Αν ζητήσεις από κάποιον Κρητικό να σου πει ποια είναι η «βαριά» βιομηχανία του νησιού η προφανής απάντηση είναι ο τουρισμός. Η πιο… ψαγμένη η ελαιοπαραγωγή.
Στην Κρήτη υπολογίζεται ότι υπάρχουν περίπου 20 εκατομμύρια ελαιόδεντρα. Οι φυτείες καλύπτουν περίπου το 1/4 της συνολικής έκτασης του νησιού (!), ενώ αποτελούν το 75% της γεωργικής παραγωγής του.
Η τοπική οικονομία στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στην παραγωγή ελαιόλαδου και αυτό που την έχει πλήξει φέτος ισοδυναμεί με μια μικρή καταστροφή, που η αποτίμηση της σε νούμερα ενδέχεται να αγγίξει ακόμα και το μισό δισ. ευρώ. Πέρα από τη διαχρονική μάχη με το δάκο και την κατά καιρούς προβληματική – ελλιπή αντιμετώπισή του (όπως τη φετινή σεζόν), η κρητική ελιά προσβλήθηκε φέτος από έναν πιο «ύπουλο» εχθρό. Ύπουλο διότι η δράση του ήταν ταχύτατη, δυσδιάκριτη και καταστροφική, ενώ έγινε αντιληπτή μόνο κατά τη διάρκεια της συγκομιδής ή μετά από αυτήν.
Ο μύκητας Gloeosporium olivarum, ελληνιστί γλοιοσπόριο, προσβάλλει κυρίως τους καρπούς όταν πλησιάζουν στην ωρίμανση ή όταν είναι ώριμοι, προκαλώντας χαρακτηριστική σήψη (συρρίκνωση). Συμπτώματα της ασθένειας παρατηρούνται αρχικά στα άνθη και συμβάλλουν στην περαιτέρω εξέλιξη και επέκταση της. Τα προσβεβλημένα άνθη γίνονται καστανά και αποξηραίνονται, αλλά αυτό το φαινόμενο δεν είναι τόσο ορατό διά γυμνού οφθαλμού.
Η ασθένεια κλιμακώνεται με την προσβολή του καρπού, που αλλάζει χρώμα και αποκτά σκούρες κηλίδες. Αν οι συνθήκες υγρασίας είναι ευνοϊκές επεκτείνεται, καλύπτοντας ολόκληρο τον καρπό, που μουμιοποιείται. Το… καλό σενάριο είναι να πέσουν οι μολυσμένοι καρποί στο έδαφος. Αυτό συμβαίνει όταν οι προσβολές είναι έντονες σε πρώιμο στάδιο καρποφορίας. Το κακό να παραμείνουν αποσαθρωμένοι στο δέντρο και να μεταδοθεί η μόλυνση στη συνολική παραγωγή.
Το χαλί για την εξάπλωση της ασθένειας έστρωσε η κλιματική αλλαγή, η μη άφιξη δηλαδή του… φθινοπώρου. Το γλοιοσπόριο, ευνοημένο από τον συνδυασμό ζέστης και υγρασίας του Σεπτέμβρη και του Οκτώβρη, σάρωσε τους ελαιώνες του νησιού απ’ άκρη σ’ άκρη, πιάνοντας κυριολεκτικά στον ύπνο παραγωγούς και αρμόδιους φορείς.
Έτσι κι αλλιώς υπάρχουν στη χώρα σοβαρές ελλείψεις σε επιστημονικό, γεωπονικό προσωπικό και στις μεθόδους εποπτείας της πορείας μιας παραγωγής. Ο κάθε αγρότης θα έπρεπε μόνος του να διαγνώσει το κακό που έχει βρει τα ελαιόδεντρά του, αλλά όπως είπαμε ο… λογαριασμός για την επίδραση του γλοιοσπόριου έρχεται συνήθως μετά. Όπως διαπίστωσαν χιλιάδες αγρότες στο ελαιοτριβείο, το λάδι τους ήταν τόσο μεγάλης οξύτητας που στη χειρότερη περίπτωση τέθηκε πρακτικά εκτός αγοράς και στην καλύτερη η τιμή του έπεσε στο μισό.
