Μέχρι να εμφανιστούν στην Κρήτη οι Ενετοί και την κατακτήσουν, ονομαζόταν Κωρυκός. Από τα μέσα του 16ου αιώνα και μετά ονομάζεται Γραμβούσα. Το όνομα της προέρχεται από το λατινογενές Garabuse και σημαίνει φυλάκιο ακρωτηρίου. Ένα από τα πιο φημισμένα νησιά του απελευθερωτικού αγώνα από την Τουρκοκρατία είναι ταυτόχρονα ένα μαγευτικό θέαμα, αν αναζητάς ένα μικρό είδος περιπέτειας.
Θα την αντικρύσεις στο ανατολικότερο άκρο της Κρήτης, απέναντι από την παραλία του Μπάλου και σε απόσταση μιας ώρας από την Κίσσαμο. Η Γραμβούσα είναι κομμάτι της κρουαζιέρας που διοργανώνουν διάφορα ταξιδιωτικά γραφεία στο λιμάνι της Κισσάμου. Αποτελείται από δύο νησίδες. Την Ήμερη και την Άγρια. Και οι δύο έχουν ανακηρυχθεί ως προστατευμένες περιοχές NATURA, γι΄αυτό η μόνη ανθρώπινη ζωή που θα δεις είναι ένας παππούς και μια γιαγιά που λειτουργούν το εκκλησάκι στην Ήμερη μεριά και προμηθεύουν τους επισκέπτες με μέλι και τσικουδιά.
Η δισυπόστατη Γραμβούσα είναι δύο νησιά όπου αφθονεί η φύση. Πανίδα κυρίως, αλλά και χλωρίδα. Οι κάκτοι είναι σε πληθώρα. Τα είδη πτηνών που ζουν εκεί τους καλοκαιρινούς μήνες ξεπερνούν τα 100. Παράλληλα, η μεσογειακή φώκια το επιλέγει για να γεννήσει στις ενάλιες σπηλιές που υπάρχουν στις πλάγιες πλευρές του, ενώ η καρέτα καρέτα αναζητά την τροφή της.
Οι Ενετοί, οι Τούρκοι, οι Κρήτες, οι Αιγύπτιοι και τελικά οι Κρήτες
Η παρουσία σου στο νησί κρατάει μόλις μία ώρα. Σε αυτό το διάστημα έχεις ένα 25λεπτο για να ανέβεις ως το ψηλότερο σημείο και να απολαύσεις το φρούριο. Ένα φρούριο που χτίστηκε το 1579, σε ύψος 137 μέτρων από τον αρχιτέκτονα Λατίνο Ορζίνι. Ένα φρούριο που αναδίδει όλη αυτή την αύρα της Αναγεννησιακής εποχής που δεν άγγιξε ποτέ την Ελλάδα, αλλά χάιδεψε ελάχιστα την Κρήτη ένεκα των Ενετών. Μέσα σε 5 χρόνια είχε χτιστεί το κυρίως κομμάτι του φρουρίου και για πάνω από 100 χρόνια αποτέλεσε το ορμητήριο των Ενετών, τόσο προς την Αφρική όσο και προς την υπόλοιπη Μεσόγειο. Το σχήμα του τείχους 272 μέτρων ελλειψοειδές. Τοπικός ασβεστόλιθος και λαξευτοί ψαμμίτες χρησιμοποιήθηκαν για να φτιαχτεί. Κεκλιμένα λιθόστρωτα οδηγούν στους προμαχώνες. Στρατώνες, διοικητήριο και δύο θολοσκέπαστες δεξαμενές για να μαζεύουν τα νερά της βροχής, είναι τα υπόλοιπα κτίσματα στην Γραμβούσα.
Όλα τα μονοπάτια και τα σκαλιά που οδηγούν προς την θολωτή είσοδο με τις καγκελόπορτες ήταν πολύ πιο κακοτράχαλα στην αρχή. Επίτηδες προφανώς, ώστε να μπορούν να οχυρωθούν οι Ενετοί και να έχουν το νου τους μόνο στην θαλάσσια απειλή.
Ήταν το 1692 όταν οι Τούρκοι «έσπασαν» τη συνθήκη Μοροζίνι και πήραν το κάστρο και τη Γραμβούσα. Μάλιστα, έκαναν και τον τότε φρούραρχο, τον Καλαβρέζο Luca Della Rocca, αξιωματικό στην Πόλη.
