Πριν 3-4 χρόνια μια αναζήτηση στο διαδίκτυο για δυάρι, καμιά 60αριά τετραγωνικά, σε κάποια από τις αστικές γειτονιές της Αθήνας, θα σου επέστρεφε 2-3 χιλιάδες αγγελίες. Η ίδια διαδικασία σήμερα βγάζει τόσα λίγα αποτελέσματα που αναρωτιέσαι τι μπορεί να συνέβη σ’ αυτήν την πόλη και γέμισε με κόσμο.
Η απάντηση είναι πως έπαθε… AirBnb. Μπήκε στη σφαίρα της βραχυχρόνιας μίσθωσης ακινήτων, η οποία ξεκίνησε ως μια ευκαιρία για τον καθένα από εμάς να αποκτήσει ένα έξτρα εισόδημα και εξελίχθηκε στο «χρηματιστήριο» του 21ου αιώνα. Με τη μόνο διαφορά πως πλέον δεν νιώθουμε μικροί επενδυτές, αλλά ξενοδόχοι.
Μια ιστορία επιτυχίας
Οι πρώτες… διηγήσεις για την ακόμα εξωτική και άγνωστη στο ευρύ κοινό πλατφόρμα ενοικίασης ήταν ιστορίες επιτυχίας. Με… ανοιχτό το στόμα ακούγαμε εκείνους τους λίγους τολμηρούς που δέχτηκαν να νοικιάσουν το σπίτι τους σε έναν άγνωστο από την Αμερική ή την Ισπανία για μερικές μέρες, εισπράττοντας για αυτό το διάστημα αντίτιμο που ισοδυναμούσε στο μίσθωμα ενός μήνα. Έπαιρναν ένα ρίσκο, βέβαια, αλλά ταυτόχρονα κέρδιζαν από κάθε κενό του συστήματος.
Εκείνο το ακίνητο που είχε καταντήσει μπελάς, λόγω της κατακόρυφης πτώσης των μισθωμάτων μέσα στην κρίση και της εισαγωγής του ΕΝΦΙΑ στη ζωή μας, έδινε την ευκαιρία για μια διπλή… εκδίκηση απέναντι στο κράτος. Και σου εξασφάλιζε πόρους για να «βγάλει το σπίτι τα έξοδά του» και σου έδινε τον «αέρα», χάρις στην απουσία ουσιαστικού ελέγχου, να την φέρεις επιτέλους στην κυβέρνηση μη αποδίδοντας φόρους και εισφορές. Όχι, που θα τους αφήναμε να μας πίνουν έτσι το αίμα…
Στα μάτια μας εκείνοι οι πρώτοι διδάξαντες έμοιαζαν με τα αρνιά που πήδηξαν από το μαντρί. Και δικαιώθηκαν για την επιλογή τους. Καθώς ο χρόνος περνούσε και η τριβή έφερνε ολοένα και μεγαλύτερο αίσθημα άνεσης απέναντι στην καινούρια μόδα, ολοένα και περισσότεροι κοιτούσαν τον εαυτό τους στον καθρέφτη κι αντίκριζαν έναν μελλοντικό μικροξενοδόχο. Αφού κατάφερε να «κονομήσει» ο δίπλα, γιατί όχι κι εσύ ή εγώ;
Μια ιστορία αποτυχίας
Σήμερα μια πρώην καθηγήτριά μου στο γυμνάσιο αναγκάστηκε να ζητήσει μετάθεση και να φύγει από το νησί στο οποίο διδάσκει εδώ και 25 χρόνια. Η μάνα ενός φίλου σε μεγάλη επαρχιακή πόλη ειδοποιήθηκε να βρει άλλο διαμέρισμα επειδή «το ακίνητο θα γίνει ερμπί», όπως της είπαν. Κι εμείς με τρόμο διαπιστώνουμε ότι στις γύρω πολυκατοικίες στις οποίες βλέπαμε να γίνονται εργασίες συντήρησης κι ανακατασκευής, δεν μπήκε κανένα «ενοικιάζεται» ούτε «πωλείται». Φτιάχτηκαν αποκλειστικά για… ερμπιενμπίδες.
Όπως συμβαίνει σε κάθε περίπτωση που η αγορά παίρνει την απόφαση να… αυτορυθμιστεί, αυτή ήταν η πίσω όψη του ίδιου νομίσματος των ιστοριών επιτυχίας της παραπάνω παραγράφου. Το AirBnb έφτασε ως γιατρικό που θα σταματούσε την οικονομική αιμορραγία που προκάλεσαν τα μνημόνια κι εξελίχθηκε στο φαρμάκι που δηλητηριάζει τον κοινωνικό ιστό ολόκληρων περιοχών ή ακόμα και πόλεων.
