«Είσαι εφήμερος. Μόνο τα έργα σου είναι αυτά που σε θυμίζουν». Με αυτό το σκεπτικό πορεύτηκε ο Jože Plečnik σε όλη του τη ζωή και κατάφερε να αφήσει το σημάδι του στην Κεντρική Ευρώπη και τα έργα του να τον θυμίζουν ως και σήμερα.
Από τη Βιέννη στην Πράγα κι από κει στη Λουμπλιάνα για να την αναγεννήσει. Σε μια εποχή μεσοπολέμου και ραγδαίων συγκρούσεων, ο Jože Plečnik οραματίστηκε μία – για τα τότε δεδομένα – ουτοπία στην Κεντρική προς Νότια Ευρώπη.
Γεννημένος στις 23 Ιανουαρίου του 1872 στην πρωτεύουσα της Σλοβενίας, ο Jože Plečnik έγινε ένας από τους λίγους στην ανθρώπινη Ιστορία, στην Ιστορία των πόλεων, που συνέδεσε το όνομα του εξ ολοκλήρου με μια πρωτεύουσα, με μια πολιτεία.
Ποιοι προκάτοχοι του μας έρχονται στο μυαλό έτσι στα γρήγορα; Ο Φειδίας, ο Ικτίνος και ο Καλλικράτης. Ο δημιουργός των σπουδαίων αγαλμάτων που κοσμούν την Ακρόπολη της Αθήνας και οι δύο δημιουργοί του Παρθενώνα, έγιναν συνώνυμα μιας πόλης-σύμβολο, στο όνομα μιας θεάς.
Ο Plečnik μπορεί να μην είναι ο μεσάζων κάποιας θεότητας, αλλά είναι ένας σύγχρονος Φειδίας.
Έχοντας επιστρέψει το 1921 στη Λιουμπλιάνα, τότε που ο Ά Παγκόσμιος ολοκληρωνόταν με την καταστροφή της Σμύρνης λίγο μετά, σχεδίασε μια ανθρωποκεντρική πρωτεύουσα, ένα αστικό περιβάλλον που άλλαξε την ταυτότητα της πρωτεύουσας σε μια εποχή που μόλις είχε διαλυθεί η Αυστροουγγαρία.
Τότε έγινε πρωτεύουσα η Λιουμπλιάνα. Λίγο νωρίτερα, είχε προσφέρει ένα σύμβολο στην τότε ανερχόμενη Τσεχοσλοβακία, με το Κάστρο της Πράγας. Χρειάστηκε 15 χρόνια για να το ολοκληρώσει.
Συνδέοντας την παλιά πόλη με το όραμα του για κάτι το σύγχρονο που να περιλαμβάνει περιπάτους, πάρκα και γέφυρες μεταξύ άλλων, αλλά και μια σειρά από δημόσιους οργανισμούς/θεσμούς όπως η βιβλιοθήκη, οι εκκλησίες, οι αγορές και τα νεκροταφεία. Ειδικά αυτά τα τελευταία ήταν τα πιο σημαντικά.
Με το κοιμητήριο Žale ο Plečnik άλλαξε την άποψη των ανθρώπων για τον θάνατο. Στην είσοδο τοποθέτησε μια μονολιθική κατασκευή ως πύλη, σε σχήμα αψίδας, για να συμβολίζει το πέρασμα από τη ζωή στο θάνατο.
Ο Plečnik ανέλαβε να κάνει την Λιουμπλιάνα, από μια περιφερειακή πόλη μιας αυτοκρατορίας που είχε πεθάνει, μια πρωτεύουσα έθνους. Η πόλη χτίστηκε πάνω σε δύο άξονες: τη στεριά και το νερό. Αυτοί οι δύο άξονες ενώθηκαν χάρη στις γέφυρες και γεννήθηκε ένα δίκτυο ουρμπανισμού.
Στον Πράσινο Περίπατο θα συναντήσει κανείς την Γέφυρα Trnovo και θα βρεθεί στην Πλατεία της Γαλλικής Επανάστασης, στην Οδό Βέγκοβα, όπου θα συναντήσει την Εθνική Βιβλιοθήκη. Από κει θα καταλήξει στην Πλατεία Συντάγματος (Αθήνα indeed), στο Πάρκο του Αστέρα.
Αυτός είναι ο άξονας της γης. Ο άξονας του νερού πηγαίνει από τον Περίπατο στις όχθες και τις γέφυρες του ποταμού Λιουμπλιάνιτσα που πιάνει από την περιοχή Trnovo μέχρι την Πύλη Sluice. Η Εκκλησία του Αγίου Μιχάλη, η Εκκλησία του Αγίου Φραγκίσκου της Ασίζης, το νεκροταφείο και οι Κήποι Όλων των Αγίων αποτελούν τα συνδετικά στοιχεία των δύο αξόνων.
Ο Plečnik επιχείρησε να φτιάξει μια δεύτερη Ακρόπολη, μια Σλοβενική Ακρόπολη, και για να το κάνει αυτό πήγε τα στοιχεία, τα μοτίβα και τους χώρους της κλασικής αρχιτεκτονικής και τα ανανέωσε, τα συμπεριέλαβε, τα εκμοντέρνισε.
Μετά το νεκροταφείο, επόμενο ζωτικό στοιχείο για τη δεύτερη Αθήνα της Ευρώπης, ήταν το υπαίθριο θέατρο Križanke στο κέντρο της πόλης. Μέχρι το 1940, η Λιουμπλιάνα είχε μπει σε ένα μονοπάτι αναγέννησης και άνθισης. Ο Β΄Παγκόσμιος Πόλεμος άφησε απομεινάρα που απορροφήθηκαν από τη Γιουγκοσλαβία.
Ο Plečnik θεωρήθηκε παρωχημένος και παλιομοδίτης και αποφάσισε να αποτραβηχτεί. Το θέατρο ολοκληρώθηκε το 1956 και έναν χρόνο μετά πέθανε και θάφτηκε στο Žale.
Από τότε και για 6 δεκαετίες, τα έργα του συντηρούνται. Το αυθεντικό σχέδιο έχει διατηρηθεί στις εξωτερικές πλευρές και στις προσόψεις, αλλά και στα έπιπλα. Τα υλικά κατασκευής ενισχύθηκαν και έγιναν παρεμβάσης ανακαίνισης εξαιτίας της διαρκούς χρήσης, όμως η αυθεντικότητα τους δεν αλλοιώθηκε.
Το έργο του Plečnik θεωρείται παγκόσμιας κληρονομιάς και γι΄αυτό προστατεύεται από τις αρχές της Λουμπλιάνα και το σπίτι του έχει ανακηρυχθεί μνημείο εθνικής σπουδαιότητας.
Ο Plečnik έλεγε ότι θα έχει έναν γάιδαρο όταν γεράσει. Δεν είχε. Στο σπίτι του στο Τρνόβο όμως είχε έναν πύργο, μια κυλινδρική κατασκευή με δύο κυκλικά δωμάτια σε δύο ορόφους. Στην πορεία αγόρασε τα διπλανά σπίτια, έφτιαξε έναν κήπο και σχεδίαζε ακατάπαυστα. Στην κουζίνα του είχε μια ειδική καρέκλα που του επέτρεπε να τρώει και να δουλεύει.
Η Ακρόπολη του μπορεί να μην έφτασε στο απόγειο της, αλλά θα είναι πάντοτε η δική του πρωτεύουσα η Λιουμπλιάνα.
* Φωτογραφία: Unsplash/ Eugene Kuznetsov