Αν η δύναμη του πνεύματος μετριέται με το πόσο μπροστά από την εποχή του είναι κάποιος, τότε ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι (1452-1519) είναι αναμφίβολα το πιο ευφυές ον στην ιστορία της ανθρωπότητας.
Κορυφαίος εφευρέτης, μηχανικός, ζωγράφος, αρχιτέκτονας, φιλόσοφος και βιολόγος, ο άνθρωπος που ενσάρκωσε την επιτομή του «Homo Universalis» (χαρακτηρισμός του ιδανικού ανθρώπου της Αναγεννήσεως), θεωρείται ο πιο πολυτάλαντος που γεννήθηκε ποτέ.
Το εύρος και το βάθος των ενδιαφερόντων του είναι χωρίς προηγούμενο και επόμενο στην καταγεγραμμένη ιστορία, ενώ σύμφωνα με την ιστορικό τέχνης Helen Gardner, «το πνεύμα και η προσωπικότητά του μοιάζουν σε μας υπεράνθρωπα, αν και ο ίδιος ήταν μυστηριώδης και απόμακρος».
Είναι άλλωστε χαρακτηριστικό ότι δύο από τα έργα που δημιούργησε ο Ντα Βίντσι – φυσικά η Μόνα Λίζα και ο Μυστικός Δείπνος – είναι οι πιο διάσημοι πίνακες, μολονότι η ιδιότητα του ζωγράφου δεν ήταν η βασική, ούτε καν η δεύτερη, της πολυσχιδούς δράσης του.
Τα 30,8 εκατ. δολάρια του Γκέιτς
Περίφημα είναι τα σημειωματάριά του, στα οποία καταχωρούσε σχέδια και σημειώσεις επιστημονικού περιεχομένου. Σε αυτά περιλαμβάνεται πληθώρα θεμάτων, συμπεριλαμβανομένης της ανατομίας, της χαρτογραφίας, της ζωγραφικής και της παλαιοντολογίας. Κυρίως όμως της μηχανικής. Στα σχέδια του απεικονίζονται ιπτάμενες και πολεμικές μηχανές, αλεξίπτωτα, τα πρώτα δείγματα αυτοκινήτου και ποδηλάτου, καθώς και κατασκευές που μοιάζουν με ελικόπτερα και υποβρύχια.
Περισσότερες από 5.000 σελίδες σημειώσεων του Ντα Βίντσι βρίσκονται κρυπτογραφημένες, γραμμένες από τα δεξιά στα αριστερά με κατοπτρική γραφή. Επί αιώνες οι μόνοι που είχαν πρόσβαση στην τεράστια συλλογή χειρογράφων του ήταν ορισμένοι απαιτητικοί συλλέκτες. Τα σημειωματάρια πιστεύεται ότι είναι περίπου 30. Τρία είναι αυτά που θεωρούνται τα σημαντικότερα. Ο Codex Leicester, ο Codex Forster, που ανήκει στο Μουσείο Victoria & Albert (V & A) και ο Codex Arundel, που ανήκει στη Βρετανική Βιβλιοθήκη. Και τα τρία αποτυπώνουν ξεκάθαρα πόσο εμβριθής, επινοητικός, προφητικός υπήρξε ο Ντα Βίντσι.
Ο Codex Leicester είναι από τα ακριβότερα βιβλία του κόσμου, από τη στιγμή που ο Μπιλ Γκέιτς το αγόρασε το Νοέμβριο του 1994 αντί 30,8 εκατ. δολαρίων! Σήμερα είναι στην 5η θέση της λίστας, αλλά αν ο ιδρυτής της Microsoft αποφάσιζε να το πουλήσει, είναι πολύ πιθανό να ξεπερνούσε τα 43,2 εκατ. δολάρια που στοίχισε το Σύνταγμα των Ηνωμένων Πολιτειών το Νοέμβριο του 2021. Εξυπακούεται άλλωστε ότι σε σημερινά χρήματα τα 30,8 εκατ. δολάρια που χρειάστηκαν για τη συναλλαγή το ’94 είναι πολύ περισσότερα.
Γραμμένο μεταξύ του 1506 και του 1510, το 72 σελίδων βιβλίο, αποτελεί ένα «παράθυρο» στο μυαλό του ντα Βίντσι, καθώς είναι γεμάτο με τις συνοδευόμενες από διαγράμματα και σκίτσα ιδέες του για την αστρονομία, τη μηχανική, τη βοτανική, τα μαθηματικά και την αρχιτεκτονική.
Ο Γκέιτς το αγόρασε από τον Αμερικανό μεγιστάνα των πετρελαίων Άρμαντ Χάμερ. Νωρίτερα ανήκε στον Thomas Coke, κόμη του Leicester (εξού και η ονομασία Codex Leicester), που το είχε αγοράσει το 1719, σε μια περιήγηση του στην Ιταλία.
