Την ώρα που οι επιστήμονες προσπαθούν να εμποδίσουν μια ενδεχόμενη πανδημία κορωνοϊού, έχουν στο πίσω μέρος του μυαλού τους, ότι υπάρχουν και χειρότερα.
Ένας πιο φονικός ιός που ενδεχόμενη εξάπλωσή του θα απειλήσει την ανθρωπότητα. Ο ιός της ευλογιάς…
Θεωρείται υπεύθυνη για την κατάρρευση του πολιτισμού των Ίνκας καθώς και την αποδυνάμωση της αυτοκρατορίας των Αζτέκων, καθώς και για το θάνατο ενός πολύ μεγάλου αριθμού ιθαγενών της βόρειας Αμερικής.
Υπολογίζεται ότι κατά το 18ο αιώνα προκαλούσε το θάνατο σε περίπου 400.000 Ευρωπαίους ετησίως (!), ενώ κατά τη διάρκεια του 20ου σκότωσε 300-500 εκατομμύρια ανθρώπους. Δεν είναι τόσο μακρινή η εποχή που η ευλογιά παρέμενε μια «δολοφονική μηχανή».
Έξι χρόνια αφότου ο άνθρωπος ταξίδεψε στο φεγγάρι και δύο πριν πατήσει το πόδι του στη σελήνη, ο ιός εξακολουθούσε να «θερίζει», λόγω της πολύ εύκολης μετάδοσης του. Το 1967 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας υπολόγιζε ότι εκείνη τη χρονιά 15 εκατομμύρια άνθρωποι προσβλήθηκαν από την ασθένεια και 2 εκατομμύρια εξ’ αυτών πέθαναν.
Για αυτό και η εξάλειψη του ιού θεωρείται ότι είναι ένα από τα μεγαλύτερα – ίσως το σπουδαιότερο – επίτευγμα στην ιστορία της ανθρωπότητας.
Μολονότι φάρμακο για θεραπεία δεν είχε βρεθεί έως τότε – κάτι που συνέβη μόλις το 2018 – ο ΠΟΥ ανακοίνωσε το 1980 την πλήρη εκρίζωση του ιού, ύστερα από μια σειρά επιτυχημένων προγραμμάτων εμβολιασμού. Το τελευταίο κρούσμα καταγράφηκε το 1977 στη Σομαλία. Δεν ήταν η θεραπεία το «αντίδοτο», αλλά η θωράκιση του οργανισμού μέσω της πρόληψης, δηλαδή του εμβολιασμού.
Το «πλήρης» βέβαια είναι αρκετά σχετικό, καθώς μια ενδεχόμενη «ανάσταση» του δεν είναι καθόλου φανταστικό σενάριο. Το 2017 Καναδοί επιστήμονες κατάφεραν να δημιουργήσουν από το μηδέν έναν συγγενικό ιό, τον ιό της ευλογιάς των αλόγων (ή μολυσματικής ακμής των αλόγων) χρησιμοποιώντας τμήματα DNA, που παρήγγειλαν από εταιρεία σύνθεσης γενετικών αλληλουχιών.
Απώτερος στόχος τους ήταν να χρησιμοποιήσουν γενετικά τροποποιημένους ιούς για τη θεραπεία του καρκίνου. Εξαιτίας της δικής τους έρευνας ωστόσο προέκυψε το δεύτερο ανησυχητικό κρούσμα, μετά την αναβίωση του ιού της πολιομυελίτιδας από Αμερικανούς ερευνητές το 2002.
Αφού η μικρή καναδική ερευνητική ομάδα χρειάστηκε περίπου 100.000 δολάρια και μόλις ένα χρόνο για να δημιουργήσει έναν συγγενικό ιό, πόσο δύσκολο θα ήταν να παρασκευάσει κάποιος ένα φονικό βιολογικό όπλο, μέσω της αναδημιουργίας του ιού της ευλογιάς;
Ο επικεφαλής της μελέτης, ο ιολόγος Ντέιβιντ Έβανς του Πανεπιστημίου του Έντμοντον, δεν έκρυψε σε δημόσια τοποθέτηση του πώς το πείραμα εμπίπτει στην κατηγορία της «έρευνας διπλής χρήσης». Ότι δηλαδή θα μπορούσε δυνητικά να χρησιμοποιηθεί είτε για καλό είτε, για κακό σκοπό. Από τη στιγμή που φάρμακο έως τότε δεν υπήρχε για την ασθένεια, το απόλυτο κακό θα ήταν η «νεκρανάσταση» του ιού, με βάση το γνωστό γονιδίωμά του.
«Δεν γνωρίζω αν αυξήθηκε το ρίσκο τώρα που δείξαμε πώς μπορεί να γίνει, αλλά η αλήθεια είναι ότι το ρίσκο ήταν πάντα εκεί», δήλωσε τότε Έβανς, ο οποίος παρουσίασε τα βασικά ευρήματα της μελέτης το Νοέμβριο του 2016 στη Συμβουλευτική Επιτροπή του ΠΟΥ για την έρευνα στην ευλογιά. για την έρευνα στην ευλογιά. Ένα από τα πορίσματα αυτής ήταν ότι πείραμα «δεν χρειαζόταν εξαιρετικές γνώσεις ή ικανότητες βιοχημείας, ούτε σημαντικά κονδύλια ή μεγάλο χρονικό διάστημα».
Το 2015, ο ΟΗΕ ανέθεσε σε μια ομάδα ειδικών να εξετάσει τη δυνατότητα αναδημιουργίας της ευλογιάς. Η απάντηση ουδόλως εξέπληξε την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα. «Ο κίνδυνος επανεμφάνισής της δεν μπορεί ποτέ να εκμηδενιστεί».
Τα μόνα δείγματα ζωντανού ιού της ευλογιάς που υπάρχουν σήμερα, βρίσκονται σε δυο ειδικά εργαστήρια, ένα στις ΗΠΑ και ένα στη Ρωσία. Το 2000 ο ΠΟΥ ζήτησε να καταστραφούν, ωστόσο δύο χρόνια αργότερα αποφάσισε να τα διατηρήσει για ερευνητικούς σκοπούς, καθώς και για την περίπτωση που ξεσπάσει μια μελλοντική επιδημία. Το debate για το τι θα έπρεπε να είχε συμβεί παραμένει ανοιχτό έως και σήμερα. Δεν είναι λίγοι αυτοί που υποστηρίζουν ότι τα δείγματα θα έπρεπε να είχαν καταστραφεί για λόγους ασφαλείας.
Αυτή τη φορά πάντως το ανθρώπινο γένος δεν θα είναι απροετοίμαστο, σε περίπτωση που μια τρομοκρατική οργάνωση ή ένα κακόβουλο καθεστώς εξαπολύσει ξανά στη φύση την ευλογιά με τη μορφή βιολογικού όπλου. Στα μέσα του 2017 το Κογκρέσο των ΗΠΑ απαίτησε την παρασκευή ενός φαρμάκου που θα μπορούσε να αντιμετωπίσει έναν τέτοιο κίνδυνο και τον Ιούλιο του 2018 η Αμερικανική Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) έδωσε άδεια για την κυκλοφορία του αντιβιοτικού TROXX.
Η ευλογιά δεν είναι μόνο ο μοναδικός ιός του ανθρώπου που εξαλείφθηκε πλήρως, αλλά και ο μοναδικός για τον οποίο κατασκευάστηκε φάρμακο μετά την εξαφάνιση του. Τώρα, αν αυτό το φάρμακο είναι και αποτελεσματικό, καλό θα είναι να μην χρειαστεί να το μάθει ποτέ η ανθρωπότητα…