Το παρθένο ελαιόλαδο, αυτό για το οποίο καμαρώνει η Κρήτη, έχει οξύτητες από 0,1 μέχρι 0,3, ενώ φέτος τα επίπεδα κυμάνθηκαν μαζικά άνω των 2 βαθμών (φτάνοντας έως και τους 5). Για ένα λάδι με οξύτητα 0,2 ο παραγωγός έχει λαμβάνειν περίπου 2,5 ευρώ το κιλό. Φέτος ένα πολύ μεγάλο μέρος της παραγωγής πουλήθηκε ως βιομηχανικό (και όχι βρώσιμο) λάδι, αποφέροντας φυσικά ψίχουλα. Το λάδι με οξύτητα 2 βαθμών πουλιέται 1,20 και αυτό αν είναι εφικτή η απορρόφηση του.
Στην Κρήτη το πρόβλημα είναι τεράστιο και ήδη οι παραγωγοί έχουν θέσει ζήτημα αποζημιώσεων, ενώ η Περιφέρεια Κρήτης και το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης έχουν επιδοθεί σε μπαλάκι απόδοσης ευθυνών. Τα 8 εκατ. ευρώ που δόθηκαν φέτος για το πρόγραμμα δακοκτονίας της Κρήτης επαρκούσαν μόνο για 3 ψεκασμούς, όταν βάσει των διαμορφωμένων κλιματολογικών συνθηκών χρειάζεται να γίνουν τουλάχιστον 6-8 ψεκασμοί μέσα στη χρονιά.
Ο δάκος επιτείνει το γλοιοσπόριο. Μέσα στις στοές που δημιουργεί ο δάκος στον καρπό αναπτύσσεται το γλοιοσπόριο, το οποίο εγκαθίσταται από την άνοιξη. Εκδηλώνεται το φθινόπωρο αν βρει τις κατάλληλες συνθήκες. Η καταπολέμηση πρέπει να γίνει σε δύο δόσεις. Μία κοντά στην ανθοφορία και ο δεύτερος ψεκασμός, με χαλκό, στις αρχές του φθινοπώρου όταν πιάνουν οι υγρασίες και προτού ξεκινήσει η συγκομιδή. Αν δεν έχει προηγηθεί αυτή η διαδικασία και το γλοιοσπόριο αναπτυχθεί, δεν υπάρχει αντιμετώπιση. Πρέπει ο καρπός να κοπεί όσο γίνεται πιο γρήγορα, ώστε ο μύκητας να μην προχωρήσει.
«Ραβδίστε ότι ξέμεινε, ραντίστε πριν την άνθιση», είναι το δόγμα για την καταπολέμηση του συγκεκριμένου παράσιτου.
Τη φετινή σεζόν η αντιμετώπιση του δάκου στην Κρήτη δεν ήταν η ενδεδειγμένη και σε συνδυασμό με τις αντίξοες κλιματολογικές συνθήκες, το γλοιοσπόριο αφέθηκε να αλωνίζει και να παρασιτεί.
Όπως συνηθίζεται σε αυτές τις περιπτώσεις, η ανεπάρκεια στο χειρισμό μιας κρίσης (διότι ακριβώς τέτοια ήταν η επιδρομή του γλοιοσπόριου) απηχεί στην προβληματική συνεργασία δύο ή και περισσότερων φορέων και την αβελτηρία να αναγνωριστεί ένας και μόνο τέτοιος υπεύθυνος για τον έλεγχο της όλης κατάστασης. Tο υπουργείο εμπλέκεται στο πρόγραμμα φυτοπροστασίας ως προς την προκήρυξη των σχετικών διαγωνισμών για την προμήθεια φυτοπροστατευτικών σκευασμάτων και προστατευτικού ρουχισμού, ρυθμίζει όμως και το ύψος των κονδυλίων. Η Διεύθυνση Προστασίας Φυτικής Παραγωγής του ΥπΑΑΤ εισηγείται στο υπουργείο Εσωτερικών το ύψος των δαπανών προμήθειας υλικών δακοκτονίας, προκειμένου να γίνει μεταφορά της συγκεκριμένης πίστωσης στον προϋπολογισμό του υπουργείου από τις Περιφέρειες.
Η Περιφέρεια Κρήτης κατηγορεί το Υπουργείο ότι και ο προϋπολογισμός ήταν ανεπαρκής σε σχέση με τις ιδιαίτερες συνθήκες της φετινής χρονιάς, αλλά και ότι οι διαδικασίες «έτρεξαν» πολύ αργά, με αποτέλεσμα να χαθεί πολύτιμος χρόνος σε ότι αφορά τη δακοπροστασία. Ο διαγωνισμός των φαρμάκων χρειάστηκε περισσότερους από 5-6 μήνες να ολοκληρωθεί και ότι η παραλαβή νέων σκευασμάτων ξεκίνησε από τις αρχές Σεπτέμβριου – Οκτώβριου και συνεχίζεται μέχρι και σήμερα. Επιπλέον ότι οι διαθέσιμες πιστώσεις ήταν επαρκείς για την πραγματοποίηση μόλις 2,98 ψεκασμών, ενώ ήταν απαιτητοί τουλάχιστον έξι.
