Φανταστείτε ένα τρένο που από κάποιο σημείο κι έπειτα καίει όλο και περισσότερο καύσιμο, αυξάνοντας σταδιακά την ταχύτητα του.
Ο οδηγός αγνοεί τις διαδοχικές εκκλήσεις για επιβράδυνση και με γεωμετρική πρόοδο ανεβάζει το δείκτη του ταχύμετρου, φτάνοντας κάποια στιγμή σε ταχύτητες που υπερβαίνουν τις δυνατότητες του τρένου.
Εκστασιασμένος από την αδρεναλίνη, καταναλώνει όσο καύσιμο του έχει απομείνει και μετατρέπει το δρομολόγιο σε μια «τυφλή» πορεία χωρίς φρένα. Κάποιοι από τους επιβάτες αντιδρούν διαβλέποντας τον κίνδυνο, το ίδιο το όχημα εκπέμπει SOS, μουγγρίζοντας και πετώντας σπίθες. Η νομοτελειακή κατάληξη είναι ο εκτροχιασμός και η συντριβή της αμαξοστοιχίας.
Αν στη θέση του τρένου βάλετε την ανθρωπότητα και σε αυτή του οδηγού όσους κρατούν την τύχη της στα χέρια της, έχετε την πρώτη ύλη ενός δυστοπικού σεναρίου για την εξέλιξη του πολιτισμού πάνω στον πλανήτη Γη. Δεν πρόκειται όμως για σενάριο επιστημονικής φαντασίας, με πιθανή «επαλήθευσή» του κάπου στο πολύ μακρινό μέλλον. Η ανθρωπότητα τελεί ήδη υπό υπαρξιακή κρίση, όπως ανέδειξε επιστημονική έρευνα του ΟΗΕ τον Μάιο του 2019.
Η ανεξέλεγκτη ταχύτητα του τρένου συμβολίζει τις αλόγιστες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα (CO2), την κλιματική αλλαγή και την υπερκατανάλωση πόρων, ενώ ο εκτροχιασμός αυτό που θα έχει συμβεί πριν από το τέλος του αιώνα στον πλανήτη αν αγνοηθούν οι συστάσεις των επιστημόνων και το καμπανάκι κινδύνου που κρούει η ίδια η φύση.
Για την υπερθέρμανση του πλανήτη έχουν χυθεί τόνοι μελάνης, αλλά όσο θα… χύνονται και τόνοι CO2 στην ατμόσφαιρα, το πρόβλημα θα παραμένει κρυμμένο κάτω απ’ το χαλί. Σήμερα, σε σχέση με το 1850 -από όταν άρχισε η καταγραφή στοιχείων- παρατηρείται αύξηση της θερμοκρασίας στον πλανήτη κατά 1,1 βαθμό Κελσίου. Τα 2/3 αυτής της αύξησης έχουν σημειωθεί από το 1975 και μετά. Τον Οκτώβριο του 2018 η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) προειδοποίησε ότι αν μέχρι το 2030 οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου δεν μειωθούν κατά 45% και αν μέχρι το 2050 δεν μηδενιστούν, θα ξεπεράσουμε το όριο συναγερμού της ανόδου της θερμοκρασίας που είναι ο 1,5°C. Η υπερθέρμανση, που οφείλεται στο φαινόμενο του θερμοκηπίου, έχει αυξήσει τον αριθμό και την ένταση των πυρκαγιών και ακραίων καιρικών φαινομένων, όπως τυφώνες, καταιγίδες και πλημμύρες. Επιπλέον προκαλεί μεγάλα κύματα καύσωνα (και ξηρασία), ενώ το λιώσιμο των πάγων και η άνοδος στάθμης των ωκεανών ενισχύουν τη δημιουργία ενός φαύλου κύκλου που επιβαρύνει ολοένα και περισσότερο την κατάσταση. Η φύση παρακμάζει παγκοσμίως με ρυθμούς πρωτοφανείς στην ανθρώπινη ιστορία, καθώς ένα εκατομμύριο είδη απειλούνται με εξαφάνιση.
