Εάν, για κάποιο περίεργο λόγο, μας έδιναν 1 ευρώ για κάθε φορά που έχουμε διαβάσει ένα κείμενο για το πού βρίσκεται θαμμένος ο Μέγας Αλέξανδρος, τότε θα είχαμε… πολλά ευρώ. Δικαίως το έχουν παραλληλίσει με «Ιερό Δισκοπότηρο», σε αρχαιολογικό κάδρο. Ένα μέγα (κι αυτό…) μυστήριο στο οποίο ορισμένοι έχουν αφιερώσει μεγάλο κομμάτι από τη ζωή τους εις άγραν της πολυπόθητης απάντησης. Ιστορικοί διαβάζουν και αναλύουν πηγές και κείμενα, αρχαιολόγοι σκάβουν και ψάχνουν, εδώ και δεκαετίες. Αναζητώντας το πού βρίσκεται ο μεγαλύτερος στρατηλάτης της Ιστορίας, με δεκάδες θεωρίες να κυκλοφορούν. Άλλες αναφέρουν ως τόπο ταφής τη Μακεδονία, οι περισσότερες την Αίγυπτο και άλλες άλλα.
Γενικώς είναι ένα θέμα που πολώνει και διχάζει. Πυροδοτώντας συνεχώς διαμάχες. Ας δούμε πρώτα αυτά που λίγο πολύ συμφωνούν οι περισσότεροι. Ο Αλέξανδρος πέθανε σε ηλικία 32 ετών το 323 π.Χ., στη Βαβυλώνα. Το σώμα του μουμιοποιήθηκε και μετά από μια μεγάλη, δαιδαλώδη και περιπετειώδη διαδρομή, μεταφέρθηκε 1.600 χλμ μακριά, στην Αίγυπτο. Αρχικά στην Κοιλάδα των Βασιλέων στο Λούξορ και λίγα χρόνια μετά, στην Αλεξάνδρεια, σε ένα μεγάλο μαυσωλείο με το όνομα Σώμα. Αυτό είναι τεκμηριωμένο από πολλές ιστορικές πηγές και υπάρχει κείμενο που αναφέρει πως τόσο ο Ιούλιος Καίσαρας όσο και αργότερα ο πρώτος Ρωμαίος αυτοκράτορας, Αύγουστος επισκέφτηκαν τον τάφο. Βασικά και για εκατοντάδες χρόνια, ήταν ένα πολύ γνωστό προσκυνηματικό κέντρο σε ολόκληρο τον αρχαίο μεσογειακό κόσμο και βρισκόταν σε κάθε άλλο παρά μυστική τοποθεσία.
Και μετά; Σκοτάδι (για μας) και μία περίεργη σιωπή. Ακολουθεί μια μακρά περίοδος για την οποία δεν έχουμε ιστορικά αρχεία που να μας δίνουν πληροφορίες. Να ήταν λόγω της αντιπαλότητας μεταξύ των χριστιανών που συνέρρεαν στον τάφο του Χριστού και των ειδωλολατρών που προσκυνούσαν στον τάφο του Αλεξάνδρου; Η υπόθεση μοιάζει βάσιμη. Το τι συνέβη μετά, εάν οι πατέρας της Εκκλησίας κατέστρεψαν τον τάφο (επειδή ο Αλέξανδρος λατρευόταν ως θεός και το μνημείο του θεωρούνταν παγανιστικό) ή αν κάποιοι έκρυψαν το σώμα και τη σαρκοφάγο κάπου αλλού για λόγους προστασίας των λειψάνων, δεν το ξέρουμε. Μόνο εικασίες μπορούμε να κάνουμε.
Επειδή ο τελευταίος γνωστός τόπος ανάπαυσης του Αλέξανδρου ήταν στην Αλεξάνδρεια, οι περισσότεροι ερευνητές καταλήγουν στο ότι ο τάφος του είναι πιθανόν κρυμμένος ακόμα κάπου στην αιγυπτιακή πόλη. Έχουν οργανωθεί, επισήμως, κοντά στις 150 ανασκαφές από φιλόδοξους και αποφασισμένους ερευνητές. Μερικές ξεχωρίζουν πραγματικά από τις άλλες. Όπως οι κάτωθι:
Το 1866, ένας Αιγύπτιος μηχανικός και αστρονόμος ονόματι Μαχμούντ ελ-Φαλάκι έφτιαξε έναν χάρτη της αρχαίας Αλεξάνδρειας. Ήταν πολύ εξοικειωμένος με την περιοχή και πίστευε ότι ο τάφος βρισκόταν κάπου στο κέντρο της πόλης. Ερεύνησε μάλιστα επισταμένως μια περιοχή κάτω από το κεντρικό τζαμί. Ήταν πεπεισμένος πως ο τάφος βρισκόταν εκεί. Αλλά δεν τον άφησαν να ψάξει.