Με τα μούτρα
Οι στρεβλώσεις που δημιουργήθηκαν δεν είναι καθόλου άσχετες ούτε με την οικονομία της ελεύθερης αγοράς ούτε με τον ανθρώπινο χαρακτήρα. Άλλωστε αυτά τα δύο (άνθρωποι και αγορές) μοιράζονται τουλάχιστον ένα κοινό γνώρισμα. Αυτό της απληστίας, που φαίνεται πως είναι η μεγαλύτερη δύναμη που μπορεί να αναπτυχθεί πάνω στη γη. Κοντολογίς, πέσαμε πάνω στο φαινόμενο με τα μούτρα.
Αρχικά, υποτίθεται η πλατφόρμα ήταν ένας τρόπος να κάνει κάποιος διακοπές προσδοκώντας σε μια αυθεντική εμπειρία του πώς είναι να ζεις σε μια άλλη χώρα. Χωρίς την αυστηρότητα και τους τύπους των παραδοσιακών παρόχων καταλυμάτων. Βασίστηκε, δηλαδή, σε μια πιο ανάλαφρη, χαλαρή -ακόμα και μποέμ- προσέγγιση της έννοιας του τουρισμού. Δεν χρειάστηκε πολύς χρόνος για να μετατραπεί -σε μεγάλο βαθμό- σε άλλον έναν «συστημικό» τρόπο διαμονής, σε σπίτια που επιπλώθηκαν copy paste από γνωστές αλυσίδες καταστημάτων και στην πραγματικότητα δεν είχαν να προσφέρουν ούτε ξεχωριστές εμπειρίες, ούτε ιδιαίτερη επαφή με τις πόλεις και τους ανθρώπους της. Και κάπως έτσι, κοτέτσια, μαντριά, ημιυπαίθριοι «βαφτίστηκαν» σπίτια.
Σφάλμα σύνθεσης
Ας υποθέσουμε πως βρίσκεστε κολλημένοι σε μια λωρίδα στον δρόμο. Εάν η διπλανή λωρίδα τσουλάει, είναι βέβαιο πως κάποιος από τη δική σας θα βγάλει φλας και θα μπει σε αυτήν. Το δικό του παράδειγμα θα ακολουθήσουν κι άλλοι και αυτή η διαδικασία θα συνεχιστεί μέχρι η λωρίδα να πήξει και να διαπιστώσουν με τρόμο πως εγκλωβίστηκαν εκ νέου σε μια πραγματικότητα που δεν διαφέρει πολύ από εκείνη από την οποία προσπαθούσαν να ξεφύγουν. Κάτι που ονομάζεται «σφάλμα σύνθεσης», συναντάται παντού και μοιάζει σίγουρο πως θα χτυπήσει (όπου δεν το έχει κάνει ήδη) και τις βραχυχρόνιες μισθώσεις.
Για την ώρα αυτοί που τραβούν το μεγάλο ζόρι είναι οι επαγγελματίες ή οι φοιτητές στην επαρχία που δεν βρίσκουν σπίτι να ξεχειμωνιάσουν. Ή οι κάτοικοι των μεγαλουπόλεων που υποχρεώνονται να πληρώσουν «χρυσάφι» για ένα διαμέρισμα εξαιτίας της εκτόξευσης των ενοικίων. Νόμοι της αγοράς, φίλε. Μικρή προσφορά, μεγάλη ζήτηση, αύξηση τιμής. Έτσι πάει το έργο.
Όμως οι ίδιοι νόμοι δεν βρίσκουν εφαρμογή σε εκείνους που σήμερα ψάχνουν με αγωνία ένα διαμέρισμα, αλλά και σε αυτούς που αρνούνται να το παραχωρήσουν προσδοκώντας στη μεγιστοποίηση του κέρδους που υπόσχεται (και πραγματοποιεί) η πλατφόρμα. Είναι θέμα χρόνου αυτή η σχέση να αντιστραφεί. Η πληθώρα διαθέσιμων επιλογών πια είναι τέτοια που η προσφορά ακινήτων βραχυχρόνιας παραμονής έχει συναντήσει τη ζήτηση και ετοιμάζεται να την ξεπεράσει. Όταν τα ακίνητα γίνουν περισσότερα από τους τουρίστες, θα συμβεί ό,τι έγινε και με τα «rent a room» του παρελθόντος. Σε έναν κόσμο που αλλάζει με τις ταχύτητες που προστάζει η αγορά, οι φούσκες μεγαλώνουν και μοιραία σπάνε αναπόφευκτα. Και τότε εκείνοι που σουλούπωσαν το «μαντρί» τους και πέταξαν έξω την δασκάλα για να μπάσουν τον τουρίστα, θα δουν και τη σκοτεινή πλευρά του φεγγαριού τους.