Ντοπιολαλιά. Για άλλους παράξενη ή χωριάτικη, για άλλους αστεία, για άλλους απλώς και μόνο μέρος της ζωής τους, της καθημερινότητάς τους. Εμάς πάντως μας αρέσει. Πολύ. Γιατί είναι κομμάτι της κουλτούρας ενός τόπου, επειδή εμπλουτίζει αυτό που λέμε «γλωσσολογική κληρονομιά». Η γλώσσα άλλωστε είναι κάτι το ζωντανό, εξελίσσεται, προσαρμόζεται. Και κάθε λέξη έχει τη δική της ιστορία…
Σε αυτό το πλαίσιο (μπορεί να) εντάσσεται και η αργκό. Αναπτύσσονται ιδιαίτεροι κώδικες επικοινωνίας, συχνά περιοριζόμενοι σε τοπικό επίπεδο. Λέξεις που λέγονται και ακούγονται μόνο σε στενά γεωγραφικά όρια. Κι αν «τολμήσεις» ή σου ξεφύγει να τις πεις αλλού, ένα μεγάλο νοερό ερωτηματικό σχηματίζεται πάνω από το κεφάλι του ξενομερίτη, σε φάση «τι λέει αυτός ρε παιδιά;».
Και μετά από αυτή τη, μακροσκελή οφείλουμε να παραδεχτούμε, πάμε και στο θέμα μας, στη λέξη μας. Την ακούμε στα Γιάννενα. Και μόνο. Πουθενά αλλού, ούτε καν στα γύρω χωριά, τουλάχιστον συστηματικά. Τέσσερα γράμματα όλα κι όλα, πολλά νοήματα. Να την πάρει το ποτάμι (ή η λίμνη εν προκειμένω); Ναι. Ιδού λοιπόν: Τζες.
Αν είσαι από την πρωτεύουσα της Ηπείρου δεν χρειάστηκε καν να φτάσεις ως εδώ για να καταλάβεις σε ποια λέξη αναφερόμαστε. Απλά περίμενες να δεις πού το πάει αυτός ο… τζες που γράφει το κείμενο. Τώρα με ποια από όλες τις σημασίες που μπορεί να πάρει η λέξη, διάλεξες να μας χαρακτηρίσεις, α, αυτό είναι δικό σου θέμα. Γιατί εδώ έχουμε να κάνουμε με κάτι το πολύσημο.
Ανάλογα το πώς χρησιμοποιείται, παίρνει άλλο νόημα. Μπορεί να σημαίνει απλά «τύπος» (κατά το αγγλικό guy), ή «μάγκας, φίλος» (κατά το αγγλικό mate), μπορεί να λάβει όμως και απαξιωτική χροιά ή ακόμα και να ταυτιστεί με την πιο διάσημη και… πολύσημη ελληνική λέξη εκεί έξω, που μαθαίνουν πρώτη όλοι οι ξένοι (ναι, ναι, αυτή που αρχίζει από «-μ»). Η λέξη «τζες» ήταν παλαιότερα ιδιαιτέρως διαδεδομένη στις συνοικίες των Ιωαννίνων που συναπαρτίζουν το παλαιό ιστορικό της κέντρο, κυρίως πέριξ του κάστρου. Ο λόγος; Η πολυπληθής εβραϊκή παρουσία σε αυτήν την περιοχή, καθώς η λέξη είναι εβραϊκής ετυμολογικής αρχής. Οι Εβραίοι των Ιωαννίνων ήταν ελληνόφωνοι (Ρωμανιώτες), μια κοινότητα άλλοτε ανθηρή, που αποδεκατίστηκε σχεδόν πλήρως στο Άουσβιτς.
Σύμφωνα με τους περισσότερους μελετητές, το «τζες» προέρχεται από τη δεικτική αντωνυμία “ze” της εβραϊκής και αποτελεί δεικτική έκφραση με αρνητική σημασία. Χρησιμοποιείται σε συζητήσεις που ο ομιλητής θέλει να κρύψει τα λεγόμενά του από κάποιον ακροατή του και αναφέρεται υποτιμητικά σ’ αυτόν. Φυσικά, με το πέρασμα των χρόνων, η λέξη απέκτησε διαφορετικές σημασίες (η γλώσσα ως ζωντανός οργανισμός, όπως είπαμε).
Λιγότερο ή περισσότερο και ανάλογα τις παρέες του καθενός, το «τζες» έχει κυκλοφορήσει σε όλη την επικράτεια, ειδικά μέσα από αυτό το «χωνευτήρι» που λέγεται Ελληνικός Στρατός. Έχοντας μάλιστα φτάσει σε ορισμένες περιπτώσεις να χρησιμοποιείται ως συνώνυμο των Ιωαννίνων. Που εξ ου ενίοτε λέγεται και «Τζεδούπολη» για τους ψαγμένους, τους μυημένους…