Βαθιά Λαπωνία, τέρμα σουηδικός βοράς. Μια πόλη 18.000 κατοίκων αποτελεί πόλο έλξης για τους τουρίστες που θέλουν να θαυμάσουν από κοντά το Βόρειο Σέλας το χειμώνα, ή το μεταμεσονύκτιο ήλιο το καλοκαίρι.
Σε απόσταση 145 χιλιομέτρων βορείως του Αρκτικού Κύκλου, ο ήλιος δεν ανατέλλει ποτέ κατά τη χειμερινή περίοδο. Το σκοτάδι (μαζί και το χιόνι) πέφτει από τις 2 το μεσημέρι μέχρι τις 9 το πρωί (!), ενώ το θερμόμετρο φτάνει έως και τους -30 βαθμούς Κελσίου.
Δεν είναι όμως ούτε τα απίθανα φυσικά φαινόμενα, ούτε το (χτισμένο σε πολύ κοντινή απόσταση) μεγαλύτερο ξενοδοχείο από πάγο στον κόσμο, οι λόγοι για τους οποίους η πόλη – εκτός από κατοικήσιμη – είναι και διάσημη.
Είναι το ότι οφείλει την ύπαρξη της στο μεγαλύτερο ορυχείο σιδηρομεταλλεύματος στον κόσμο. Η παραγωγή είναι τέτοιου μεγέθους που καλύπτει το 90% των εξαγωγών στην Ευρώπη – επαρκής για να χτιστούν πάνω από 6 Πύργοι του Άιφελ ή 40.000 αυτοκίνητα σε καθημερινή βάση!
Είναι όμως παράλληλα και η αιτία που η Κιρούνα θα σταματήσει να υπάρχει σε λίγα χρόνια…
Η πόλη «βουλιάζει» μέρα με την ημέρα. Οι σήραγγες εξόρυξης σιδήρου πάνω στις οποίες έχει χτιστεί, έχουν τέτοια έκταση και βάθος – 2 χιλιόμετρα σε ορισμένα σημεία – που λίγο, λίγο την «καταπίνουν».
Μια υπόγεια πόλη στοών είναι σκαμμένη κάτω από την κανονική.
Στα ορυχεία της Κιρούνα γίνεται κανονικά ξενάγηση για όποιον το επιθυμεί
Μέχρι το 2050, τα περισσότερα, αν όχι όλα τα κτίρια και οι υποδομές, θα έχουν βυθιστεί μέσα στα ορυχεία που βρίσκονται υπό του εδάφους της. Αυτά προκαλούν καθίζηση, εξασθενούν τη δομή των κτιρίων και ανοίγουν μια μεγάλη ρωγμή στην ίδια τη γη, η οποία αναπτύσσεται ευρύτερα και αρκετά μέτρα πιο κοντά στην πόλη κάθε χρόνο.
«Συμβιώνουμε πολύ καιρό τώρα: η πόλη υπάρχει λόγω του ορυχείου, αλλιώς ούτε ο… διάβολος θα έχτιζε εδώ», είχε πει ο πρώην αντιδήμαρχος Νίκλας Σίρεν. Η εξόρυξη σιδήρου προσφέρει δουλειά και χρήμα στους ντόπιους, αλλά το τίμημα για την άνετη διαβίωση είναι η έλλειψη μίας έστω ηλιαχτίδας για περίπου τέσσερις μήνες το χρόνο.
Τα πάντα έχουν μια απόχρωση του γκρι, ενώ το σήμα κατατεθέν της πόλης, δύο τεράστιες καπνοδόχοι, στέλνουν δίδυμα ρεύματα μαύρου καπνού με φόντο το ξεθωριασμένο βουνό, σαν ένα είδος Αρκτικής Mordor.
Η πόλη ιδρύθηκε το 1900 από τη γιγαντιαία κρατική επιχείρηση που εκμεταλλεύεται το ορυχείο, ονόματι Luossavaara-Kiirunavaara AB (LKAB). Η ακόρεστη δίψα στον παγκοσμιοποιημένο κερδοφόρο τομέα των κατασκευών εκτόξευσε το ορυχείο στην κορυφή της διεθνούς παραγωγής.
