Αν και αντίστοιχα περιστατικά είχαν αναφερθεί ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του ’80, ήταν ένα ανατριχιαστικό γεγονός στις αρχές του 2000 που έφερε στην επιφάνεια τον όρο Kodokushi. Ένα φαινόμενο που έχει εξελιχθεί σε μάστιγα της ιαπωνικής κοινωνίας.
Τότε ήταν που ανακαλύφθηκε ό,τι είχε απομείνει από το πτώμα ενός ηλικιωμένου άνδρα που κείτονταν νεκρός για τρία ολόκληρα χρόνια. Σκουλήκια και τρωκτικά είχαν αποτελειώσει το έργο της σήψης και της αποσύνθεσης. Ήταν ένας θάνατος μοναχικός και άδοξος, που έγινε αντιληπτός μόνο όταν στράγγιξαν οι τραπεζικοί λογαριασμοί του 69χρονου, μέσω των οποίων το προηγούμενο διάστημα καταβάλλονταν κανονικά το ενοίκιο και οι υπόλοιπες υποχρεώσεις του.
Το φαινόμενο Kodokushi μοιάζει ιδιαίτερα πολυσύνθετο για να εξηγηθεί μέσα σε λίγες γραμμές. Επιστήμονες και ειδικοί προσπαθούν να το προσεγγίσουν συνδυάζοντας πολλά διαφορετικά στοιχεία σχετικά με την παράδοση, την κουλτούρα, τους όρους εργασίας και την ιδιοσυγκρασία των κατοίκων της χώρας του ανατέλλοντος ήλιου, που είναι σε πολλές περιπτώσεις εντελώς διαφορετικά σε σχέση με την αντίληψη που επικρατεί για τα ίδια πράγματα στον δυτικό κόσμο.
Εκείνο που δεν επιδέχεται αμφισβήτησης είναι οι αριθμοί που δείχνουν μια έξαρση του φαινομένου, η οποία έχει θορυβήσει όσους ακόμη νοιάζονται για τις συνθήκες στις οποίες ζει ή κάτω από τις οποίες πεθαίνει κανείς και μάλιστα σε μια κοινωνία που τα μέλη της (παρά την ευρεία αντίληψη για το αντίθετο) μπορεί να αντιμετωπίζουν κάποια οικονομικά προβλήματα, αλλά σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να θεωρηθεί φτωχοποιημένη, όπως αντίστοιχες άλλες στον αναπτυγμένο κόσμο.
Υπολογίζεται πως ένα σημαντικό ποσοστό (ορισμένες μελέτες το ανεβάζουν στο 5%) των θανάτων ηλικιωμένων στην Ιαπωνία κατατάσσεται στο Kodokushi. Σύμφωνα με την απογραφή του 2015, περίπου το 14% των γυναικών άνω των 65 και πάνω από το 21% των ανδρών αντίστοιχης ηλικίας ζει μόνο του. Ποσοστά υπερδιπλάσια εκείνων πριν από 30 χρόνια. Αυτός ο αυξανόμενος αριθμός ανθρώπων που ζουν μακριά από τις οικογένειές τους οδηγεί και σε αντίστοιχη άνοδο των θανάτων που προκύπτουν μέσα στη λησμονιά και τη δυσωδία των ξεχασμένων πτωμάτων τους. Σύμφωνα με το Γραφείο Κοινωνικής Πρόνοιας και Δημόσιας Υγείας, μόνο στο Τόκιο, 4.777 άνθρωποι πέθαναν με αυτόν τον τρόπο το 2017…
Περίεργος λαός οι Ιάπωνες… Συνηθισμένοι στην ιδέα της απομόνωσης, όπως μαρτυρά η μακραίωνη τακτική της χώρας που παρέμενε κλειστή στους ξένους. Εξοικειωμένοι με την ιδέα του θανάτου, όπως φαίνεται από το τελετουργικό seppuku (ή hara-kiri, όπως μάθαμε να το λέμε), την τιμητική αυτοκτονία και τους kamikaze που θυσιάζονταν ρίχνοντας τα αεροπλάνα τους πάνω στα αμερικανικά πλοία, παρά την επίγνωση πως δεν θα κατόρθωναν να αναστρέψουν έτσι τη ροή του πολέμου.
