Ίσως το πλέον χαρακτηριστικό γνώρισμα για έναν «ήρωα» είναι πως δεν αισθάνεται τέτοιος. Ότι, δηλαδή, οι πράξεις του δεν προκαλούνται από κάποια «υποχρέωση» να σωθεί η ανθρωπότητα, αλλά από την πολύ πιο απλοϊκή σκέψη πως απλά πρέπει να κάνει την δουλειά του.
Βέβαια, δεν είναι όλες οι δουλειές ίδιες. Ούτε, προφανώς, αντιμετωπίζουμε όλοι τις ίδιες προκλήσεις όταν πρέπει να εργαστούμε κάτω από δυσάρεστες συνθήκες.
Κι ενώ οι περισσότεροι εξ ημών καλούμαστε να κάνουμε την δουλειά μας όταν έχουμε –ας πούμε- πονοκέφαλο ή περνάμε μια προσωπική δυσκολία, άλλοι στέκονται απέναντι σε καταστάσεις που συνιστούν πραγματικό άθλο.
Το τελευταίο διάστημα ήρθε ξανά στην επικαιρότητα ένα από τα γεγονότα που οδήγησαν τον πλανήτη ένα βήμα μακριά από μια πρωτοφανή καταστροφή. Η εξαιρετική από κάθε άποψη μίνι σειρά του ΗΒΟ, έκανε και όσους δεν το έζησαν, να αντιληφθούν τι πραγματικά συνέβη το 1986 στο Τσέρνομπιλ, όταν η πυρηνική ενέργεια πραγματοποίησε μια άνευ προηγουμένου επίδειξη της καταστροφικής δύναμής της.
Πριν από 33 χρόνια, σε έναν κόσμο εντελώς διαφορετικό από τον σημερινό, οι πληροφορίες για τα γεγονότα ήταν ελάχιστες. Αν είχε την δυνατότητα, το τότε καθεστώς της Σοβιετικής Ένωσης, θα είχε αποσιωπήσει τα πάντα. Όμως η έκλυση ραδιενέργειας ήταν τέτοιας έκτασης που ήταν αδύνατο να μην γίνει αντιληπτή από τις γειτονικές χώρες, την στιγμή που τα στόματα στην Μόσχα έμεναν σφραγισμένα, ενώ την ίδια ώρα το πέπλο θανάτου κάλυπτε την Ευρώπη.
Ακόμη και σήμερα δεν έχουν σταματήσει να έρχονται στο φως άγνωστες λεπτομέρειες τόσο για τα γεγονότα, όσο και για τον ρόλο ορισμένων ανθρώπων στην προσπάθεια να μην καταστραφούν τα πάντα. Και μπορεί στα μάτια μας να είναι ήρωες, αλλά εκείνοι –όπως γράφαμε λίγο πιο πάνω- δεν ένιωσαν ούτε λεπτό πως έκαναν οτιδήποτε παραπάνω από την δουλειά τους.
«Σκατοδουλειά, αλλά κάποιος πρέπει να την κάνει», λέει η γνωστή φράση και περίπου το ίδιο επανέλαβε ο Ολεξέι Ανανένκο, ένας από τους τρεις «τυχερούς» μηχανικούς οι οποίοι κλήθηκαν να κατεβούν στην καρδιά του αντιδραστήρα, προσπαθώντας να αποσοβήσουν μια μεγαλύτερη καταστροφή.
Σε αυτήν την αποστολή αυτοκτονίας οι Ανανένκο, Μπεσπάλοφ και Μπορίς Μπαράνοφ γνώριζαν πολύ καλά τι τους περίμενε. Και για χρόνια ο αστικός μύθος τους ήθελε νεκρούς (παγίδα στην οποία έπεσαν και πολύ μεγαλύτερες του menshouse ιστοσελίδες). Τελικά, χάρη και στην σειρά, ο κόσμος έμαθε επιτέλους την αλήθεια και επιπλέον μπόρεσε να «δει» το πρόσωπο ενός από τους σωτήρες του.
Ο Ανανένκο ζει! Και μάλιστα σε ένα μικρό διαμέρισμα, περίπου 100 χιλιόμετρα από το σημείο που παίχτηκε κορώνα-γράμματα το μέλλον του πλανήτη. Ένα δυαράκι λίγων τετραγωνικών σε προάστιο του Κιέβου και μια σύνταξη ύψους 370 ευρώ τον μήνα είναι η πρακτική αποτίμηση της αυτοθυσίας που επέδειξε.