Το 2004, ύστερα από μελέτες, οι επιστήμονες κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι το μέλλον της πόλης πρέπει να… εδρεύει αλλού. Για την ακρίβεια, 3 χιλιόμετρα ανατολικά. Εκεί έχει ξεκινήσει να… μετακινείται η πόλη και τα οικοδομήματά της, με μια άνευ προηγουμένου κολοσσιαία επιχείρηση, χρηματοδοτούμενη εξ’ ολοκλήρου από τη LKAB.
Περίπου 20 βασικά κτίρια θα μετακινηθούν από μια ειδική ομάδα εμπειρογνωμόνων που είναι τόσο καλοί στη δουλειά τους ώστε να έχει καταστεί πια φτηνότερο να μεταφέρεις το σπίτι σου απ’ ότι να το γκρεμίσεις και να το χτίσεις ξανά.
Η τεράστια ξύλινη εκκλησία – που έχει ψηφιστεί ως το ωραιότερο κτίριο της Σουηδίας – θα ανυψωθεί και θα μετακινηθεί, ενώ κάποια άλλα κτίρια, όπως το δημαρχείο και ο σιδηροδρομικός σταθμός, θα αφαιρεθούν από αισθητικά στοιχεία, ώστε να ενσωματωθούν σε νέες κατασκευές.
Χαρακτηρίζοντάς το ως «την πιο δημοκρατική μετακόμιση στην Ιστορία», το έργο θα κοστίσει στην κρατική εξορυκτική περίπου 1 δισεκατομμύριο δολάρια, τα οποία θα διατεθούν για το χτίσιμο καινούριων κτιρίων, ανάμεσά τους το Γυμνάσιο, ο σταθμός πυροσβεστικής, η βιβλιοθήκη και το κολυμβητήριο.
Το νέο δημαρχείο χτίστηκε ξανά, το ρολόι όμως μεταφέρθηκε δίπλα του, στην περιοχή της νεοσύστατης κεντρικής πλατείας
Για το θέμα της μετεγκατάστασης των κατοίκων, η LKAB έχει δώσει δύο επιλογές στους ιδιοκτήτες των σπιτιών: είτε θα αγοράσει η ίδια τα σπίτια τους με βάση την ονομαστική τους αξία συν 25%, είτε θα τους παραχωρηθεί ένα καινούργιο σπίτι στη νέα τοποθεσία της πόλης.
Το αρχικό πλάνο προέβλεπε να έχει ολοκληρωθεί η μετεγκατάσταση έως το 2033, πλέον όμως οι πιο αισιόδοξες προβλέψεις κάνουν λόγο για εξ’ ολοκλήρου μεταφορά της Κιρούνα έως το 2020.
Ψηφιακή παράσταση του κεντρικού εμπορικού δρόμου της νέας Κιρούνα
Η νέα Κιρούνα δεν θα μοιάζει πολύ με την υπάρχουσα. Κατ’ αρχάς θα διαθέτει, εν αντιθέσει με τη νυν, κεντρική πλατεία, που είναι ήδη υπό κατασκευή. Είναι μια ευκαιρία, υποστηρίζουν οι αρχιτέκτονες, ώστε η πόλη να «επαναπροσδιοριστεί» σε ένα μοντέλο βιώσιμης ανάπτυξης, να γίνει πόλος έλξης (και) για νεαρούς ανθρώπους, να παράσχει πολιτιστικές υποδομές και καινοτομίες στα μέσα μεταφοράς, μέσα σ’ ένα ιδιαίτερα αφιλόξενο περιβάλλον και κλίμα.
Οι πιο ρομαντικοί δεν βλέπουν με καθόλου καλό μάτι τις φουτουριστικές πινελιές και τα σχέδια εκσυγχρονισμού. Η LKAB χρειάζεται όμως εργατικά χέρια, άρα ντόπιο πληθυσμό, για να αξιοποιήσει μέσω εξαγωγών τον αστείρευτο ορυκτό πλούτο της περιοχής.
Η νέα πόλη προορίζεται να αποτελέσει ένα αρχιτεκτονικό και πολιτισμικό «θαύμα» στη μέση του πουθενά. Μια πόλη που οφείλει τη «γέννηση» της στο ορυχείο, αλλά εν καιρώ πρέπει να μάθει να ζει με αυτό και όχι πάνω σε αυτό.