Το ημερολόγιο έδειχνε 16 Ιανουαρίου 1972 και το ρολόι σχεδόν 5 το απόγευμα όταν ο θεσσαλικός κάμπος σείστηκε… Δύο αμαξοστοιχίες είχαν συγκρουστεί προκαλώντας δεκάδες θανάτους και τραυματισμούς, σε μια από τις μεγαλύτερες τραγωδίες που έχουν καταγραφεί στον ελλαδικό χώρο. Με το αίμα των θυμάτων γράφτηκε αργότερα η απόφαση με την οποία άλλαξαν τα πάντα στον τρόπο λειτουργίας των σιδηροδρόμων στην χώρα μας.
Τι είχε συμβεί; Μια αλληλουχία λαθών, παραλείψεων αλλά και αδυναμία απλής συνεννόησης μεταξύ των υπευθύνων οι οποίοι πάντως στη συνέχεια υπήρξαν λαλίστατοι στο να κατηγορούν ο ένας τον άλλον για αυτήν την πρωτοφανή τραγωδία. Η σύγκρουση μεταξύ των δύο τρένων θα μπορούσε πολύ εύκολα να είχε αποφευχθεί εάν απλά οι άνθρωποι είχαν μιλήσει λίγο νωρίτερα.
Από την μία ήταν η θηριώδης αμαξοστοιχία «Ακρόπολις Εξπρές» που είχε ξεκινήσει το ταξίδι της λίγες μέρες νωρίτερα από την Γερμανία με τελικό προορισμό της τον σταθμό του Πειραιά. Με αυτήν ταξίδευαν κατά κύριο λόγο μετανάστες ή και συγγενείς τους που επέστρεφαν στην πατρίδα μετά τα Χριστούγεννα. Λίγο πριν τις 17:00 το τρένο άφηνε πίσω του τον Δοξαρά, την ίδια ώρα που από την αντίθετη κατεύθυνση πέρναγε από τα Ορφανά η λεγόμενη «πόστα», δηλαδή το τρένο που εκτελούσε το δρομολόγιο Αθήνα-Θεσσαλονίκη. Στην πλειοψηφία τους οι επιβάτες ήταν νεαρά παλικάρια που υπηρετούσαν την θητεία τους και μετέβαιναν στις μονάδες τους στην Βόρεια Ελλάδα με φύλλα πορείας από την Θήβα και το στρατόπεδο Πυροβολικού.
Όταν οι δύο μηχανοδηγοί αντιλήφθηκαν τι είχε συμβεί ήταν πλέον πάρα πολύ αργά. Το σκοτάδι είχε ήδη πέσει λόγω της εποχής, ενώ και η ταχύτητα που είχαν αναπτύξει ήταν τέτοια που δεν ήταν δυνατή η αντίδραση για να μην συμβεί το μοιραίο. Η τεράστια ντιζελομηχανή του «Ακρόπολις Εξπρές» διέλυσε ουσιαστικά τα πρώτα 4 βαγόνια του άλλου, μικρότερου τρένου, ενώ οι μηχανοδηγοί ήταν οι πρώτοι που βρήκαν τον θάνατο, αν και χρειάστηκε να περάσουν μέρες μέχρι να ανακαλυφθούν οι σωροί τους λόγω της σφοδρότητας της σύγκρουσης.
Όταν έφτασαν τα σωστικά συνεργεία αντίκρισαν ένα αλλόκοσμο σκηνικό, με δεκάδες ανθρώπους να εκλιπαρούν για βοήθεια μέσα από τα διαλυμένα βαγόνια. Για 19 από αυτούς δεν υπήρχε πλέον καμία ελπίδα καθώς ανασύρθηκαν νεκροί. Οι βαριά τραυματίες ξεπέρασαν τους 60 και τα κοντινά νοσοκομεία σε Λάρισα και Καρδίτσα γέμισαν από τις κραυγές πόνου των θυμάτων.
