Όσοι είχαν μια μικρή έστω οικειότητα με τον τρόπο που λειτουργεί και σκέφτεται το τουρκικό κράτος, αντιλήφθηκαν ότι τα γεγονότα στα Ίμια το 1996 δεν ήταν απλά ένα θερμό επεισόδιο στο Αιγαίο.
Υποστήριζαν ότι αποτέλεσε τον προάγγελο ενός νέου κύκλου αμφισβήτησης, τον οποίο συστηματικά και με συνέπεια συντηρούν οι γείτονες, τη στιγμή που για την Ελλάδα ο χρόνος σταμάτησε όταν έπεφτε το ελικόπτερο με τους τρεις χειριστές.
Τότε που ο λαός παρακολουθούσε τις εξελίξεις «παγωμένος» και η ελληνική εξωτερική πολιτική παρέμενε σταθερά σε τροχιά διαρκούς υποχώρησης, «ταΐζοντας» με τη στάση της την όρεξη των γειτόνων.
Με τις περισσότερες λεπτομέρειες για τους πρωταγωνιστές εκείνων των ημερών να έχουν γίνει γνωστές, το μόνο ερώτημα που δείχνει να βασανίζει τον κόσμο είναι ένα. Τι έριξε εκείνο το Agusta Bell, οδηγώντας στο θάνατο τον Χριστόδουλο Καραθανάση, τον Παναγιώτη Βλαχάκο και τον Έκτορα Γιαλοψό.
Ανιχνεύοντας προθέσεις
Οι παλιότεροι μπορούν να διαβεβαιώσουν ότι οι παραβιάσεις του εναέριου χώρου ήταν κάτι άγνωστο πριν από 40 χρόνια. Επίσης, πεπειραμένοι πιλότοι είναι σε θέση να επιβεβαιώσουν πως οι συνθήκες πτήσης (όταν μιλάμε για τους ελιγμούς ενός πολεμικού αεροσκάφους) είναι εντελώς διαφορετικές πάνω από θάλασσα. Εκεί όπου ο χειριστής μπορεί να βρεθεί σε μια κατάσταση σύγχυσης από το γαλανό χρώμα της θάλασσας και των αιθέρων.
Η επί σειρά ετών ριζωμένη πεποίθηση της ανωτερότητας των Ελλήνων στον αέρα είναι αποτέλεσμα και αυτού του πλεονεκτήματος που διατηρούσε η από εδώ πλευρά του Αιγαίου. Ένα πλεονέκτημα που σταδιακά ισοσταθμίστηκε όταν οι Τούρκοι έστελναν ολοένα και πιο συχνά τα αεροπλάνα τους για εικονικές αερομαχίες. Κερδίζοντας έτσι την εμπειρία που χρειάζονταν.
Όταν οι παραβιάσεις έγιναν τόσο συχνές ώστε να θεωρούνται στοιχείο της καθημερινότητας σε τέτοιο σημείο που να μην συνιστούν καν είδηση, το σχέδιο πέρασε σε μια δεύτερη φάση. Μετά τα Ίμια στο λεξιλόγιό μας βρήκε θέση ένας άλλος, άγνωστος ως τότε, όρος. Εκείνος των «γκρίζων ζωνών» που μας ακολουθεί μέχρι σήμερα. Γκρίζες ζώνες που αφορούν περιοχές τις οποίες ακόμη και οι χάρτες των τουρκικών γεωγραφικών και στρατιωτικών υπηρεσιών αποτύπωναν ως πέρα από κάθε αμφιβολία ελληνικές.
Κάθε τέτοιο λιγότερο ή περισσότερο «θερμό» επεισόδιο εξυπηρετούσε έναν διττό σκοπό. Τη διατήρηση της εγρήγορσης της δικής τους πλευράς και την ανίχνευση των προθέσεων της άλλης. Στα Ίμια οι Τούρκοι πέτυχαν απολύτως το σκοπό τους. Έκαναν ένα βήμα μπροστά στη δική τους «εθνική υπόθεση», σε σχέση με την επίσημη απειλή πολέμου σε περίπτωση επέκτασης των χωρικών υδάτων, την ώρα που η Ελλάδα έκανε ένα βήμα πίσω, επιτρέποντας την ευθεία αμφισβήτηση δικών της εδαφών.