Ως το 1825 το νησί ήταν υπό την τουρκική κατοχή και άρτια οχυρωμένο. 66 κανόνια και μικρές τρύπες σε ορισμένα σημεία του τείχους, ώστε να επιφέρουν χτυπήματα στους πιθανούς πολιορκητές. Στην περιδιάβαση σου θα δεις αρκετές τέτοιες τρύπες σε συγκεκριμένο μοτίβο. Όταν πια η ελληνική επανάσταση βρισκόταν σε αρνητικά κρίσιμο σημείο, οι Κρήτες κατάφεραν να απελευθερώσουν ξανά τη Γραμβούσα και να οργανώσουν από εκεί τις ενέργειες τους. Γύρω στα 3.000 άτομα εγκαταστάθηκαν εκεί. Για την επόμενη τριετία έδρασαν εκεί οι περίφημοι Καλησπέρηδες. Σώματα Κρητών ανταρτών που επιτίθεντο στους Τούρκους που περνούσαν με τα καράβια τους. Από ένα σημείο και μετά βέβαια έκαναν συλλήβδην πειρατεία, μιας και η άγρια μορφολογία του νησιού δεν επέτρεπε να καλλιεργήσουν πολλά πράγματα και να φάνε. Παράλληλα, εφοδιάζονταν και με περισσότερα πλοία, όπως την γολέτα Περικλής. Πρόκειται για το πλοίο του αρμοστή της Κισσάμου Τομπάζη. Το όνομα του δόθηκε αργότερα στην Ακτή κοντά στο λιμάνι.
Σύντομα, συστήθηκε το Κρητικό Συμβούλιο, χτίστηκε σχολείο με δάσκαλο τον επίσκοπο Ιγνάτιο και μετά χτίστηκαν η εκκλησία της Παναγιάς της Κλεφτρίνας και η πυριτιδαποθήκη. Όλα τα κτίσματα, μερικώς γκρεμισμένα σήμερα, βρίσκονται σε τακτές θέσεις και σε απόσταση που επιτρέπει την ασφαλή μετάβαση από το ένα στο άλλο, σε περίπτωση που τους κανονιοβολούσαν.
Το 1828 Άγγλοι και Γάλλοι έκαναν έφοδο στο νησί. Το κατέλαβαν και προχώρησαν στην συλλογή των πλοίων και την σύλληψη όσων πειρατών δεν πρόλαβαν να ξεφύγουν ή επέζησαν. Ο Χατζημιχάλης Νταλιάνης (άλλος ξακουστός δρόμος της παλιάς πόλης, όπου βρίσκονται πολλά μεζεδοπωλεία) έγινε νέος αρμοστής στη Γραμβούσα μέχρι το 1831. Τότε το νησί περιήλθε σε αιγυπτιακά χέρια και πήρε την πορεία του προς τον μαρασμό. Είχαν ήδη γκρεμιστεί τα σπίτια των ανταρτών δύο χρόνια πριν.
Η οριστική παράδοση του στην Κρήτη ήρθε με την απελευθέρωση της νήσου το 1898. Από τότε στέκει εκεί η ελληνική σημαία, «αγκαλιασμένη» με τους μικρούς και μεγάλους ανέμους που περιτριγυρίζουν τη Γραμβούσα.
Το ναυάγιο
Ειδική μνεία αξίζει να γίνει στο «μοναχικό σκαρί» που επιπλέει γύρω στα 100 μέτρα από την ακτή της Ήμερης Γραμβούσας. Το 1967 το πλοίο Μότορσιπ απέπλευσε από την Χαλκίδα, με 440 τόνους τσιμέντα και προορισμό την βόρεια Αφρική. Μετά από δύο στάσεις στον Όρμο Διακόφτι των Κυθήρων και στη νότια πλευρά της Ήμερας Γραμβούσας, οι άγκυρες διαλύθηκαν, το πλοίο «έκατσε», το μηχανοστάσιο γέμισε νερά και ο καπετάνιος με το πλήρωμα βούτηξαν στο νερό. Η ιστορία λέει ότι έκατσαν δύο μέρες στη Γραμβούσα, με ελάχιστη τροφή και δύο μέρες αργότερα τους παρέλαβε το αντιτορπιλικό Ιέραξ που ήταν αγκυροβολημένο στη Σούδα.
Όπως σου είπα, η ανάβαση και η κατάβαση είναι 25-30 λεπτά συνολικά. Αυτό σου αφήνει άλλο ένα 20λεπτο να δεις κάθε κομμάτι του φρουρίου. Να μυρίσεις τον ψαμμίτη, να δεις – αν είσαι τυχερός – και τα 2-3 κρι κρι που βρίσκονται στις πλαγιές!