Το Μάιο του 2019 ο Guardian άλλαξε τη φρασεολογία του στα θέματα περιβάλλοντος, για να αναδείξει το χαρακτήρα του επείγοντος. Αντί για «κλιματική αλλαγή» (climate change), υιοθετήθηκε το «κλιματική έκτακτη ανάγκη» (climate emergency) ή «κλιματική κρίση» (climate crisis), ενώ για την άνοδο της θερμοκρασίας στον πλανήτη από το σχετικά ήπιο «global warming» πέρασε στο «global heating», με τον όρο heat, που σημαίνει καύσωνας, να παραπέμπει σε μία πολύ πιο έντονη κατάσταση.
Στη Συμφωνία του Παρισιού το 2015, την πρώτη οικουμενική και νομικά δεσμευτική για το κλίμα που υπογράφηκε από 195 χώρες, τέθηκε ως στόχος να συγκρατηθεί η υπερθέρμανση του πλανήτη στους +2οC, ιδανικά στον 1,5οC έως το 2100. Ωστόσο έξι χρόνια μετά τα αποτελέσματα είναι ισχνά και τα χρονικά περιθώρια πιέζουν πια αφόρητα. Αν δεν γίνουν άμεσα δραστικά βήματα, οι περιβαλλοντολόγοι συνηγορούν ότι η κατάσταση θα είναι μη αναστρέψιμη. Και ότι η πανδημία του covid θα μοιάζει σε λίγα χρόνια… πταίσμα, μπροστά σε αυτό που θα ζήσει η ανθρωπότητα.
Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, αν η αύξηση της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας φτάσει στους 2οC οι δασικές εκτάσεις που θα καίγονται ετησίως θα αυξηθούν κατά 62%, οι ακραίοι καύσωνες κατά 478% και οι ραγδαίες βροχοπτώσεις κατά 21%. Από εκεί και πάνω οι επιπτώσεις θα είναι ανυπολόγιστες, με τα επίπεδα ξηρασίας να ερημώνουν τεράστιες εκτάσεις, με τη ρύπανση της ατμόσφαιρας να αποκτά άκρως τοξικό χαρακτήρα και με την καταστροφή ολόκληρων οικοσυστημάτων να μειώνει απελπιστικά τους διαθέσιμους πόρους. Στην Ελλάδα για παράδειγμα η πρόβλεψη είναι ότι έως το τέλος του αιώνα το 40% της χώρας θα έχει ερημοποιηθεί!
Η ολική επαναφορά των ΗΠΑ και η Ευρωπαϊκή «Πράσινη Συμφωνία»
Υπάρχει φως στο βάθος του τούνελ; Μετά την ήττα του Ντόναλντ Τραμπ στις αμερικανικές εκλογές και τη σύναψη της Ευρωπαϊκής «Πράσινης Συμφωνίας», ναι. Ο Τραμπ είχε αποσύρει τις ΗΠΑ από τη Συμφωνία του Παρισιού και η ήττα του έμοιαζε με… θείο δώρο για τον πλανήτη. Ο Τζο Μπάιντεν, υπέρμαχος των δράσεων κατά της κλιματικής αλλαγής, είχε σε μεγάλο ποσοστό ποντάρει την εκλογή του πάνω στο δικό του «άσπρο» σε σχέση με το «μαύρο» του Τραμπ. Το 2019 είχε παρουσιάσει το σχέδιό του για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής με επενδύσεις ύψους 1,7 τρισεκατομμυρίων δολαρίων ώστε μέχρι το 2050 να παράγεται 100% «καθαρή» ενέργεια με μηδενικές εκπομπές καυσαερίων.
