Πρόκειται για μία από τις πλέον γνωστές εκφράσεις τις οποίες συνεχίζουμε και χρησιμοποιούμε στην καθημερινότητά μας, ακόμη κι αν δεν έχουμε ιδέα από καθαρεύουσα ή αρχαία ελληνικά. Φαίνεται όπως ότι υπάρχει πολύ σοβαρό ενδεχόμενο ότι το δεν γνωρίζουμε τα πάντα για το περίφημο «εν οίδα ότι ουδέν οίδα» που αποδίδεται στον Σωκράτη.
«Ένα γνωρίζω, ότι δεν γνωρίζω τίποτα» είναι η μετάφραση της φράσης στη σύγχρονη ελληνική γλώσσα. Και οι περισσότεροι από αυτούς που την χρησιμοποιούν μέχρι τις μέρες μας γνωρίζουν επίσης ότι θεωρητικά βγήκε από το στόμα του μέγιστου των κλασικών φιλοσόφων, Σωκράτη.
Δεν έγραψε τίποτα
Ο «πατέρας» της δυτικής φιλοσοφίας, όπως αποκαλείται, κι ένας από τους πρώτους ηθικούς φιλοσόφους δεν συνέγραψε ο ίδιος κάποιο έργο. Όσα ξέρουμε για τις διδακτικές μεθόδους του, τις συμπεριφορές, την διδασκαλία και τα λεγόμενά του εν καιρώ ζωής προέρχονται κυρίως από τον Πλάτωνα. Τον μαθητή του ο οποίος, όπως και ο Ξενοφών κατέγραψαν διαλόγους του δασκάλου με τους μαθητές, με κύριο άξονα βέβαια την διαλεκτική μέθοδο.
Σε ό,τι αφορά την συγκεκριμένη φράση «εν οίδα ότι ουδέν οίδα» φαίνεται πως προέρχεται από ένα πεδίο στην περίφημη «Απολογία Σωκράτους» την οποία φυσικά έγραψε ο Πλάτων. Εκεί ουσιαστικά προσπαθεί να μεταφέρει μέσω μιας ελεύθερης απόδοσης του δικανικού λόγου τον οποίο εκφώνησε ο Σωκράτης ενώπιον των δικαστών της Ηλιαίας. Εκεί όπου είχε οδηγηθεί με την κατηγορία πως εισάγει καινά δαιμόνια και ότι δεν δείχνει σεβασμό ούτε αναγνωρίζει τους υφιστάμενους θεούς.
Ωστόσο ούτε εκεί, ούτε σε άλλο έργο του Πλάτωνα, του Ξενοφώντα, ακόμη και του Αριστοτέλη δεν υπάρχει αυτούσια η φράση.
Από πού προέρχεται
Ότι πιο κοντινό στο «εν οίδα ότι ουδέν οίδα» εντοπίζεται στο εδάφιο που αναφέρει χαρακτηριστικά: ««πρὸς ἐμαυτὸν δ᾽ οὖν ἀπιὼν ἐλογιζόμην ὅτι τούτου μὲν τοῦ ἀνθρώπου ἐγὼ σοφώτερός εἰμι· κινδυνεύει μὲν γὰρ ἡμῶν οὐδέτερος οὐδὲν καλὸν κἀγαθὸν εἰδέναι, ἀλλ᾽ οὗτος μὲν οἴεταί τι εἰδέναι οὐκ εἰδώς, ἐγὼ δέ, ὥσπερ οὖν οὐκ οἶδα, οὐδὲ οἴομαι· ἔοικα γοῦν τούτου γε σμικρῷ τινι αὐτῷ τούτῳ σοφώτερος εἶναι, ὅτι ἃ μὴ οἶδα οὐδὲ οἴομαι εἰδέναι».
Επιπλέον μια άλλη σχετική αναφορά εντοπίζεται και σε ένα κείμενο του Ολυμπιόδωρου το οποίο πάντως είναι κατά πολύ μεταγενέστερο καθώς γράφτηκε σχεδόν 400 χρόνια αργότερα και συγκεκριμένα το το 6 μ.Χ. Εκεί σε ένα κείμενο με τίτλο «Αλκιβιάδης» ο Σωκράτης εμφανίζεται να λέει: ««Εγώ μέν γάρ οὐδέν οἶδα πλήν ἓν μόνον, τό διδόναι λόγους καί λαμβάνειν, τουτέστι τήν διαλεκτικήν».
Τέλος υπάρχει ακόμη μία πηγή, στην οποία γίνεται αναφορά. Πρόκειται για το έργο «Προτρεπτικός» του Ιαμβλίχου όπου μεταφέρονται κομμάτια παλαιότερου έργου αγνώστου συγγραφέα, με τη φράση «αυτός (εννοώντας τον Σωκράτη), φασίν, λέγει εν διαλόγω αυτού ότι “ουδέν οίδα ούτε διδάσκω τι, αλλά διαπορώ μόνον”».
Πλέον αρκετοί είναι αυτοί που συμφωνούν πως στην πραγματικότητα με το «εν οίδα ότι ουδέν οίδα» επιχειρήθηκε να μπει ένας «τίτλος» κατά κάποιο τρόπο που να περιέχει όλη την φιλοσοφία του Σωκράτη και έτσι τελικά έφτασε στο σημείο να γίνει τόσο ταυτόσημη με αυτόν ώστε να του αποδίδεται κιόλας.