Περίπου το ένα τρίτο του σημειωματάριου του Γκέιτς έχει εγγραφές και σχέδια που σχετίζονται με το νερό, τη ροή στα ποτάμια και πώς επηρεάζεται από διάφορα εμπόδια που τίθενται στο δρόμο του. Από τις παρατηρήσεις του έκανε συστάσεις για την κατασκευή γεφυρών και την αποτροπή διάβρωσης εδαφών. Περιλαμβάνει επίσης μια σημείωση σχετικά με τον υποβρύχιο πόλεμο, περιγράφοντας πώς μπορεί να είναι δυνατή η παράταση του χρόνου όταν ένα άτομο μπορεί να παραμείνει κάτω από το νερό και πώς αυτό θα μπορούσε να έχει πιθανές στρατιωτικές χρήσεις.
«Ακόρεστη διάθεση και δίψα για μάθηση»
Ο Μπιλ Γκέιτς έχει κρατήσει το σημειωματάριο όλα αυτά τα χρόνια και κατά καιρούς το δανείζει σε διάφορα μουσεία, για να μπορεί ο κόσμος να το δει.
Τι ήταν αυτό που έκανε έναν άνθρωπο – όσο πλούσιος κι αν είναι – να δώσει 30 εκατ. δολάρια για μια δερματόδετη δέσμη σημειώσεων, που γράφτηκε πριν από πέντε αιώνες;
Όπως έγραψε ο Γκέιτς το 2019 σε άρθρο του στο περιοδικό Time, από τα σημειωματάρια του ντα Βίντσι κατανόησε τη σύνδεση ανάμεσα στην τέχνη και την αισιοδοξία.
Τη σύνδεση αυτή την απέδωσε στην καινοτομία. «Νιώθω αισιόδοξος για το μέλλον γιατί γνωρίζω ότι η πρόοδος στην ανθρώπινη γνώση έχει βελτιώσει τη ζωή αναρίθμητων ανθρώπων και είμαι σίγουρος ότι θα συνεχίσει να το κάνει. Όσα έχω μάθει για τον Λεονάρντο με οδηγούν να πιστέψω ότι ήταν ένας από τους πιο καινοτόμους στοχαστές που υπήρξαν ποτέ», γράφει.
Ο Αμερικανός μεγιστάνας και διανοούμενος εξηγεί πως παρότι ο ντα Βίντσι είναι σήμερα πιο γνωστός για το εικαστικό έργο του, η βασική ιδιότητα του στο δικό του μυαλό δεν ήταν αυτή του ζωγράφου. Θεωρούσε τον εαυτό του πρώτα από όλα μηχανικό.
Αυτό που βασικά τον διέκρινε, όπως σημειώνει ο Γκέιτς, είναι η ακόρεστη διάθεσή του για μάθηση. Μελετούσε ό,τι έβλεπε γύρω του: τον τρόπο με τον οποίο ο καπνός ανεβαίνει στον αέρα, τη ροή του νερού, πώς ένας τρυποκάρυδος χρησιμοποιεί τη γλώσσα του.
Ακούγεται περίεργο, ωστόσο σύμφωνα με τον Γκέιτς αυτές οι επιστημονικές αναζητήσεις έδωσαν άλλη διάσταση και στην τέχνη του. Κατάφερε να δώσει στη Μόνα Λίζα αυτή τη μυστηριώδη έκφραση, γιατί είχε μελετήσει όλους τους μύες που συμμετέχουν στο χαμόγελο.
«Μελετώντας προσεκτικά ό,τι βρισκόταν γύρω του, ο Λεονάρντο μπόρεσε να αναπτύξει νέες τεχνικές που έφεραν πρόοδο στο αντικείμενό του και παρουσίασαν τον κόσμο με έναν τρόπο που κανείς δεν είχε δει ποτέ», σημειώνει. «Ήταν ο ορισμός του καινοτόμου».
Και καταλήγοντας ο Γκέιτς είχε κάνει μία σύνδεση της νοοτροπίας του Ντα Βίντσι με το παρόν. «Για επαγγελματικούς λόγους έρχομαι σε επαφή με ευφυείς ανθρώπους που έχουν το ίδιο πνεύμα. Για παράδειγμα, όταν συναντώ επιστήμονες για να συζητήσουμε την ανακάλυψη νέων εμβολίων, αναγνωρίζω αυτό το πάθος να μάθουν για τον κόσμο και να μετατρέψουν τη γνώση τους σε μεγάλες ανακαλύψεις που θα κάνουν καλύτερη τη ζωή των ανθρώπων. Αυτό, πάνω από οτιδήποτε άλλο, είναι η αιτία της αισιοδοξίας μου», κατέληξε ο Γκέιτς.