Ακόμη και σήμερα δεν γνωρίζουμε πλήρως το έργο που άφησε πίσω του ο Νικόλαος Μάντζαρος. Ο άνθρωπος που μελοποίησε τον Εθνικό μας Ύμνο και δεν σταμάτησε να διδάσκει αφιλοκερδώς (!) μέχρι –κυριολεκτικά- την τελευταία πνοή του…
Γεννημένος στην Κέρκυρα και προερχόμενος από αριστοκρατική οικογένεια, ο Νικόλαος Μάντζαρος θα μπορούσε πολύ εύκολα να βρίσκεται στην Ιταλία και συγκεκριμένα στη Νάπολη, όπου του είχε προταθεί να αναλάβει την καλλιτεχνική διεύθυνση του ωδείου της πόλης. Εκείνος, όμως, προτίμησε να ζήσει σε όλη την διάρκεια της ζωής του στο αγαπημένο του νησί και να παραμείνει ένας «ερασιτέχνης της μουσικής», όπως του άρεσε να δηλώνει και να διδάσκει μουσική χωρίς να παίρνει χρήματα από τους μαθητές του.
Γιος νομικού με σπουδές στην Ιταλία και ποιήτριας και μουσικού που προερχόταν από αριστοκρατική οικογένεια της Δαλματίας, ο Νικόλαος Χαλικιόπουλος – Μάντζαρος, όπως ήταν το πλήρες όνομά του, είχε τον τίτλο του ιππότη ενώ έκανε την πρώτη του απόπειρα σύνθεσης με μια σύντομης διάρκειας όπερα γραμμένη στα ιταλικά, με τίτλο «Don Crepuscolo». Σύντομα, όμως, προτίμησε άλλου τύπου έργα, ενώ κομβικής σημασίας για την μετέπειτα πορεία του αποδείχθηκε η γνωριμία του με τον Διονύσιο Σολωμό, όταν ο εθνικός μας ποιητής άφησε την Ζάκυνθο και εγκαταστάθηκε στην Κέρκυρα το 1828.
Οι δύο άνδρες έγιναν αυτό που θα λέγαμε «αδελφικοί φίλοι» καθώς τους ένωνε η κοινή αγάπη τους για τις τέχνες και την απελευθέρωση της πατρίδας. Επιστέγασμα αυτής της σχέσης είναι φυσικά η μελοποίηση του Ύμνου εις την Ελευθερίαν, με τις πρώτες δύο στροφές να επιλέγονται τελικά ως Εθνικός Ύμνος του νεοσύστατου κράτους.
Μέχρι τότε το συγκεκριμένο έργο αποτελούσε ύμνο των Επτανήσων, με τον Μάντζαρο πάντως να επιθυμεί ενδόμυχα να χρησιμοποιηθεί για την Ελλάδα. Αυτός ήταν σύμφωνα με τις μαρτυρίες και ο λόγος που έκανε διαφορετικές εκδοχές της μελοποίησης (τουλάχιστον πέντε είναι γνωστές), με μία εξ αυτών να την αφιερώνει στον βασιλιά Όθωνα, προσπαθώντας να δελεάσει τον μονάρχη.
Νωρίτερα είχε μελοποιήσει κι άλλα έργα επτανήσιων ποιητών, καθώς έδειχνε τρομερή αγάπη και αφοσίωση για τον τόπο του. Θεωρούσε χρέος και υποχρέωση του να συμβάλει με κάθε τρόπο στην μουσική εκπαίδευση –και όχι μόνο- των νέων και υπήρξε καθοριστικός με την παρουσία του. Πέρα από τα δωρεάν μαθήματα τα οποία παρέδιδε, ήταν ο άνθρωπος που ίδρυσε την ιστορική Φιλαρμονική του νησιού, όταν η αγγλική μπάντα (υπό βρετανική κατοχή τότε τα νησιά του Ιονίου) αρνήθηκαν να παίζουν στην λιτανεία του Αγίου Σπυρίδωνα, επικαλούμενοι το διαφορετικό δόγμα.
Η φιλαρμονική της Κέρκυρας υπήρξε κομβική στην ανάπτυξη της μουσικής παιδείας του τόπου από το 1840 και μετά, με τον συνθέτη να αναλαμβάνει την καλλιτεχνική διεύθυνση και μετέπειτα να ορίζεται και ισόβιος πρόεδρός της.
Μέχρι το τέλος της ζωής του ο Νικόλαος Μάντζαρος δεν σταμάτησε ούτε στιγμή να προσφέρει τις υπηρεσίες του και είναι χαρακτηριστικό ότι έφυγε από την ζωή την ώρα που δίδασκε, χτυπημένος από εγκεφαλικό επεισόδιο… Άφησε πίσω του τεράστια παρακαταθήκη και μουσική κληρονομιά, με τον Εθνικό Ύμνο να αποτελεί δίχως αμφιβολία την κορωνίδα, αλλά σύμφωνα με μελετητές να υπάρχουν δεκάδες έργα τα οποία έχει συνθέσει των οποίων την ύπαρξη δεν γνωρίζουμε καν…