Σχεδόν 2.500 χρόνια μακριά από την εποχή που έλαβαν χώρα πρωτοφανή κοσμοϊστορικά γεγονότα, οι ειδικοί συνεχίζουν μια τιτάνια προσπάθεια για να ρίξουν φως στις συνθήκες που οδήγησαν στον αιφνίδιο θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Την ίδια ώρα που παραμένει μυστήριο, επίσης, το σημείο ταφής του που ίσως έδινε στοιχεία για την επίλυση αυτού του γρίφου.
Η βάση πάνω στην οποία έχει διατυπωθεί κάθε σχετική θεωρία είναι οι διηγήσεις για τις τελευταίες ημέρες ζωής του Μακεδόνα βασιλιά, οι οποίες συγκλίνουν σε έναν κοινό τόπο. Εκείνο που γνωρίζουμε (ή έστω θεωρείται δεδομένο σε κάθε σχετική συζήτηση) είναι ότι ο Μέγας Αλέξανδρος επέστρεψε στην Βαβυλώνα, που τότε βρισκόταν στο κέντρο της αυτοκρατορίας του και το βράδυ της 29ης Μαΐου του 323 π.Χ έδωσε το παρών σε μια μεγάλη γιορτή όπου –όπως όλοι οι παρευρισκόμενοι- κατανάλωσε αλκοόλ σε μεγάλες ποσότητες.
Την επόμενη ημέρα ξύπνησε με υψηλό πυρετό και από εκείνο το σημείο και για τις επόμενες 11 ημέρες έδωσε μια μάχη που έμελε να είναι η τελευταία της ζωής του. Την έδωσε μόνος μέσα στην σκηνή του, με ελάχιστη βοήθεια από τους γύρω του, που όμως αποδείχθηκε μάταια καθώς είχαν να αντιμετωπίσουν έναν εχθρό που παραμένει άγνωστος ακόμη και σήμερα.
Οι μελετητές κινούνται γύρω από δύο άξονες. Ο θάνατος του Μεγάλου Αλεξάνδρου μπορεί να επήλθε είτε από ασθένεια είτε από δηλητηρίαση, αφού έχει αποκλειστεί το ενδεχόμενο κάποιου τραυματισμού καθώς δεν υπάρχει ιστορική αναφορά για κάτι τέτοιο.
Για την περίπτωση της ασθένειας έχουν κατά καιρούς προταθεί διάφορες θεωρίες από επιστήμονες που προσπαθούν να ταιριάξουν τα συμπτώματα τα οποία εμφάνισε με εκείνα που σήμερα γνωρίζουμε σχετικά με το πώς εκδηλώνονται μια σειρά από αρρώστιες και τον χρόνο που απαιτείται μέχρι να λυγίσουν έναν άνδρα της ηλικίας και της φυσικής κατάστασης του Αλέξανδρου.
Ο υψηλός πυρετός που διήρκησε πολλές ημέρες είναι ο βασικός άξονας πάνω στον οποίο περιστρέφεται το ντιμπέιτ. Σχετικά πρόσφατα υποστηρίχθηκε η θεωρία περί μόλυνσης με τον ιό του Δυτικού Νείλου, αν και γρήγορα εγκαταλείφθηκε μετά τις μελέτες ότι δεν υπήρχε κάτι τέτοιο πριν από 2.500 χρόνια.
Ακόμη και τότε, όμως, υπήρχαν μια σειρά από ασθένειες που είναι πιθανό να είχαν χτυπήσει τον Μακεδόνα βασιλιά. Όπως για παράδειγμα ο τυφοειδής πυρετός, θεωρία που συνεχίζει να έχει πολλούς υποστηρικτές στον επιστημονικό κόσμο. Αμερικανοί ερευνητές του Πανεπιστημίου του Μέριλαντ στηρίζουν αυτήν την θέση με την οποία συμφωνεί και ο Έλληνας καθηγητής Δημήτρης Τσουτσούλης.
Τα συμπτώματα (υψηλός πυρετός για ημέρες, ρίγη, εμετοί κλπ) μοιάζουν να συμφωνούν σε κάτι τέτοιο, με μοναδικό πρόβλημα να είναι το γεγονός ότι συνήθως αυτή η ασθένεια έρχεται και χτυπά σαν επιδημία. Θα έπρεπε δηλαδή εκτός του Μεγάλου Αλεξάνδρου να είχαν καταγραφεί και άλλα περιστατικά στο στράτευμα ή γενικότερα στην Βαβυλώνα την ίδια εποχή, με αναφορές σε θανάτους με ανάλογα συμπτώματα. Κάτι που με βάση τους ιστορικούς δεν συνέβη. Ανάλογη τύχη έχουν και οι προτάσεις περί ελονοσίας. Και σε αυτή την περίπτωση θα έπρεπε να υπήρχαν αναφορές και σε άλλους θανάτους, ενώ οι γιατροί παράλληλα υποστηρίζουν ότι η συμπτωματολογία δεν συμφωνεί επακριβώς με τα γεγονότα του 323 π.Χ.
Μοιραία, οι ειδικοί εξέτασαν και άλλα ενδεχόμενα όπως ηπατίτιδα, περιτονίτιδα ή σαλμονέλωση, χωρίς όμως οι θεωρίες αυτές να ενισχύονται από σχετικές αναφορές σύγχρονων του Αλεξάνδρου που να περιγράφουν κάποιο τέτοιο χρόνιο πρόβλημα που δεν είχε ανιχνευθεί νωρίτερα από τους γιατρούς του.
Ο Έλληνας μελετητής Ν.Α Παπανικολάου το 2006 (την εποχή που βγήκε στις κινηματογραφικές αίθουσες η ταινία του Όλιβερ Στόουν με θέμα την ζωή του κορυφαίου στρατηγού στην ιστορία) διατύπωσε μια άλλη θέση. Σύμφωνα με όσα είχε γράψει τότε στο «Βήμα», ο θάνατος προήλθε από μια ασθένεια που λέγεται χολολιθίαση και οδηγεί στην οξεία παγκρεατίτιδα. Μάλιστα, όπως χαρακτηριστικά έγραψε τότε: «Στη ληξιαρχική πράξη θανάτου θα μπορούσαμε σήμερα να αναφέρουμε ως αιτία: οξεία παγκρεατίτιδα».
Ο συλλογισμός του καθηγητή μοιάζει να ακολουθεί την πορεία εκδήλωσης της ασθένειας και τα διάφορα στάδιά της μέχρι τον θάνατο του Αλέξανδρου. Όπως υποστηρίζει, η χολολιθίαση είναι πιθανό να προκαλέσει οξεία πυώδη ή σηπτική χολοκυστίτιδα και χολαγγειίτιδα ή οξεία νεκρωτική και σηπτική παγκρεατίτιδα, με την μεγάλη κατανάλωση φαγητού και ποτού το προηγούμενο βράδυ να επιταχύνει ένα τέλος που αν έχει δίκιο ο κ. Παπανικολάου ήταν μάλλον αναπόφευκτη.