Το 1874, ο Έλληνας γιατρός και λόγιος Τάσος Νερούτσος, έγραψε για μιαανακάλυψη τεράστιων μαρμάρινων και γρανιτένιων πυλώνων, ενώ έσκαβε θεμέλια για δύο σπίτια ακριβώς απέναντι από το Τζαμί Ελ Ναμπί Ντανιήλ. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, οι Αιγύπτιοι αξιωματούχοι δεν επέτρεπαν να γίνουν εκεί ανασκαφές, αφού θεωρούνταν ιερός τόπος. Ευτυχώς για τους αρχαιολόγους, η μοναρχία καταργήθηκε το 1953 και η κυβέρνηση έγινε πιο χαλαρή όσον αφορά την έκδοση αδειών. Κατά συνέπεια, το 1960, Πολωνοί αρχαιολόγοι εξουσιοδοτήθηκαν να πραγματοποιήσουν μια οργανωμένη ανασκαφή στο Κομ ελ Ντίκα, κοντά στο Τζαμί Ελ Ναμπί Ντανιήλ. Δεν κατάφεραν πάντως να βρουν κάτι.
Ο Ιταλός αρχαιολόγος Ασίλε Αντριάνι ήταν ένας εκ των πιο σοβαρών ερευνητών του τάφου του Μακεδόνα βασιλιά. Ήταν πεπεισμένος πως ο τάφος βρισκόταν στο βορειοανατολικό τμήμα της αρχαίας πόλης, κοντά στη Βασιλική Συνοικία. Ωστόσο, πολλοί τον αντέκρουσαν. Λέγοντας πως αυτό που είχε βρει ήταν στην πραγματικότητα η τελευταία κατοικία ενός πολύ πλούσιου ατόμου που προσπάθησε να αντιγράψει τον τάφο του Αλεξάνδρου.
Το 1996, η αιγυπτιακή κυβέρνηση εξουσιοδότησε τον καθηγητή του Πανεπιστημίου Αλεξάνδρειας Αλ Φακαράνι – που διαφωνούσε ριζικά με τα όσα είχε υποστηρίξει ο Αντριάνι – να κάνει ανασκαφές στο νεκροταφείο Σάτμπι. Εκείνος ήταν σίγουρος πως θα έλυνε το μυστήριο. Ένα σοβαρό θέμα υγείας ωστόσο τον ανάγκασε να περάσει τη σκυτάλη σε ένα γαλλικό ερευνητικό εργαστήριο. Σε κάθε περίπτωση, ούτε αυτή η προσπάθεια οδήγησε κάπου τελικά.
Σε ένα επεισόδιο του 2011 του Mystery Files που προβλήθηκε στο National Geographic Channel, ο Βρετανός Αιγυπτιολόγος Άντριου Τσαγκ ισχυρίστηκε ότι το σώμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου κλάπηκε από Βενετούς εμπόρους από την Αλεξάνδρεια, οι οποίοι νόμιζαν ότι ήταν το σώμα του Αγίου Μάρκου του Ευαγγελιστή και το πήγαν στη Βασιλική του Αγίου Μάρκου στη Βενετία!
Ένα άλλο γεγονός που δημιούργησε ελπίδες για την εύρεση του τάφου του Αλεξάνδρου συνέβη το 2014, στην πολύ γνωστή μας Αμφίπολη. Θα ήταν μέγιστη ανατροπή, ειδικά αφού η πλειονότητα των ερευνητών τοποθετούσε τον τάφο στην Αλεξάνδρεια, αλλά τελικά αποδείχθηκε πως το μνημείο, αν και τεράστιας αρχαιολογικής αξίας, δεν κρύβει αυτό που αρχικά είχε υποδηλωθεί.
Τέλος, το 2021, ένας Αιγύπτιος ονόματι Μοχάμεντ Ομράν δήλωσε ότι είχε βρει στοιχεία που θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην ανακάλυψη του τάφου του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην περιοχή Μαράι. Ο Ομράν είναι διευθυντής του Τμήματος Τουρισμού της Σίβα, αλλά μέχρι στιγμής δεν έχει προσκομίσει την παραμικρή απόδειξη των λεγομένων του.
Και οι προσπάθειες για την εύρεση της τελευταίας κατοικίας του μεγάλου κατακτητή συνεχίζονται. Με το εξής σενάριο να είναι επίσης δημοφιλές σε αρκετούς κύκλους: Ότι ο τάφος βρίσκεται βυθισμένος κάτω από το θαλασσινό νερό, στον πυθμένα κατά μήκος των ακτών της Αλεξάνδρειας. Η αείμνηστη αρχαιολόγος Όνορ Φροστ ήταν βέβαιη πως εκεί βρίσκεται τελικά η απάντηση του μυστηρίου. Και ότι κάποια στιγμή θα βρεθούν τα στοιχεία που θα το τεκμηριώσουν ως γεγονός.