Έχει περάσει κάτι παραπάνω από ένας αιώνας από τότε που άρχισε να συντελείται ένα έγκλημα το οποίο μόνο μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο απέκτησε όνομα. Η θανάτωση 1,5 εκατομμυρίου ανθρώπων δεν ήταν ένα γεγονός που μπορεί να ενταχθεί στις ακρότητες που συναντά κανείς σε μια σύρραξη. Αντίθετα, επρόκειτο για ένα οργανωμένο σχέδιο που οδήγησε σε μια από τις μεγαλύτερες γενοκτονίες (όπως είναι ο όρος που χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει τέτοιες ενέργειες). Εκείνη των Αρμενίων, την οποία οι Τούρκοι συνεχίζουν να αρνούνται.
Όχι όλοι, πάντως. Ένας κιόλας, ο Τανέρ Ακτζάμ, αφιέρωσε ολόκληρη την ζωή του στην προσπάθεια να φέρει στο φως στοιχεία που θα υποχρεώσουν την ίδια του την πατρίδα να αναγνωρίσει την ευθύνη που φέρει απέναντι στους γείτονές της, τον εαυτό της και την ανθρωπότητα.
Αν και αντιμετωπίζεται περίπου ως προδότης από τους συμπατριώτες του, ο «Σέρλοκ Χολμς της γενοκτονίας των Αρμενιών», όπως τον αποκαλούν οι NY Times (που συχνά έχουν φανερώσει τη στάση τους), ζει με μια βασική αρχή. Αυτή που επιτάσσει ότι αν θες να προχωρήσεις μπροστά, οφείλεις να επουλώνεις τις πληγές του παρελθόντος. Ιδιαίτερα, αν έχουν προκληθεί από το δικό σου χέρι.
Κάποιοι ιστορικοί και ερευνητές επιμένουν πως όσα στοιχεία κι αν έρθουν στο φως, οι αρνητές της γενοκτονίας δεν θα αλλάξουν γνώμη. Όπως συμβαίνει με το πολύ πιο πρόσφατο Ολοκαύτωμα κατά των Εβραίων, το οποίο όσες μαρτυρίες, φωτογραφίες, βίντεο κι αν το αποδεικνύουν, πάντα θα υπάρχουν άνθρωποι που -για τους δικούς τους λόγους- θα αμφισβητούν. Όπως αναφέρουν οι Times, η αποκρυπτογράφηση ενός τηλεγραφήματος που εστάλη το 1915 ίσως αποτελέσει πολύ πιο βαρύ «χαρτί» στην προσπάθεια αποκατάστασης της ιστορικής αλήθειας, από ό,τι η πραγματική μάζα του.
Περίπου μέχρι σήμερα η στάση του επίσημου τουρκικού κράτους απέναντι στα συμβάντα των αρχών του προηγούμενου αιώνα έχει μείνει η ίδια. Υπάρχει δηλαδή ξεκάθαρη αμφισβήτηση του αριθμού των θυμάτων και πλήρης άρνηση συνενοχής των Αρχών. Η επίσημη εκδοχή κάνει λόγο για νεκρούς στο πλαίσιο των εχθροπραξιών λόγω του πολέμου και διωγμούς που δεν διέφεραν από εκείνους μουσουλμανικών ή άλλων πληθυσμών στην ταραχώδη Ανατολία. Σχεδόν όλα εντάσσονται σε ένα πλαίσιο αντιποίνων που επιφύλαξε η μία εθνότητα στην άλλη.
Το συγκεκριμένο επίσημο έγγραφο όμως εστάλη από έναν κρατικό αξιωματούχο (της Οθωμανικής αυτοκρατορίας ακόμα) σε άλλον, με αναφορές στους διωγμούς, τις αναγκαστικές μετακινήσεις αλλά και τις μαζικές δολοφονίες των Αρμενίων, που κράτησαν μέχρι το 1923. Προφανώς φανερώνει αυτό που οι Τούρκοι δεν θέλουν να παραδεχτούν. Κεντρικό σχεδιασμό, οργανωμένο πλάνο και κρατική συνενοχή, κάτι που ως πειστήριο γενοκτονίας είναι πολύ πιο δυνατό ακόμη και από τις φωτογραφίες νεαρών γυναικών να πεθάνουν πάνω στον σταυρό.
Ο Ακτζάμ είναι αποφασισμένος να προχωρήσει προς την κατεύθυνση που τον οδηγεί η συνείδησή του. Όπως έκανε το 1974 όταν -νεαρός ακόμη- είχε συλληφθεί για συμμετοχή σε διαδηλώσεις διαμαρτυρίας για την εισβολή στην Κύπρο. Δύο χρόνια αργότερα βρέθηκε στη φυλακή λόγω της εμπλοκής του σε μια φοιτητική εφημερίδα που ενοχλούσε εξαιτίας όσων έγραφε για τη μεταχείριση των Κούρδων. Κατάφερε να αποδράσει μετά από 12 μήνες, πήρε πολιτικό άσυλο στη Γερμανία, έγινε καθηγητής πανεπιστημίου στις ΗΠΑ και από τότε κοιτάζει πίσω του μόνο για να πείσει τους συμπατριώτες του πως τέτοιες συμπεριφορές δεν αρμόζουν σε μια δημοκρατία.
Φυσικά οι τελευταίες εξελίξεις στη χώρα μετά το δημοψήφισμα, απομακρύνουν αυτό το ενδεχόμενο, όπως άλλωστε και η ρητορική μίσους του Ερντογάν που καθιστούν αδύνατη την αλλαγή στάσης του καθεστώτος του. Θεωρητικά η μόνη δύναμη που θα μπορούσε να ασκήσει πίεση για την αποκατάσταση μιας ιστορικής αλήθειας είναι οι ΗΠΑ. Εκεί υπήρξε αυτό που μπορεί να χαρακτηριστεί «η μεγάλη απογοήτευση του Μπαράκ Ομπάμα». Ως γερουσιαστής είχε αντιταχθεί στην παύση του πρέσβη των Ηνωμένων Πολιτειών στην Αρμενία μετά τη χρήση του όρου «Γενοκτονία» και δεσμεύτηκε πως εάν εκλεγόταν θα την αναγνώριζε. Τα 8 χρόνια παραμονής του στην προεδρία του πιο ισχυρού κράτους στον κόσμο δεν αποδείχθηκαν αρκετά για την υλοποίηση της υπόσχεσής του. Προφανώς αντιλήφθηκε ότι για να μείνει σε αυτή την θέση η χώρα του όφειλε να μην διαταράξει τις σχέσεις με την Τουρκία στην οποία εδράζεται η αεροπορική βάση του Ιντσιρλίκ. Στην Αρμενία δεν υπάρχουν τέτοιες και 1,5 εκατομμύρια νεκροί δεν αρκούν για να αλλάξουν οι γεωπολιτικοί συσχετισμοί συμφερόντων.
Με τον Ντόναλντ Τραμπ να μην δείχνει την παραμικρή διάθεση να αλλάξει στάση, παρά τις δεκάδες προτάσεις πολιτικών για το αντίθετο, το πείσμα και τα στοιχεία του Ακτζάμ, «του Σέρλοκ Χολμς της γενοκτονίας των Αρμενίων», παραμένουν η μόνη ελπίδα για δικαίωση.