Τις επόμενες ημέρες άρχισε να ξετυλίγεται το κουβάρι των αποκαλύψεων και η επίρριψη ευθυνών και ο πόνος μετατράπηκε σε οργή όταν έγιναν κατανοητά τα αίτια που οδήγησαν στο δράμα. Υπό κανονικές συνθήκες οι σταθμάρχες σε Δοξαρά και Ορφανά θα έπρεπε να είχαν φροντίσει να συνεννοηθούν μεταξύ τους και να αποφασίσουν ποιο από τα δύο τρένα είχε προτεραιότητα ώστε το άλλο να παραμείνει στον σταθμό μέχρι να ολοκληρωθεί η διέλευσή του. Βάσει σχεδίου η διασταύρωση των δύο αμαξοστοιχιών θα γινόταν σε έναν από τους δύο σταθμούς, κάτι που όπως φαίνεται δεν ήθελε κανένας από τους δύο σταθμάρχες, μάλλον για να αποφύγει την όποια ταλαιπωρία.
Ο ένας επιχείρησε να πείσει τον άλλον, δίχως όμως αποτέλεσμα. Στην «διαμάχη» μπήκε σύντομα και ο αρμόδιος ρυθμιστής του ΟΣΕ παρεμβαίνοντας από την Αθήνα. Όμως και εκεί προέκυψε πρόβλημα στις επικοινωνίες με αποτέλεσμα το «Ακρόπολις Εξπρές» να πραγματοποιήσει απλή διέλευση από τον Δοξαρά χωρίς να σταματήσει. Λογικά είχε προτεραιότητα, αλλά κανείς δεν γνώριζε εκείνη την στιγμή ότι την ίδια ώρα και ο σταθμάρχης των Ορφανών έδινε στην αμαξοστοιχία 121 την εντολή να προχωρήσει…
Η δίκη άρχισε τον Νοέμβριο του 1972, με τους δύο σταθμάρχες να είναι οι βασικοί κατηγορούμενοι και να αποδίδουν στις απολογίες τους το βάρος των ευθυνών ο ένας στον άλλον, ενώ στο κάδρο των ευθυνών δεν άργησε να μπει και ο ίδιος ο ΟΣΕ όταν άρχισαν οι αποκαλύψεις.
Μάρτυρες στο δικαστήριο τόνισαν ότι οι υπάλληλοι ήταν υποχρεωμένο να εργάζονται ακόμη και 18-20 ώρες δίχως ύπνο και ανάπαυση, ενώ κάποιος κατέθεσε ότι ο σταθμάρχης στον Δοξαρά ήταν πολύ… απασχολημένος με το να παρακολουθεί την εξέλιξη της ποδοσφαιρικής αναμέτρησης μεταξύ Ολυμπιακού και Πανιωνίου και γι’ αυτό δεν ήθελε να ασχοληθεί με… δευτερεύοντα ζητήματα όπως οι ζωές των επιβατών…
Αρχικά το δικαστήριο μοίρασε τις ευθύνες για την τραγωδία και καταδίκασε τόσο τους σταθμάρχες όσο και τον ρυθμιστή στην Αθήνα σε ποινές φυλάκισης από 3 έως 5 έτη. Πριν κρίνετε την απόφαση ως εξοργιστικά μικρή, μάθετε ότι τελικά στο εφετείο αυτή διατηρήθηκε μόνο για τον σταθμάρχη των Ορφανών, ενώ αθωώθηκαν οι άλλοι δύο.
Το μόνο καλό που προέκυψε από αυτήν την πολύνεκρη τραγωδία ήταν η συνειδητοποίηση ότι το απαρχαιωμένο σιδηροδρομικό δίκτυο αλλά και οι διαδικασίες όφειλαν να εκσυγχρονιστούν και να μπουν παντού ραδιοτηλέφωνα ώστε να είναι δυνατή η επικοινωνία. Για να γίνει αυτό όμως χρειάστηκε να χάσουν την ζωή τους 19 άτομα, τη στιγμή μάλιστα που άλλοι 39 είχαν σκοτωθεί και μόλις 4 χρόνια νωρίτερα, τον Δεκέμβριο του 1968 στο Δερβένι.
Δείτε στο εξαιρετικό ντοκιμαντέρ του Γιώργου Τσακογιάννη τι συνέβη την αποφράδα εκείνη μέρα…