Φινλανδία. Σουηδία. Ολλανδία. Δανία. Αυστρία. Ελβετία. 18%, 17,6%, 13%, 21%, 26%, 29%. Όχι δεν έχω πάθει εγκεφαλικό, ούτε αραδιάζω χώρες και άκυρα ποσοστά. Είναι μια ακολουθία. Κάθε αριθμός πάει πακέτο με μια χώρα. Τι δείχνουν αυτά τα δύο μαζί; Την πολιτική έκφραση των ακροδεξιών/εθνικιστικών κινημάτων σύμφωνα με το τελευταίο τους ποσοστό στις εκλογές.
Αναμφίβολα δε μπορούμε να μιλάμε με ίδιο περιεχόμενο για κάθε χώρα και να αποδίδουμε όρους που αλλιώς τους έχουμε τοποθετημένους στην ελληνική κοινωνία. Εδώ το ακροδεξιό και το εθνικιστικό έχουν μια σφόδρα άσχημη ουσία βάσει των πράξεων και του παρελθόντος. Στην Ολλανδία ή την Ελβετία μπορεί να μην μιλάμε για τόσο ακραίο εξτρεμισμό. Μπορεί να μιλάμε για μια ρητορική και όχι για πράξεις.
Σε κάθε περίπτωση, αυτό δεν αναιρεί το γεγονός πως εδώ και μια 4ετία η Ευρώπη είναι τόπος γέννησης εξτρεμιστικών αντιλήψεων. Κυρίως προς την πολύ δεξιά πλευρά. Το γιατί συμβαίνει αυτό έχει αναλυθεί πολλάκις. Και κάθε χρόνο προστίθενται νέες αιτίες. Κάποιος θα μπορούσε να αναφερθεί σε χώρες όπως η Ελλάδα που ανάγκασαν μέσω της Ένωσης άλλες χώρες να παράσχουν οικονομική βοήθεια.
Άλλος την εποχή του υβριδικού πολέμου που έχει απλώσει στην Ανατολική Ευρώπη η Ρωσία και εν μέρει και η Τουρκία. Το πόρισμα για όλες τις αιτίες είναι ένα. Η ανάδυση του εξτρεμισμού σε βαθμό ναζισμού πάτησε μεν στο όνομα μιας αόρατης οικονομικής κρίσης, αλλά δεν έχει τελικά σχέση με αυτή. Έχει από καιρό απεξαρτηθεί. Ο παρακάτω πίνακας δείχνει πολλές σταθερές και ευημερούσες οικονομίες της Ευρώπης. Και με υψηλές θέσεις σε δείκτες ευτυχίας των πολιτών.
Στις χώρες του χάρτη υπάρχουν διάφορα δείγματα. Είναι η Σουηδία, η Δανία, η Ολλανδία, η Ελβετία που στέκονται μόνες τους στα πόδια τους και αποτελούν την πραγματική δύναμη στην Ένωση. Είναι η Φινλανδία που ανέκαθεν είχε τέτοια ποσοστά, άρα ίσως δεν είναι χρήσιμο να μπει στο σκεπτικό μας.
Είναι η Ουγγαρία με δύο κόμματα δεξιάς και ακροδεξιάς στις πρώτες θέσεις των τελευταίων εκλογών. Είναι η Βουλγαρία, η Ελλάδα, η Κύπρος. Χώρες που έζησαν σε διαφορετικό βαθμό την αποσταθεροποίηση κοινωνίας και οικονομίας. Είναι η Τσεχία και η Σλοβακία, δύο αυτόνομες δυνάμεις από το δεύτερο ίσως και τρίτο ράφι της Ευρώπης.
Και τέλος είναι η Γαλλία, η Γερμανία και η Ιταλία. Οι φερόμενες ως μεγάλες δυνάμεις της Ένωσεις. Στην πράξη βέβαια έχουν άπειρα προβλήματα που τα καλύπτει η πληθυσμιακή τους ισχύς. Ειδικά στις δύο πρώτες. Η Γαλλία στάθηκε τυχερή προς το παρόν με τον Μακρόν, αλλά ποιος ξέρει τι θα συμβεί αν αποτύχει;
Και ως κορωνίδα όλων αυτών είναι η ιδιάζουσα Βρετανία. Εκεί όπου ψηφίστηκε Brexit πριν δύο χρόνια, αλλά εσχάτως ακούγονται συνεχώς οπισθοχωρήσεις από την Μέι. «Αν δεν γίνει το Brexit, δε θα είναι καταστροφή» έχει πει δύο φορές στο 2018.