Προφανώς δυσανάλογη η σχέση κινδύνου-απολαβών, αλλά it is what it is… Έτσι κι αλλιώς, όταν βουτούσε εκεί μέσα ο Ανανένκο, δεν το έκανε για τα χρήματα. Ούτε φυσικά για την δόξα. Βούτηξε επειδή απλά έτσι έπρεπε να κάνει με βάση την περιγραφή της δουλειάς του. Βρώμικη, αλλά κάποιος έπρεπε να την κάνει.
Στα 59 του πια, μπορεί να αισθάνεται τυχερός που συνεχίζει να αναπνέει. Το ίδιο τυχεροί νιώθουν και όσοι δεν πέθαναν, κυρίως λόγω των δικών του ενεργειών. Ολόκληρες περιοχές της Ουκρανίας –και όχι μόνο- θα είχαν δεχθεί πολλαπλάσιες ποσότητες ραδιενεργών υλικών εάν εκείνος και οι σύντροφοί του δεν έβαζαν ένα τέλος στη λειτουργία του αντιδραστήρα πριν πραγματοποιηθεί ακόμη μία έκρηξη, με πολύ πιο καταστροφικά αποτελέσματα.
Ο Ανανένκο είναι ένας από τους πολλούς «ήρωες» που βλέπουν τους εαυτούς τους –ουσιαστικά- στην οθόνη. Έχουν τις ενστάσεις για τον τρόπο και την οπτική γωνία υπό την οποία παρουσιάζονται τα γεγονότα. Πράγμα απολύτως φυσικό αφού κάθε τηλεοπτική ή κινηματογραφική παραγωγή, ακόμη κι αν αφορά σε ιστορικά γεγονότα, δεν μπορεί να αποτελεί πιστή αποτύπωση της πραγματικότητας.
«Αυτό δεν το είχαμε», λέει δείχνοντας τις μπουκάλες για δύτες. «Και περπατούσαμε πιο γρήγορα. Γιατί; Αν είσαι αργός, η δόση της ραδιενέργειας είναι μεγαλύτερη. Δεν θυμάμαι τον αριθμό που έδειξαν οι δοσομετρητές για το ποσοστό ραδιενέργειας που απορρόφησε το σώμα μας. Αυτό σημαίνει ότι δεν ήταν τόσο μεγάλος».
Παρά τις προβλέψεις ότι η βουτιά στο ραδιενεργό νερό θα μπορούσε να του κοστίσει τη ζωή δεν αντιμετώπισε σοβαρά προβλήματα υγείας αμέσως μετά την αποστολή αυτή και εξακολούθησε να εργάζεται στον τομέα της πυρηνικής ενέργειας ως το 2017.
Τότε η μοίρα που είχε σταθεί εξαιρετικά γεναιόδωρη μαζί του επεφύλασσε ένα ισχυρό χτύπημα. Εξαιτίας ενός ατυχήματος έπεσε σε κώμα επί ένα μήνα και επηρεάστηκε η μνήμη του, κάτι που τον ανάγκασε να πάρει σύνταξη.
Βλέποντας σήμερα τη σειρά αυτό που μπορεί να πει με σιγουριά είναι ότι όσα τρικ κι αν επιστρατεύσει ο σκηνοθέτης για να κρατήσει κομμένη την ανάσα των θεατών και την αγωνία στα ύψη, η ατμόσφαιρα θα απέχει κατά πολύ από εκείνη που υπήρχε εκείνη την άνοιξη του 1986, τις στιγμές που ακολούθησαν το ατύχημα.
Καμία σειρά και καμία παραγωγή δεν θα μπορέσει ποτέ να μεταφέρει σωστά και στην πλήρη έκτασή τους τα συναισθήματα εκείνων που δεν ένιωσαν ποτέ ότι έκαναν ένα βήμα μπροστά, ούτε χρειάστηκαν να φορέσουν κάπες για να υποδυθούν τους ήρωες. Ήταν ήρωες από την μέρα που γεννήθηκαν και σίγουρα βαθιά μέσα τους θα προτιμούσαν να μην τους είχε δοθεί ποτέ η τραγική «ευκαιρία» να το αποδείξουν…