Το πόρισμα
Και μιας και άνοιξε η κουβέντα για αμφισβητήσεις, ίσως η μεγαλύτερη τέτοια να αφορά τα αίτια της πτώσης του ελικοπτέρου εκείνη τη μοιραία νύχτα που η Ελλάδα -εκτός από τα κυριαρχικά της δικαιώματα- έχανε τους τρεις ένστολους εν ώρα υπηρεσίας. Σύμφωνα με το πόρισμα του Ναυτοδικείου Πειραιά, το Agusta Bell δεν καταρρίφθηκε από εχθρικά πυρά.
Ένα σενάριο που ουσιαστικά επιβεβαιώνεται από τα πλέον αρμόδια χείλη. Μιλώντας πριν περίπου ένα χρόνο, ο υποναύαρχος εν αποστρατεία Ιωάννης Παττάς, κυβερνήτης του «Πυρπολητής» που βρισκόταν σε αποστολή εποπτείας εκείνο το βράδυ, ξεκαθαρίζει την κατάσταση.
Σύμφωνα, λοιπόν, με τη δική του μαρτυρία, ένα χτύπημα προερχόμενο από κάποιο πλοίο δεν θα μπορούσε να μην γίνει αντιληπτό. Η δική του θέση, παρά τις δεδομένες επιφυλάξεις που διατυπώνει (αφού με τα οπλικά συστήματα δεν μπορείς ποτέ να είσαι σίγουρος) αφήνει λίγα περιθώρια στους υποστηρικτές του σεναρίου κατάρριψης. Ή, για να είμαστε πιο ακριβείς, μόνο ένα.
Το ενδεχόμενο οι βολές να προήλθαν από τις κάννες των Τούρκων κομάντος που βρίσκονταν ήδη πάνω στη Μικρή Ίμια. Κι αυτό μόνο εάν διέθεταν φλογοκρύπτες που θα δυσχέραιναν τη δυνατότητα εντοπισμού τους.
Ένα σχετικά «ασφαλές» συμπέρασμα
Όσο παράξενο κι αν μοιάζει, το σενάριο περί μη κατάρριψης στο οποίο κατέληξαν οι ελληνικές αρχές, ενισχύεται από τον τρόπο με τον οποίο εκδηλώνονται οι τουρκικές διεκδικήσεις. Έχοντας ανιχνεύσει και προβλέψει τη διάθεση των ΗΠΑ να μην επιτρέψουν την κλιμάκωση της έντασης σε πόλεμο, έκαναν ένα προσεκτικό και μελετημένο βήμα προς την επίτευξη του στόχου τους πάνω σε ένα σχέδιο που το βλέπουμε να ξεδιπλώνεται πλήρως σήμερα.
Εκείνο το βράδυ εφευρέθηκε από τη γειτονική χώρα η έννοια των «γκρίζων ζωνών». Μπήκε δηλαδή στη συζήτηση ένα θέμα που ως τότε δεν υπήρχε σε καμία ατζέντα. Αυτός ήταν ο σκοπός τους και ο θάνατος Ελλήνων στρατιωτών δεν θα βοηθούσε καθόλου στην επίτευξή του. Θα ήταν μια επικίνδυνη κλιμάκωση την οποία εκτός από την Αθήνα, δεν επιθυμούσε ούτε η Άγκυρα.
