Στις 20 Νοεμβρίου του 2018 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας προέβη σε μια ανακοίνωση, το νόημα της οποίας ακούγεται σοκαριστικό για τον κοινό νου.
Η ενημέρωση ότι το 90% των ανθρώπων του πλανήτη αναπνέουν «βρώμικο αέρα», ο οποίος μειώνει το προσδόκιμο επιβίωσης 2-7 χρόνια και έχει την αποκλειστική ευθύνη για 7 εκατομμύρια θανάτους κάθε χρόνο (!) είναι μια αλληλουχία αριθμών που καταδεικνύει με τον πιο ωμό τρόπο πόσο επιβλαβής είναι η ανθρώπινη παρέμβαση στο περιβάλλον ακόμα και σε πράγματα που δεν φαίνονται.
Όταν πρόκειται για θέματα υγείας, η επιστήμη έχει το χρέος να παρουσιάζει τα πράγματα έτσι όπως ακριβώς είναι, χωρίς ίχνος εξωραϊσμού. Θα μπορούσε κάποιος να χαρακτηρίσει κυνικό τον τρόπο με τον οποίο η Αντικαρκινική Εταιρεία επέλεξε να επικοινωνήσει τις επιζήμιες συνέπειες των τζακιών – τα οποία κυριολεκτικά δαιμονοποίησε – αλλά ως κοινωνοί αυτής της προειδοποίησης πρέπει αφενός μεν να συνειδητοποιήσουμε ότι προφανώς δεν υπάρχει καμία υπερβολή, αφετέρου ότι αυτή είναι και η μοναδική μέθοδος για να ευαισθητοποιηθούμε.
Στην ανακοίνωση τονίζεται ότι η καύση ξύλων στο τζάκι έχει το δικό της μεγάλο μερίδιο στην ατμοσφαιρική ρύπανση, πολύ μεγαλύτερο απ’ αυτήν που προκαλούν τα καυσαέρια των αυτοκινήτων.
Η καύση ξύλου εκλύει στο εσωτερικό και εξωτερικό περιβάλλον (στον αέρα) μεγάλες ποσότητες πολυκυκλικών αρωματικών υδρογονανθράκων (PAHs), βενζολίου, διοξινών και αιωρούμενων σωματιδίων και μάλιστα των πιο μικρών, των γνωστών ως PM 2,5μm, τα οποία διεισδύουν και εγκαθίστανται πολύ βαθιά στις κυψελίδες του πνεύμονα και από εκεί περνούν στην κυκλοφορία του αίματος και φτάνουν σε διάφορα όργανα του σώματος.
Τα λεπτά μικροσωματίδια τύπου PM 2,5μm δεν φιλτράρονται από τους πνεύμονες, ενώ ένα ακόμα ιδιαίτερα αρνητικό χαρακτηριστικό τους είναι ότι μπορούν να περάσουν εύκολα στο εσωτερικό των σπιτιών ακόμα και αν πόρτες και παράθυρα είναι κλειστά. Έτσι η ρύπανση δεν περιορίζεται στον αέρα του σπιτιού που έχει αναμμένο το τζάκι, αλλά επεκτείνεται στα γειτονικά σπίτια και φυσικά στον αέρα της ευρύτερης περιοχής.
Μελέτες έχουν δείξει ότι τα παραδοσιακά τζάκια με καυσόξυλα και οι ξυλόσομπες εκλύουν σε γενικές γραμμές 30 φορές περισσότερα αιωρούμενα μικροσωματίδια στο κιλό καύσιμης ύλης από ένα σύγχρονο και καλά συντηρημένο καυστήρα. Αυτό σημαίνει πως η ρύπανση που προκαλεί ένας σύγχρονος καυστήρας που θερμαίνει 30 διαμερίσματα σε μια πολυκατοικία είναι η ίδια με εκείνη που προκαλεί ένα μόνο παραδοσιακό τζάκι με καυσόξυλα που θερμαίνει ένα μόνο δωμάτιο!
Όλα συνοψίζονται στο εξής συμπέρασμα: το 50%-70% της χειμερινής ατμοσφαιρικής ρύπανσης, με βλαβερές για την υγεία ενώσεις άνθρακα, προέρχεται από τα τζάκια και την καύση βιομάζας.