Την ίδια ώρα η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, που επικυρώθηκε από την ΕΕ το Δεκέμβριο του 2019 και επέκτεινε τους στόχους της τον Ιανουάριο του 2020, είναι μια δέσμη μέτρων που στοχεύει μεταξύ άλλων στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής και της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, στην κινητοποίηση της βιομηχανίας για καθαρή και κυκλική οικονομία και στην προστασία των οικοσυστημάτων και της βιοποικιλότητας. Για πολλούς πρόκειται για ό,τι πιο γόνιμο, διορατικό και πολιτισμικά ευαίσθητο έχει ψηφίσει ποτέ η Ένωση – ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο με επίκεντρο τον άνθρωπο και το περιβάλλον.
Η παγκόσμια αναγνώριση του προβλήματος ωστόσο δεν έχει επιτευχθεί ακόμα. Η Κίνα και η Ινδία, που θεωρούνται οι δύο μεγαλύτεροι παγκόσμιοι «ρυπαντές», απέχουν για την ώρα από τις κοινές δράσεις και αρνούνται μέχρι στιγμής να δημοσιεύσουν νέα σχέδια για τη μείωση των εκπομπών τους. Υπολογίζεται ότι το 2018, περίπου 8 εκατ. άτομα στον πλανήτη πέθαναν πρόωρα από τη ρύπανση που προκαλεί η ενέργεια των ορυκτών καυσίμων, με τις δύο αυτές χώρες να ευθύνονται για τους μισούς από αυτούς τους θανάτους.
Αν κάτι προκαλεί αισιοδοξία είναι οι πρωτοβουλίες που έχει αναλάβει η Ευρώπη και μεμονωμένα αρκετές χώρες της στη μάχη κατά της κλιματικής αλλαγής.
Στόχος της Ευρώπης είναι, έως το 2050, να καταστεί η πρώτη κλιματικά ουδέτερη ήπειρος στον κόσμο, με ενδιάμεσο στόχο το 2030 όπου οι καθαρές εκπομπές αερίων θερμοκηπίου πρέπει να μειωθούν κατά τουλάχιστον 55%.
Η ΕΕ – μέσω της «Πράσινης Συμφωνίας» – θα παράσχει χρηματοδοτική στήριξη και τεχνική βοήθεια σε όσους θίγονται περισσότερο από τη μετάβαση στην πράσινη οικονομία. Πρόκειται για τον λεγόμενο Μηχανισμό Δίκαιης Μετάβασης. Η δράση αυτή θα συμβάλει στην κινητοποίηση τουλάχιστον 100 δισ. ευρώ για την περίοδο 2021-2027 στις περιοχές που πλήττονται περισσότερο.
Ο θεσμός της «πράσινης» πρωτεύουσας
Η θέσπιση του τίτλου της «Πράσινης» πρωτεύουσας δίνει τον τόνο για την αλλαγή πλεύσης και κίνητρα για αειφόρες πολιτικές σε πόλεις. Ο τίτλος απονέμεται κάθε χρόνο σε μια ευρωπαϊκή πόλη με πληθυσμό πάνω από 100.000 κατοίκους (συνοδεύεται από «πριμ» 350.000 ευρώ), η οποία έχει αποδειχθεί πρωτοπόρος στον τομέα της περιβαλλοντικής, κοινωνικής και οικονομικής βιωσιμότητας. Το 2020, ο τιμητικός αυτός τίτλος απονεμήθηκε στη Λισαβόνα, που έχει θέσει ως στόχο την ουδετερότητα κατά 100% από πλευράς εκπομπών άνθρακα έως το 2050. Η πορτογαλική πρωτεύουσα ήταν η πρώτη ευρωπαϊκή που υπέγραψε το Νέο Σύμφωνο των Δημάρχων για την Αλλαγή του Κλίματος και την Ενέργεια το 2016, επιτυγχάνοντας μείωση κατά 50% των εκπομπών C02 (2002-14), μείωση της κατανάλωσης ενέργειας κατά 23% και μείωση της κατανάλωσης νερού κατά 17% από το 2007 έως το 2013.
