Στην καρδιά της Ευρώπης συντελείται μια στροφή που δεν αφορά μόνο στατιστικά μοντέλα. Η Ελβετία, χώρα – σύμβολο οικονομικής σταθερότητας και προβλεψιμότητας, ετοιμάζεται να κάνει ξανά αυτό που οι περισσότερες οικονομίες του πλανήτη είχαν «ορκιστεί» να αποφύγουν: να ρίξει τα επιτόκια της κάτω από το μηδέν.
Όχι για πρώτη φορά, αλλά για πρώτη φορά μετά από μία εποχή που πολλοί πίστευαν πως οι αρνητικές αποδόσεις είχαν περάσει οριστικά στο παρελθόν. Τι σημαίνει αυτό; Ότι η Ελβετία ετοιμάζεται να πληρώνει τις τράπεζες της για να… μην κρατούν τα χρήματά της. Κι αυτό δεν είναι απλώς μια τεχνική λεπτομέρεια. Μπορεί να εξελιχθεί στο προοίμιο ενός οικονομικού σεισμού με πανευρωπαϊκές επιπτώσεις.
Η Εθνική Τράπεζα της Ελβετίας (SNB) βλέπει τον πληθωρισμό να περνάει σε αρνητικά νούμερα. Τον Μάιο, οι τιμές καταναλωτή σημείωσαν πτώση -0,1% σε ετήσια βάση — κάτι που παραπέμπει σε φαινόμενα αποπληθωρισμού. Πρόκειται για την κατάσταση κατά την οποία οι τιμές, αντί να ανεβαίνουν, πέφτουν σταδιακά.
Αν και αρχικά μοιάζει θετικό για τον καταναλωτή, στην πράξη δημιουργεί αλυσιδωτές επιπτώσεις. Οι επιχειρήσεις βλέπουν τα έσοδά τους να συρρικνώνονται, αποφεύγουν τις επενδύσεις και συχνά προχωρούν σε περικοπές. Οι καταναλωτές, από την άλλη, «παγώνουν» τις δαπάνες, περιμένοντας χαμηλότερες τιμές στο μέλλον. Το αποτέλεσμα είναι ένας φαύλος κύκλος στασιμότητας.
Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, η SNB φλερτάρει ανοιχτά με την ιδέα να μειώσει ξανά τα επιτόκια της σε αρνητικό έδαφος, ενδεχομένως στο -0,25% μέσα στον Ιούνιο. Αλλά τι σημαίνει πρακτικά ένα αρνητικό επιτόκιο;
Σημαίνει ότι οι τράπεζες πληρώνουν για να «παρκάρουν» τα χρήματά τους στην κεντρική τράπεζα, αντί να αμείβονται. Ο στόχος είναι να τις αναγκάσει να διοχετεύσουν αυτά τα κεφάλαια στην αγορά, μέσω δανείων σε επιχειρήσεις και καταναλωτές. Με αυτόν τον τρόπο, η κεντρική τράπεζα θα επιχειρήσει να ζωντανέψει ξανά την οικονομική δραστηριότητα.
Ο λόγος που η SNB εξετάζει αυτή την «επιθετική» στρατηγική δεν είναι μόνο ο αποπληθωρισμός. Είναι και η δραματική ανατίμηση του ελβετικού φράγκου, που έχει σκαρφαλώσει πάνω από 11% έναντι του δολαρίου από την αρχή του έτους. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη αύξηση από το 2011. Αυτή η ανατίμηση κάνει τις ελβετικές εξαγωγές πανάκριβες και χτυπάει τον πυρήνα της παραγωγικής οικονομίας της χώρας. Επομένως, η SNB επιλέγει να δράσει, με κόστος.
Η επιστροφή στα αρνητικά επιτόκια όμως δεν είναι χωρίς κινδύνους. Οι τράπεζες πιέζονται, καθώς βλέπουν τα περιθώρια κέρδους τους να μειώνονται. Οι καταθέτες αποθαρρύνονται να αποταμιεύουν, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε φυγή κεφαλαίων ή ακόμη και σε φούσκες σε πιο ριψοκίνδυνα επενδυτικά προϊόντα.
Η ING προειδοποιεί πως «ο αποπληθωρισμός είναι πιο ύπουλος από τον πληθωρισμό. Δεν γίνεται αντιληπτός άμεσα, αλλά μπορεί να αποσταθεροποιήσει μια οικονομία με λιγότερο ορατό αλλά πιο διαβρωτικό τρόπο».
Και το σημαντικότερο: ανοίγει ξανά μια πόρτα που η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα προσπαθούσε να κρατήσει ερμητικά κλειστή. Η πίεση για να ακολουθήσει κι εκείνη πιο «χαλαρές» νομισματικές πολιτικές μεγαλώνει, σε μια περίοδο που η Ευρωζώνη επίσης φλερτάρει με την υποτονικότητα.
Η Ελβετία, λοιπόν, δεν κάνει απλώς μια τοπική επιλογή νομισματικής πολιτικής. Γίνεται πάλι πείραμα για όλη την Ευρώπη. Ένα πείραμα με αβέβαιο τέλος και με πιθανούς τριγμούς που μπορεί να φτάσουν πολύ πιο μακριά απ’ τα σύνορά της.