιγμή φωνάζει ένας “Εσύ με το νούμερο 15 μπερδεύτηκες, οι ταβέρνες είναι απ’ την πίσω μεριά” και αρχίζουν όλοι να γελάνε. Μεταξύ όλων ήμουν ΚΑΙ εγώ. Θεώρησα την ατάκα αρκετά χιουμοριστική και έξυπνη. Αυτός που την εκστόμισε κατέβηκε προς το παρκέ, ενώ συνεχίζαμε τις διατάσεις, με ρώτησε από που είμαι γιατί δεν με είχε ξαναδεί (κλειστές κοινωνίες γαρ), ζήτησε συγγνώμη αν παρεξηγήθηκα και με κάλεσε μετά το ματς για… κοψίδια ! Του εξήγησα ότι ήταν γ@μάτη ατάκα και δεν τραβάω ζόρια. Αν όμως συνέχιζε το trash talking τότε θα το ξεκινούσα και εγώ. Όπερ και εγένετο με άλλο θεατή που σε κάθε φάση έλεγε “Έχει bodyline στην άλλη γωνία 15” και διάφορα τέτοια. Οπότε τον πλησιάζω του λέω «Βro, μήπως ξέρεις εκτός απ’ τα bodyline που είναι και τα μπουρδέλα της περιοχής;», η απάντηση ήταν με ερωτηματικό “Θες και να γ@μήσεις χοντρέ;”, εγώ απάντησα “Έχω συνεννοηθεί με τη μάνα σου να την πάρω απ’ τη δουλειά της μόλις σχολάσει μια και θα ήμουν σήμερα στη Φλώρινα” και ακολούθησε μια…ωραία γενική σύρραξη για 20 λεπτά ! Όταν μια «χιουμοριστική» (έστω και προσβλητική) ατάκα είναι επαναλαμβανόμενη, καταντάει εμμονική, οπότε ή αποδέχεσαι και το αντίστροφο ή μάταια έχουμε να κάνουμε με πρόκληση και όπου αυτή οδηγηθεί (απ’ τη ωμή σωματική βία, τη λεκτική ή ακόμα και στις δικαστικές αίθουσες).
Πριν 15 χρόνια στο Πασαλιμάνι ήταν ένας γνωστός μου που ήθελε να με “γλεντήσει” επειδή τότε είχα βάλει πολλά κιλά (τα έχω χάσει εκείνα). Αυτός ήταν με τη γυναίκα του και το παιδί του, εγώ απλώς συνοδευόμουν από μια σχέση και φωνάζει δυνατά (άκομψο) χωρίς πρόκληση “Ντίνο, στο χοντρός, το τρος/τρως γράφεται με όμικρον ή ωμέγα;”. Οπότε γυρίζω και του λέω “Ας μην ήσουν αγράμματος ναυτικός, να ήξερες”. Ο ίδιος σηκώθηκε για καβγά, ενώ η γυναίκα του γέλασε και του είπε επί λέξη “τα ήθελε ο κώλος σου”. Πάντα πρέπει να ξέρεις σε αυτές τις περιπτώσεις, ότι ένα τέτοιο αστείο που ΔΕΝ είναι στα πλαίσια καλλιτεχνικής παράστασης (δηλαδή δεν είναι σε περιβάλλον όπου ο άλλος έχει πάει για να ακούσει τέτοια), πως το τι θα ακολουθήσει είναι ρευστό και εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, με πρώτο και καλύτερο το λεγόμενο “timing” και τη διάθεση του καθενός εκείνη την ώρα.
Για να το κλείσουμε το θέμα, μεταξύ 2 ή και περισσότερων φίλων ή γνωστών, το ύφος των αστείων ή της πλάκας, το καθορίζουν τα ίδια τα άτομα. Ενίοτε έχοντας ξεπεράσει και τα επιτρεπτά όρια. Όμως, σε αυστηρά καλλιτεχνικό επίπεδο, η σάτιρα ΔΕΝ έχει όρια και όταν κάποιος έχει πάει σε χώρο για να «γελάσει», είτε αυτό είναι θέατρο, είτε σινεμά, είτε κινηματογράφος είτε οτιδήποτε, ουδείς θα του πει τι θα τον ευχαριστήσει ! Και ακόμα περισσότερο, ουδείς θα πει στον καλλιτέχνη “τι έχει να πει στο κοινό του”.
Το λύσαμε; Σας τα εξήγησα ωραία;