Βιομηχανία και επενδύσεις υπό αλλαγή στρατηγικής
Ας δούμε στόχους και δράσεις σε ξεχωριστούς τομείς της κατανάλωσης ορυκτών καυσίμων, που αποτελούν απτά δείγματα παγκόσμιας ευαισθητοποίησης.
Σε παγκόσμιο επίπεδο, τα διυλιστήρια θα πρέπει να μηδενίσουν το ανθρακικό τους αποτύπωμα και οποιοδήποτε καύσιμο στο μέλλον θα πρέπει να έχει μηδενικό ανθρακικό αποτύπωμα. Μονόδρομος τα πράσινα καύσιμα. Τα πράσινα καύσιμα δεν παράγονται από πρώτη ύλη που έχει ως βάση το πετρέλαιο. Για την παραγωγή τους χρησιμοποιείται βιομάζα, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, απόβλητα και δεσμευμένο CO2 άρα έχουν από μηδενικές έως περιορισμένες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα κατά την παραγωγή και τη χρήση τους σε σύγκριση με τα ορυκτά καύσιμα. Τα συμβατικά διυλιστήρια των οποίων η πρώτη ύλη είναι το αργό πετρέλαιο μπορούν να μετατραπούν σε βιο-διυλιστήρια για την παραγωγή βιοκαυσίμων, κάτι που ήδη έχει γίνει από την Total και την ENI.
Η βιομηχανία διύλισης προετοιμάζει τα πρώτα εργοστάσια παραγωγής πράσινων καυσίμων, τα οποία θα φέρουν τη μεγάλη επανάσταση στις μεταφορές. Πρόκειται για μια νέα αγορά, η οποία υπολογίζεται να κινητοποιήσει γιγαντιαίες επενδύσεις τα επόμενα χρόνια. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, οι προβλέψεις αναφέρουν ότι έως το 2030, θα δαπανηθούν από 30 έως 40 δισεκατομμύρια ευρώ με στόχο την επέκταση των επενδύσεων σε πράσινα καύσιμα.
Αντίστοιχα, οι αναλυτές εκτιμούν ότι έως το 2050, οι επενδύσεις που απαιτούνται για την παροχή επαρκών ποσοτήτων πράσινων καυσίμων για τις οδικές, θαλάσσιες και αεροπορικές μεταφορές θα κυμανθούν μεταξύ 400 και 650 δισεκατομμυρίων ευρώ. Οι νέες πολιτικές εκτιμάται ότι μπορεί να συμβάλλουν στη μείωση έως και 100% των εκπομπών CO2 στις οδικές μεταφορές έως το 2050 και κατά 50% στην αεροπορία και την ναυτιλία.
Για παράδειγμα στην Ελλάδα, τα Ελληνικά Πετρέλαια (ΕΛΠΕ) έχουν ανακοινώσει τη διαμόρφωση της επενδυτικής στρατηγικής τους, υποστηρίζοντας τις τεχνολογίες χαμηλού άνθρακα με έμφαση σε βιοκαύσιμα 2ης και 3ης γενιάς, την παραγωγή υδρογόνου και την αποθήκευση ενέργειας. «Το μαύρο μπορεί τελικά να γίνει πράσινο», είναι το μότο, πάνω στη βάση της παραγωγής καυσίμων από νέες πρώτες ύλες όπως βιομάζα, φύκια, μαγειρικά έλαια, οικιακά απορρίμματα, μη ανακυκλώσιμα πλαστικά, από πράσινο υδρογόνο κ.α.
Οκτώ χώρες της Δυτικής Ευρώπης, από τον Βορρά μέχρι τον Νότο έχουν ήδη ζητήσει να θεσπιστεί υποχρέωση για πιο πράσινα αεροπορικά καύσιμα.