Με το βάρος της απώλειας τριών βαθμοφόρων από εχθρικά πυρά στις πλάτες της, η ελληνική κυβέρνηση πολύ δύσκολα θα μπορούσε να διατηρήσει την παθητική στάση που επέδειξε τελικά μετά τα γεγονότα. Ο κίνδυνος για μια γενικευμένη σύρραξη με απρόβλεπτα αποτελέσματα ήταν ορατός και μη αποδεκτός από τους Τούρκους επιτελάρχες. Το ότι δεν σκότωσαν δεν οφείλεται σε ανθρωπιστικά κίνητρα, αλλά αποκλειστικά στο γεγονός ότι δεν εξυπηρετούσε τους σκοπούς τους.
Φυσικά, αυτό δεν είναι τίποτα παραπάνω από μία εκτίμηση, με την οποία δεν είναι απαραίτητο να συμφωνούν όλοι. Για την ακρίβεια, μέχρι σήμερα η αντίθετη άποψη συνεχίζει να έχει υποστηρικτές που δεν βρίσκουν αρκετά πειστικές τις απαντήσεις του πορίσματος. Οι τρύπες στην άτρακτο αεροσκάφους (που αποδόθηκαν σε πριτσίνια που αποκολλήθηκαν από την πτώση) και το ότι τα συντρίμμια δεν εξετάστηκαν ποτέ από ειδικούς της κατασκευάστριας εταιρείας, είναι στοιχεία που ενισχύουν τη θέση τους και εγείρουν ερωτηματικά για τον τρόπο με τον οποίο βγήκαν τελεσίδικα συμπεράσματα.
Προχωρώντας μπροστά
Εκείνο που δεν πρέπει να ξεχνάμε, είναι πως όλες οι αποφάσεις και οι κινήσεις πραγματοποιήθηκαν υπό καθεστώς επικείμενης σύρραξης. Οι στρατιωτικές δυνάμεις των δύο χωρών λειτουργούσαν γνωρίζοντας ότι όλο αυτό που συνέβαινε δεν ήταν μια άσκηση κι επομένως δεν υπήρχε χρόνος για πολυτέλειες. Γεγονός που –εν μέρει- αιτιολογεί το γιατί οι 3 χειριστές του ελικοπτέρου εστάλησαν στα Ίμια παρά το ότι δεν είχαν αναπαυθεί τις τελευταίες 30 με 40 ώρες.
Σε καμία περίπτωση όμως δεν δικαιολογεί το γιατί το ελικόπτερο σηκώθηκε χωρίς σαφείς εντολές που να αφορούν τους κανόνες εμπλοκής. Ή το ότι η απόφαση λήφθηκε δίχως να δοθεί σε αυτούς πληροφόρηση για τις καιρικές συνθήκες, την ορατότητα, τη μορφολογία του νησιού. Υπό αυτό το πρίσμα, Γιαλοψός, Βλαχάκης και Καραθανάσης όντως απογειώθηκαν για μια αποστολή αυτοκτονίας.
Ο θάνατός τους, όσο κι αν η ιδέα της κατάρριψης του ελικοπτέρου θα στροβιλίζει σε ορισμένα μυαλά για πάντα, ίσως δεν οφείλεται στον τουρκικό, αλλά στον ελληνικό παράγοντα…
Ακριβώς 22 χρόνια μετά η Ελλάδα δείχνει ξεκάθαρα πως δεν μπόρεσε να διαχειριστεί σε κανένα επίπεδο εκείνη την τραγωδία
Πρώτα από όλα επιτρέποντας στους γείτονές της να μεταβάλλουν το status quo της περιοχής, οι οποίοι έφτασαν στο σημείο να αμφισβητούν ακόμη και τη Συνθήκη της Λωζάννης. Και, δεύτερο διότι επέτρεψε η διαχείριση της μνήμης των νεκρών να περάσει εν μέρει στη δικαιοδοσία στοιχείων ακραίων που εμφανίζονται ως τιμητές και θεματοφύλακες της ανεξαρτησίας της πατρίδας. Και τέτοια μοίρα δεν αρμόζει ούτε στην Ελλάδα ούτε σε καμία άλλη πατρίδα κι εκείνους που «έφυγαν» για χάρη της.