Την ώρα που τα βλέμματα της διεθνούς κοινότητας είναι στραμμένα στις φλόγες της Μέσης Ανατολής, η Τουρκία κάνει ένα σιωπηλό αλλά αιχμηρό βήμα πιο κοντά στη γεωπολιτική αναθεώρηση. Χωρίς κανονιοφόρους ή απειλές, αλλά με ένα «επιστημονικό» έγγραφο, η Άγκυρα παρουσιάζει έναν νέο χάρτη που χωρίζει ουσιαστικά το Αιγαίο στη μέση, δημιουργώντας μονομερώς θαλάσσιες ζώνες συμφερόντων από το Ιόνιο έως τα ανοιχτά της Λιβύης.
Πρόκειται για ένα θαλάσσιο χωροταξικό σχέδιο που φέρει την υπογραφή του Πανεπιστημίου της Άγκυρας, και αφορά αλιεία, τουρισμό, ενεργειακές δραστηριότητες, ακόμη και θέματα ασφάλειας. Με τον τρόπο αυτό, η Τουρκία χαρτογραφεί περιοχές ευθύνης που υπερβαίνουν κάθε έννοια διεθνούς δικαίου και καταλαμβάνουν τμήματα ακόμη και δυτικά νησιών του Ανατολικού Αιγαίου. Η κίνηση παρουσιάζεται ως επιστημονική πρωτοβουλία, αλλά ο συμβολισμός και το μήνυμα είναι σαφέστατα πολιτικά.
Ο χάρτης εφαρμόζει τη λεγόμενη «μέση γραμμή» μεταξύ των ηπειρωτικών ακτών Τουρκίας και Ελλάδας, αγνοώντας την ύπαρξη των ελληνικών νησιών και κάθε δικαίωμά τους σε Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) ή υφαλοκρηπίδα. Έτσι, νησιά όπως η Κρήτη, η Λέσβος, η Σάμος, η Χίος και το Καστελόριζο παρουσιάζονται ως «ουδέτερες γεωγραφικές ανωμαλίες» που δεν αποδίδουν κυριαρχικά δικαιώματα!
Ο χάρτης εκπονήθηκε υπό τον συντονισμό του Κέντρου Δικαίου της Θάλασσας του Πανεπιστημίου Άγκυρας (DEHUKAM), σε συνεργασία με τουρκικούς κρατικούς φορείς και παρουσιάζεται ως επιστημονικό εργαλείο βιώσιμης διαχείρισης θαλάσσιων πόρων. Στην πράξη, ωστόσο, ευθυγραμμίζεται πλήρως με τη ρητορική και τη στρατηγική της «Γαλάζιας Πατρίδας», προσφέροντας ένα πολιτικοτεχνικό υπόβαθρο στις πάγιες τουρκικές διεκδικήσεις.
Η επίσημη ελληνική διπλωματία αντέδρασε χλιαρά, αλλά άμεσα, κάνοντας λόγο για σχέδιο χωρίς νομική βάση, αφού δεν έχει εγκριθεί από διεθνή οργανισμό και προέρχεται από χώρα που δεν έχει υπογράψει τη Συνθήκη του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS). «Ο τουρκικός χάρτης δεν παράγει οποιοδήποτε έννομο αποτέλεσμα και αποτελεί απλά μια αντανακλαστική αντίδραση κενή περιεχομένου. Δεν έχει έρεισμα στο διεθνές δίκαιο, καθώς επιχειρεί να σφετεριστεί περιοχές ελληνικής δικαιοδοσίας και δεν απευθύνεται σε διεθνή οργανισμό που επιβάλλει υποχρέωση ανάρτησης σχετικών χαρτών. Ο καθένας καταλαβαίνει ότι οι μαξιμαλιστικοί ισχυρισμοί της Τουρκίας είναι για εσωτερική χρήση και μόνο», ανέφερε μεταξύ άλλων το ελληνικό ΥΠΕΞ, προσθέτοντας ότι «η Ελλάδα θα προβεί στις δέουσες ενέργειες σε όλα τα διεθνή φόρα».
Η επιλογή του timing δεν μοιάζει τυχαία, καθώς η Τουρκία προσπαθεί να περάσει τις αναθεωρητικές θέσεις της αθόρυβα – στη σκιά των γεγονότων της Μέσης Ανατολής, όπου είναι στραμμένη η προσοχή της διεθνούς κοινότητας
Στο παρασκήνιο, η ενέργεια αυτή της Τουρκίας ήταν και μία απάντηση στην ανακοίνωση της Ελλάδας για τη δημιουργία μεγάλου θαλάσσιου πάρκου στις νότιες Κυκλάδες. Το αναμενόμενο είναι ότι αφού η Τουρκία δει τις λεπτομέρειες του χάρτη θα εκτιμήσει τον τρόπο της πιθανής αντίδρασής της, αν και αναλυτές τονίζουν πως πολλές περιοχές των Δωδεκανήσων που θα μπορούσαν να προκαλέσουν αντιδράσεις δεν περιλαμβάνονται στα αρχικά σχέδια της Ελλάδας.
Σε κάθε περίπτωση, αντί να αναμένει διεθνή διάλογο, η Τουρκία παρουσιάζει τον δικό της χάρτη ως τετελεσμένο, θέλοντας να δημιουργήσει εντυπώσεις ή και να εγκλωβίσει τη συζήτηση σε ένα πλαίσιο «ισοτιμίας» απαιτήσεων, ακόμη και αν αυτές είναι μονομερείς.
Ένα από τα καίρια ερωτήματα βέβαια είναι τι μέλλει γενέσθαι εφεξής. Ως πιθανό μοιάζει το σενάριο ενός «αγώνα» χαρτών και αντιπαραβολών. Η Ελλάδα προσανατολίζεται να επανακαταθέσει τη δική της πρόταση για θαλάσσια χωροταξία στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με στόχο τη θεσμική κατοχύρωση κοινών θαλάσσιων πάρκων υπό διεθνή εποπτεία. Παράλληλα, είναι πιθανό να ενεργοποιηθεί ένας νέος γύρος ελληνοτουρκικών επαφών, με συμμετοχή ΝΑΤΟ και Ε.Ε., για να αποκλιμακωθεί η ένταση. Αν όμως η τουρκική πλευρά συνεχίσει την τακτική των τετελεσμένων, δεν αποκλείεται να δούμε επαναφορά της ρητορικής κρίσης στο Αιγαίο, αλλά και αυξημένη κινητικότητα ερευνητικών πλοίων ή drones, έστω και σε συμβολικό επίπεδο.
Στο τέλος βέβαια το παιχνίδι δεν κριθεί ούτε σε ναυτικές κινήσεις, ούτε σε σχέδια επί χάρτου. Αλλά στη διεθνή αποδοχή και το ποιος θα πείσει περισσότερους παίκτες ότι οι «ζώνες επιρροής» δεν χαράσσονται με χάρακα, αλλά με κανόνες.