Με την αίσθηση του χρέους και του καθήκοντος απέναντι στην πατρίδα και χωρίς ιδιαίτερη ροπή προς την ανυπακοή, στάση στην οποία οφείλεται σε μεγάλο βαθμό το οικονομικό θαύμα στο δεύτερο μισό του προηγούμενου αιώνα. Την περίοδο δηλαδή που ο πλανήτης κατακλύστηκε από μηχανές πάσης φύσεως, ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά είδη, μετατρέποντας το «Made in Japan» σε συνώνυμο της οικονομίας και της ποιότητας και την ίδια τη χώρα από κατεστραμμένο πεδίο πυρηνικών δοκιμών των ΗΠΑ σε γίγαντα της Άπω Ανατολής.
Κάποιοι δεν αποσυνδέουν τα παραπάνω με το φαινόμενο του Kodokushi. Εκείνοι οι άνδρες και οι γυναίκες που αντί απεργίας συνέχιζαν να δουλεύουν φορώντας απλά μια κορδέλα στο μπράτσο τους, σήμερα είναι συνταξιούχοι. Οι περισσότεροι από πολύ νεαρή ηλικία και μάλιστα χωρίς να προλάβουν καν να δημιουργήσουν οικογένεια λόγω των απαιτητικών ωραρίων ή και από επιλογή, θέλοντας να μη συνεχίσουν το σκληρό πατριαρχικό μοντέλο των προηγούμενων δεκαετιών. Επιπλέον, υπάρχουν και οι πραγματικοί απόκληροι. Εκείνοι που έμειναν μόνοι, ζώντας από κρατικά επιδόματα, τα οποία –μια και το ‘φερε η κουβέντα- πλέον περικόπτονται αφού για τη γερασμένη πληθυσμιακά Ιαπωνία, η στήριξη στην τρίτη ηλικία συνεπάγεται μια επιβάρυνση στους προϋπολογισμούς τους οποίους το κράτος δηλώνει πως δεν είναι πια σε θέση να πληρώνει.
Τα στοιχεία λένε πως ένα τεράστιο ποσοστό του πληθυσμού είναι πια πάνω από 60 ετών. Το «ασημένιο τσουνάμι», όπως το αποκάλεσε ο Koichi Hamai, ένας καθηγητής του Πανεπιστημίου του Ryukoku, κραδαίνοντας στα χέρια του τις μελέτες που δείχνουν πως μέχρι το 2050 οι κάτοικοι της Ιαπωνίας θα έχουν μειωθεί από 120 εκατομμύρια σε 100, παρά το υψηλότατο προσδόκιμο ζωής που είναι πολύ ανώτερο αυτού της Δύσης και αγγίζει τα 85 χρόνια.
Παράλληλα με το Kodokushi και το Karoshi (το φαινόμενο του αιφνίδιου θανάτου νέων ανθρώπων χωρίς εμφανή προβλήματα υγείας που αποδίδεται στο άγχος από την υπερεργασία), η Ιαπωνία βρίσκεται αντιμέτωπη με ακόμη ένα ζήτημα που φανερώνει το κόστος του μοντέλου ζωής και ανάπτυξης που ακολουθήθηκε για δεκαετίες. Ο φόβος του μοναχικού θανάτου μέσα σε ένα δωμάτιο χωρίς να το πάρει κανείς χαμπάρι οδηγεί ολοένα και περισσότερους ηλικιωμένους στην παραβατικότητα. Πολλοί είναι εκείνοι που νιώθουν πια πως το κελί μιας φυλακής και ο προαυλισμός με άλλους κρατούμενους είναι πολύ προτιμότερος από ένα άδοξο και θλιβερό τέλος…