Πώς γίνεται η πιο δημοκρατική ήπειρος του πλανήτη να συμπαρασύρεται στο πισωγύρισμα αντιλήψεων και πολιτικής;
Είναι δεδομένο πως όσο καλά και να αντιμετωπιστεί η οποιαδήποτε κρίση οικονομικής μορφής στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την Ευρώπη εν γένει, υπάρχουν πολύ πιο βαθιές δομές που έχουν κακοφορμίσει. Υπάρχουν προβλήματα που έρχονται πολύ συχνότερα πια. Κάνουν τον κύκλο τους, αλλά εμφανίζονται ξανά πριν προλάβεις να χαρείς που τα έδιωξες.
Χθες στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο είχε μια πολύ ουσιαστική ομιλία ο Γκι Βέρχοφσταντ. Ό,τι άποψη κι αν έχεις για το κίνητρο ή το ποιόν του, η ομιλία του αυτή καθαυτή στρέφει το βλέμμα μας στο σωστό σημείο.
https://www.facebook.com/GuyVerhofstadt/videos/294946431093842/
Όσα είπε έρχονται σε μια εποχή, σε ένα διάστημα ενός έτους κατά το οποίο ο Μακρόν και η Μέρκελ επιχειρούν να αλλάξουν τους ορισμούς και συσχετισμούς της Ένωσης. Αλλά αποτυγχάνουν. Κι αυτό συμβαίνει γιατί υπάρχουν μικρότερα πληθυσμιακά κράτη, αλλά μεγαλύτερα σε οικονομική δύναμη αυτή τη στιγμή, που αντιστέκονται. Που εξοργίστηκαν από την περίπτωση της Ελλάδας για παράδειγμα και δεν θέλουν να ξαναβρεθούν στην ίδια θέση.
Όλα αυτά είναι σαφώς απλές εικασίες και δεν προσπαθώ να πάρω τη θέση κάποιου που ασχολείται πολύ περισσότερο και με καλύτερο πόστο με τα θεσμικά όργανα της Ευρώπης. Αλλά δεν γίνεται να μην προσπαθήσουμε, ο καθένας μέσα του, να αναλύσουμε το πως γίνεται σε χώρες με ισορροπία οικονομίας και με ευημερία σε κάθε τομέα, να διογκώνεται ο δεξιός εξτρεμισμός και ο ναζισμός.
Πώς γίνεται η πιο δημοκρατική ήπειρος του πλανήτη να συμπαρασύρεται στο πισωγύρισμα αντιλήψεων και πολιτικής; Ρόλο σε αυτό έχει σαφώς και η παρουσία Τραμπ ως συνδαιτυμόνας της Ευρώπης, αλλά τόσο ουσιαστικό για να θεωρηθεί η βασικότερη εξήγηση όχι.
Μια εξήγηση αφορά στον από δεκαετιών διαχωρισμό της ηπείρου που δεν εξαφανίζεται από καμία Ένωση. Η Ανατολική Ευρώπη είναι κάτι άλλο από τη Δυτική. Ειδικά στις μετα-κομμουνιστικές χώρες υπάρχει ζήτημα χρόνου. Θέλει χρόνο για να ξεριζωθεί ο συντηρητισμός που υπήρχε μέχρι πριν 25 χρόνια. 25 χρόνια είναι άπειρα για άλλους τομείς, αλλά όχι για τέτοιες αλλαγές.
Δεν είναι τυχαίο ότι με εξαίρεση την Τσεχία, δεν θα βρεθεί άλλο παράδειγμα χώρας της Κεντρικής προς Ανατολή Ευρώπης όπου να έχει κερδίσει εκλογές ή να έχει έστω ρόλο ισχυρής αντιπολίτευσης κόμμα χωρίς κομμουνιστικές καταβολές.
Κάτι πολύ σημαντικό ανέδειξε και ένας οικονομολόγος, ο Τόμας Πίκετι. Ο Πίκετι μίλησε για την έννοια της ελίτ. Υπάρχει η ελίτ της διανόησης, υπάρχει η ελίτ του χρήματος. Στην Ελλάδα για παράδειγμα η πρώτη τάχθηκε στην αριστερά και η δεύτερη στην προοδευτική κεντροδεξιά. Αυτό σημαίνει ότι ένα ποσοστό που δεν έβρισκε τον εαυτό του σε καμία από τις δύο, έπρεπε να αναζητήσει διαφορετική εκπροσώπηση.
Το ίδιο ισχύει για πολλές χώρες της Ευρώπης. Με διαφορετικά δεδομένα μεν, ίδιο αποτέλεσμα δε. Οι εργάτες, τα χαμηλότερα στρώματα γενικά, δεν είχαν τη διάθεση να σχηματίσουν ένα πολιτικό μόρφωμα. Γι΄αυτό τους τράβηξε αυτό που είχε απομείνει. Και σε χώρες όπως η Ουγγαρία, η Σλοβακία κτλ., αυτό που απέμεινε ήταν η ακροδεξιά.