Την Πρωτοχρονιά του 2015 η γαλλική κυβέρνηση απαγόρευσε τη χρήση των τζακιών στο Παρίσι (όπου υπολογίζεται ότι το προσδόκιμο ζωής έχει μειωθεί κατά έξι μήνες εξαιτίας τους) και σε 435 συνολικά δήμους της χώρας. Γρήγορα όμως και μετά τις οργισμένες αντιδράσεις των βιομηχανιών ξυλείας και σομπών, ο υπουργός περιβάλλοντος ανακάλεσε το μέτρο και έκτοτε αναζητήθηκαν άλλοι τρόποι περιορισμού της ρύπανσης από την οικιακή καύση ξύλων, στα πρότυπα του Καναδά.
Στο Μόντρεαλ είχε υπολογιστεί ότι η ρύπανση από τα τζάκια συμβάλλει στον πρόωρο θάνατο 1500 ανθρώπων ετησίως (!) και τον Οκτώβρη του 2018 νομοθετήθηκε η απαγόρευση χρήσης τζακιών που εκπέμπουν πάνω από 2,5 γραμμάρια PM 2,5μm ανά ώρα. Επιπλέον, καμία συσκευή που καίει ξύλο δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί όταν εκδίδεται σχετική ανακοίνωση περί υψηλής ατμοσφαιρικής ρύπανσης για μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Σε μια χώρα όπως τον Καναδά όμως, όλα αυτά έγιναν με υποδειγματική προετοιμασία. Ο δήμος έστειλε αρκετό καιρό πριν επιστολές σε όλους τους ιδιοκτήτες σπιτιών σχετικά με τους νέους κανόνες, ώστε να συμμορφωθούν στις απαιτήσεις, μετατρέποντας ει δυνατόν τα τζάκια τους και γνωρίζοντας εκ των προτέρων ότι αν εντοπιστούν ως παραβάτες το ύψος του προστίμου θα ισοδυναμεί με ετήσιο κόστος θέρμανσης…
Το πρόβλημα είναι μεγάλο και στο Λονδίνο, με τη βρετανική κυβέρνηση να βρίσκεται σε διαδικασία ανεύρεσης λύσεων μετά από τις προσωπικές πρωτοβουλίες του δημάρχου του Σίτι Σαντίκ Χαν, ο οποίος φέρεται αποφασισμένος να περιορίσει δραστικά τα ποσοστά μόλυνσης στον ουρανό της πρωτεύουσας
Η ελληνική Αντικαρκινική Εταιρεία, που μάλλον και αυτή άργησε να κρούσει τόσο εκκωφαντικά τον κώδωνα του κινδύνου, κάλεσε την κυβέρνηση να νομοθετήσει την απαγόρευση χρήσης τζακιών σε αστικά κέντρα, κάτι που στην Ελλάδα μοιάζει βέβαια με όνειρο… χειμερινής νυκτός. «Προνοήστε για τους ελέγχους και τις αναλογούσες ποινές στους παραβάτες – απαγορεύστε από την πολεοδομία έγκρισης για ανέγερση κατοικιών την κατασκευή τζακιών», αναφέρεται στην ανακοίνωση, ενώ γίνεται παράλληλα λόγος για την «παροχή κατάλληλων οικονομικών κινήτρων ώστε να μπορούν τα νοικοκυριά να απαλλαγούν από τα τζάκια και να κάνουν χρήση φυσικού αερίου ή καλής ποιότητας πετρελαίου ή ηλεκτρικών συσκευών».
Πράγματι μια τέτοια επένδυση θα αποτελούσε και ένα επίδομα υγείας για τους κατοίκους των πόλεων, αλλά και ένα μέτρο με απώτερα ευνοϊκά αποτελέσματα στην εθνική οικονομία, όπως σημειώνεται στην ανακοίνωση. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει με το τσιγάρο, αν υποτεθεί ότι η απαγόρευση έχει μειώσει (που είναι δεδομένο ότι το έχει κάνει) τα ποσοστά καπνίσματος στη χώρα. Το πρόβλημα ωστόσο με το τζάκι είναι ότι θα πρέπει να απαγορευτεί στον ιδιωτικό χώρο του πολίτη και τα δείγματα που έχουν δώσει οι εκάστοτε ελληνικές κυβερνήσεις σε επίπεδο κοινού στόχου, οργάνωσης και καμπάνιας δεν είναι ακριβώς στο επίπεδο που θα… θέλαμε ώστε να γίνει συνείδηση στον καθένα από μας ότι η καύση ξύλων σε τζάκια και σόμπες βλάπτουν την υγεία των παιδιών μας και των παιδιών του γείτονα.