Με επιστολή του προς τον Μάκη Βορίδη, ο αντιπεριφερειάρχης Κρήτης Πρωτογενούς Τομέα Μανώλης Χνάρης ζήτησε να περάσει εξ’ ολοκλήρου στην αρμοδιότητά της Περιφέρεια Κρήτης το πρόγραμμα δακοκτονίας. Τόσο στο επίπεδο ανάληψης αρμοδιοτήτων που αφορούν στην προμήθεια των σκευασμάτων και των υλικών, όσο και σε ότι αφορά τις διαδικασίες κατανομής-πρόσληψης εποχιακού προσωπικού στις Περιφερειακές Ενότητες.
Η Περιφέρεια ζητά ακόμα την επίσπευση των διαδικασιών που απαιτούνται για την διασφάλιση της έγκαιρης έναρξης των διαδικασιών, την υποστήριξη της έρευνας με έμφαση στην αναζήτηση και εφαρμογή κατάλληλων δραστικών ουσιών με σκοπό την μέγιστη αποτελεσματικότητα και την αποφυγή ανθεκτικότητας του εντόμου στα εντομοκτόνα, καθώς και την αύξηση των πιστώσεων που διατίθενται σε αυτήν.
Στη σύσκεψη που είχε ο Μάκης Βορίδης με τους αντιπεριφερειάρχες της Κρήτης (22/11) εξετάστηκαν όλες οι δυνατότητες αποζημίωσης των ελαιοκαλλιεργητών της Κρήτης. Ο υπουργός εξέφρασε την πρόθεση να γίνει ότι είναι δυνατόν ώστε να βρεθούν τρόποι αποζημίωσής τους τόσο από το ελληνικό κράτος όσο και από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Παράλληλα, δεσμεύθηκε να συζητήσει και πάλι το θέμα κατά την επίσκεψή του στην Κρήτη στις 5 Δεκεμβρίου, ώστε να έχουν προλάβει οι αρμόδιες υπηρεσίες του Υπουργείου, αλλά και αυτές της περιφέρειας να συγκεντρώσουν τα στοιχεία από τις ζημιές που υπέστησαν οι ελαιοκαλλιεργητές – απόρροια της κλιματικής αλλαγής. Τόνισε ότι είναι απαραίτητο να τεκμηριωθεί η αιτία της καταστροφής και επεσήμανε ότι ο μόνος τρόπος για την αποζημίωση των αγροτών είναι να αποδειχθεί ότι η ζημιά στις καλλιέργειες του νησιού είναι αποτέλεσμα όχι της δράσης του δάκου, αλλά της κλιματικής αλλαγής.
Τη Δευτέρα 18/11 ο υπουργός είχε θέσει το θέμα στο ανώτατο επίπεδο στην ΕΕ, εκτός ημερήσιας διάταξης, κατά τη διάρκεια σχετικής τοποθέτησής του στη Σύνοδο των υπουργών Γεωργίας στις Βρυξέλλες.
Ακόμα και αν ανοίξει βέβαια ο δρόμος για τη χορήγηση αποζημιώσεων, είναι εξαιρετικά αμφίβολο αν αυτές θα αρκούν για να χρυσώσουν το χάπι και να απαλύνουν σε ικανοποιητικό βαθμό την καταστροφική σε οικονομικό επίπεδο σεζόν των παραγωγών. Ήδη οι ελαιοπαραγωγοί της Κρήτης μελετούν το ενδεχόμενο κινητοποιήσεων, το οποίο δεν είναι καθόλου άσχετο με το γεγονός ότι πληρώνουν και οι ίδιοι ένα ποσοστό για το πρόγραμμα δακοκτονίας. Η σχετική εισφορά για το ελαιοκομικό έτος 2019-2020 ανήλθε στα 0,03€ ανά κιλό ελαιολάδου, ενώ αντίστοιχα στις πωλούμενες χονδρικά από τους παραγωγούς ή τους εντολοδόχους αυτών ελιές ορίζεται σε ποσοστό 2% επί της τιμολογιακής αξίας πώλησής τους.
Μια εισφορά που αναρωτιούνται πλέον αν πρέπει να καταβάλλεται, από τη στιγμή που δακοψεκασμοί γίνονται, αλλά δεν υπαρχει αποτέλεσμα…