Δεδομένου ότι μέσα στη δίνη της κρίσης αυτά τα στρώματα αυξάνονταν σε ποσότητα, είχαμε μια μεγαλύτερη ισχυροποίηση της ακροδεξιάς. Στο μυαλό αυτών των ανθρώπων, αν η ακροδεξιά τους ανεβάζει κοινωνικά, θα συνεχίζουν να την στηρίζουν.
Άλλα παραδείγματα χωρών μας δίνουν άλλες εξηγήσεις. Για παράδειγμα η Αυστρία χαρακτηρίζεται ως χώρα από μια συνολική ελίτ και αλαζονική ματιά έναντι της υπόλοιπης δυτικής Ευρώπης. Το ίδιο και η Φινλανδία. Μιας και δεν βρέθηκαν ποτέ σε θέση επαίτη, διακατέχονται από την αίσθηση πως η Ευρώπη τους έχει ανάγκη. Όχι το ανάποδο.
Στο παράδειγμα της Αυστρίας διαφαίνεται και κάτι άλλο. Αυτή τη στιγμή το FPÖ και το ÖVP είναι οι δύο συνεργαζόμενες δυνάμεις στην εσωτερική και εξωτερική πολιτική σκηνή της χώρας. Το δεύτερο, αν και χριστιανοσυντηρητικό, έγινε ακόμα πιο συντηρητικό για να αντέξει τους κραδασμούς από την επαφή με το πρώτο. Αυτό εντοπίζεται παντού στην Ευρώπη.
Οι ακροδεξιοί σχηματισμοί, ειδικά οι νεοαναδυόμενοι, έλκουν τους πιο φιλελεύθερους, οι οποίοι κατείχαν για χρόνια θέσεις εξουσίας και μπροστά στον φόβο να τις χάσουν, μετατοπίζονται. Μικρή μετατόπιση, αλλά συμβαίνει κάθε φορά κι από λίγο. Στο τέλος θα έρθει μια ισοπέδωση όσο συνεχίζεται αυτό.
Η εσωστρέφεια και η αντίληψη ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει κάτι άλλο να προσφέρει οδηγούν κάθε μέρα ανθρώπους στην «σιγουριά» του συντηρητισμού και των ακραίων εκφάνσεών του.
Στη Σουηδία που είχε εκλογές την Κυριακή, τα πράγματα μας καλωσορίζουν σε μια άλλη διάσταση. Εννοιών και σχηματισμών. Γιατί όταν ακούς κόμμα που λέγεται Sweden Democrats, δε γίνεται να σκέφτεσαι ακροδεξιά. Κι όμως περί τέτοιου πρόκειται. Σε αυτές τις εκλογές αύξησε κατά πολύ τα ποσοστά του και θα διαδραματίσει ρόλο στο σχηματισμό κυβέρνησης, αφού δεν υπήρξε αυτοδυναμία.
Η Σουηδία οδεύει σε έναν Πρωθυπουργό που θα είναι ο λιγότερο αντιπαθής. Όχι ο ιδανικός ή έστω ο περισσότερο αρεστός. Κι αυτό δείχνει πολλά στον τρόπο που αναδεικνύουμε τους αιρετούς άρχοντες σήμερα. Σε κάθε γεωγραφικό μήκος και πλάτος της λεγόμενης πολιτισμένης δύσης.
Αυτό που συμβαίνει στη Σουηδία δεν είναι αμελητέο. Ακόμα κι αν τώρα οι φερόμενοι Δημοκράτες δεν συμμετέχουν σε κυβερνητικό σχηματισμό, οι αναλυτές λένε ότι θα συμβεί πιο ηχηρά στις επόμενες εκλογές. Και η Σουηδία είναι μια χώρα με αυξανόμενη μεταναστευτική εισροή από το 2015 και μετά. Ιδίως από βαλκανικές χώρες.
Σκεπτόμενοι ότι η σκανδιναβική χερσόνησος μαζί με τη Δανία θα έχουν σε μια 3ετία-4ετία το ίδιο ισχυρά συντηρητικά-δεξιά κόμματα, δεν είναι παράλογο το ενδεχόμενο μιας δικής τους Ένωσης. Η εσωστρέφεια και η αντίληψη ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει κάτι άλλο να προσφέρει οδηγούν κάθε μέρα ανθρώπους στην «σιγουριά» του συντηρητισμού και των ακραίων εκφάνσεών του.
Το πόσο δυσοίωνο είναι αυτό, μπορεί να το μετρήσει ο καθένας μέσα σου. Το βέβαιο είναι ότι η Δημοκρατία ακολουθείται κατά πόδας από άλλες αντιλήψεις και αποκρούει προς το παρόν τα χτυπήματα. Αλλά είναι σε θέση άμυνας. Δεν επιτίθεται. Και το πρόβλημα με την άμυνα είναι ότι όσο καλά κι αν την παίξεις, ο επιτιθέμενος θα είναι πάντοτε ένα βήμα μπροστά!