Στη ναυτιλία, ο ΙMO (International Maritime Organization) από 1/1/2020 έχει θέσει σε εφαρμογή τον νέο κανονισμό του, ο οποίος απαιτεί το ποσοστό του θείου στα καύσιμα να είναι μειωμένο στα 0,5% και οι ναυτιλιακές προχωρούν σε επενδύσεις μαμούθ για να ανταπεξέλθουν στους στόχους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η δανεζική Maersk η οποία ανακοίνωσε ότι το 2023 θα ρίξει στο νερό το πρώτο φορτηγό πλοίο με ουδέτερο άνθρακα στον κόσμο.
Στον τομέα των οχημάτων, η Tesla έδωσε το έναυσμα και οι αυτοκινητοβιομηχανίες, η μία μετά την άλλη, επενδύουν στην ηλεκτροκίνηση. Μια μαζική εξάπλωση ηλεκτροκίνητων αυτοκινήτων την επόμενη δεκαετία θα μπορούσε να πλήξει καίρια την ανάγκη για παραγωγή ορυκτών καυσίμων.
Όλα τα μέσα μεταφοράς μαζί (αεροπλάνα, αυτοκίνητα, τρένα κ.λπ.) ευθύνονται για το 16% των εκπομπών άνθρακα, όταν το ποσοστό για τις βιομηχανίες είναι το 31% και η ηλεκτρική ενέργεια το 27%, σύμφωνα με στοιχεία που παραθέτει ο Μπιλ Γκέιτς στο βιβλίο του που κυκλοφόρησε πρόσφατα «Πώς να αποφύγουμε την κλιματική καταστροφή: Οι λύσεις που έχουμε και οι ανακαλύψεις που χρειαζόμαστε».
Οι μεγάλες χαλυβουργίες ευθύνονται για το 7% έως 9% των εκπομπών άνθρακα και έπειτα από πιέσεις προχωρούν σε δράσεις για τη μείωσή τους. Ο κατάλογος περιλαμβάνει βιομηχανικούς κολοσσούς όπως οι ArcelorMittal, Thysssenkrupp και China’s Baown Group.
Στη Δανία το μεγαλύτερο κατασκευαστικό έργο στην ιστορία της χώρας (28 δισ. ευρώ) θα είναι ένα γιγαντιαίο ενεργειακό νησί – το πρώτο τέτοιο στον κόσμο – που θα παρέχει αρκετή ενέργεια για τρία εκατομμύρια νοικοκυριά στη Βόρεια Θάλασσα. Το μέγεθος του θα είναι όσο 18 γήπεδα ποδοσφαίρου (υπάρχει μελέτη για τριπλασιασμό του) και θα λειτουργήσει ως κόμβος για 200 γιγάντιες υπεράκτιες ανεμογεννήτριες, παράγοντας ηλεκτρικό ρεύμα όχι μόνο για τη Δανία αλλά και για δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας άλλων γειτονικών χωρών.
Στο Όσλο, οι λαμπτήρες του δρόμου τροφοδοτούνται ήδη από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Για εξοικονόμηση ενέργειας, τα έξυπνα φώτα σβήνουν όταν κανείς δεν είναι κοντά. Το σύστημα δημόσιων μεταφορών της νορβηγικής πρωτεύουσας τροφοδοτείται εξ ολοκλήρου από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Ήδη τα δύο τρίτα των νέων αυτοκινήτων που πωλούνται στην πόλη είναι ηλεκτρικά (!), αριθμός που κατατάσσει την πόλη πρώτη με διαφορά στον κόσμο σε αυτή την κατηγορία.
Συμπέρασμα; Προφανώς δεν είναι όλα μαύρα. Ασφαλώς απέχουν πολύ απ’ το να γίνουν όλα… πράσινα, αλλά όταν σε Ευρώπη και ΗΠΑ αλλάζει όλη η λογική και η ρότα των επενδύσεων, το «Ρολόι της Αποκάλυψης» που συμβολικά μετακινήθηκε από τους επιστήμονες στα 100 δευτερόλεπτα από το τέλος του κόσμου, τον περασμένο Ιανουάριο, λογικά θα επιστρέψει σύντομα σε αντίθετη πορεία…