Είναι ίσως η διασημότερη μάσκα του κόσμου, μετά από εκείνες των υπερηρώων. Σε αντίθεση με αυτές των Spiderman και Batman όμως, η συγκεκριμένη έχει ιστορικές καταβολές. Κι ας επινοήθηκε (και) αυτή για τις ανάγκες ενός κόμικ.
Ο περίφημος χαμογελαστός άνδρας με το ιδιότυπο μούσι, που υιοθετήθηκε από τους Anonymous ως έμβλημα της οργάνωσης τους, αναπαριστά το πρόσωπο του Βρετανού αντικομφορμιστή Γκάι Φοκς, ο οποίος στις 5 Νοεμβρίου του 1605 θα επιχειρούσε να ανατινάξει το βρετανικό Κοινοβούλιο.
Η μάσκα με το προσωπείο του εμφανίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1980 στην Αγγλία, την εποχή δηλαδή του σκληρού συντηρητισμού της Μάργκαρετ Θάτσερ. Τότε δύο νεαροί, ο συγγραφέας Άλαν Μουρ και ο σχεδιαστής Ντέιβιντ Λόιντ εξέδωσαν μια εικονογραφημένη ιστορία -κόμικς- μέσω της οποίας βροντοφώναζαν την επαναστατική τους διάθεση.
Η ονομασία αυτού, «V for Vendetta». Η υπόθεση διαδραματιζόταν στη Βρετανία του κοντινού μέλλοντος, όπου ένας φασιστικών προδιαγραφών δικτάτορας, εκμεταλλευόμενος τη δύναμη της τηλεόρασης και την τρομολαγνεία, έχει επιβάλει ένα καθεστώς φόβου και ανασφάλειας, ενώ ένας μυστηριώδης μασκοφόρος που αυτοαποκαλείται «V» προσπαθεί να καταλύσει το ολοκληρωτικό αυτό καθεστώς.
Το φανταστικό σενάριο έγινε παγκοσμίως γνωστό μέσα από την εξίσου επιτυχημένη ομότιτλη κινηματογραφική διασκευή του 2005, σε σκηνοθεσία Τζέιμς ΜακΤιγκ.
Το «V for Vendetta» λοιπόν, βασίστηκε στο κόμικς (αν και ο Μουρ, απογοητευμένος με τις κινηματογραφικές μεταφορές των κόμικ του From Hell και The League of Extraordinary Gentlemen, διαχώρισε τον εαυτό του από την ταινία εξαιτίας και της μη συμμετοχής του στη συγγραφή του σεναρίου ή τη σκηνοθεσία), το οποίο είναι εμπνευσμένο από αληθινά γεγονότα.
Ο πρωταγωνιστής της ταινίας Χιούγκο Γουίβινγκ υποδύεται έναν εκδικητή που φοράει διαρκώς μια μάσκα με το προσωπείο του Γκάι Φοκς. Ενός ήρωα της βρετανικής κουλτούρας, μέλος μιας ομάδας καθολικών συνωμοτών, οι οποίοι οργάνωσαν τη «Συνωμοσία της Πυρίτιδας» το Νοέμβριο του 1605. Στόχος τους να βάλουν μπουρλότο στον απολυταρχισμό.
Η Συνωμοσία είχε οργανωθεί ως αντίδραση στην τυραννική βασιλεία του Ιακώβου Α’ και στα σκληρά μέτρα του Προτεστάντη βασιλιά απέναντι στους καθολικούς. Περιλάμβανε όχι μόνο την απόπειρα της δολοφονίας του αλλά και σύσσωμης της άρχουσας τάξης, με την ανατίναξη του Παλατιού του Γουέστμινστερ, που στέγαζε το Βρετανικό Κοινοβούλιο.
Η απόπειρα θα γινόταν στις 5 Νοεμβρίου 1605, ημέρα κατά την οποία ο βασιλιάς θα απευθυνόταν σε μια διευρυμένη συνέλευση της Βουλής των Λόρδων και της Βουλής των Κοινοτήτων. Το χτύπημα κατά της Αριστοκρατίας επρόκειτο να είναι συντριπτικό και οι συνέπειες του κοσμογονικές στη ροή της ιστορίας. Στο Παλάτι θα βρισκόταν εκείνη την ημέρα το σύνολο των μελών της ευγενούς τάξης και της πολιτικής ηγεσίας.
Οι συνωμότες βρήκαν ένα κελάρι κάτω από το κτίριο της Βουλής των Λόρδων και μέχρι το Μάρτιο του 1605, είχαν συγκεντρώσει 36 βαρέλια πυρίτιδας, τα οποία και θα ανατίναζαν για να εφαρμόσουν το σχέδιο τους.
Ο εγκέφαλος της Συνωμοσίας δεν ήταν ο Φοκς, όπως λανθασμένα αναφέρεται συχνά. Το σχέδιο για την ανατροπή του σκληροπυρηνικού Προτεστάντη βασιλιά το εμπνεύστηκε ένας δυναμικός Καθολικός, ο Ρόμπερτ Κέιτσμπι, όταν διαπίστωσε ότι οι Καθολικοί κινδυνεύουν να γίνουν πολίτες δεύτερης κατηγορίας μέσα στην ίδια τους την πατρίδα.
Ήταν η εποχή των ακραίων διωγμών, όταν ο Προτεσταντισμός υιοθετήθηκε στην Αγγλία. O Κέιτσμπι στόχευε να προκαλέσει ένα χάος, αποσκοπώντας σε λαϊκή εξέγερση και σε άνοδο στο θρόνο της 9χρονης κόρης του Ιάκωβου, Ελισάβετ, που όλως παραδόξως ήταν Καθολική.
Οι ιστορικοί τον περιγράφουν ως ένα θρησκευτικό ζηλωτή, μια χαρισματική προσωπικότητα, με μεγάλη ικανότητα στην άσκηση επιρροής. Μεταξύ των 11 ανδρών που στρατολόγησε και μύησε στο σχέδιο του ήταν και ο Γκάι Φοκς. Ο 35χρονος τότε σκληρός Καθολικός θα αναλάμβανε, ως πρώην στρατιωτικός, με 10ετη πολεμική εμπειρία, το επιχειρησιακό σκέλος της συνωμοσίας.
Δεν πρόλαβε όμως να πυροδοτήσει τα εκρηκτικά. Η συνωμοσία αποκαλύφθηκε στις 26 Οκτωβρίου, όταν μια ανώνυμη επιστολή έφθασε στα χέρια του Καθολικού βουλευτή Λόρδου Μόντιγκλ.
Τον προειδοποιούσε να μην βρεθεί στο Κτίριο την 5η Νοεμβρίου διότι θα διέτρεχε κίνδυνο η ζωή του. Η βασική θεωρία είναι ότι εστάλη από τον συνωμότη Φράνσις Τρίσμαν, ξάδερφο του Κέιτσμπι και γαμπρό του Λόρδου Μόντιγκλ. Εικάζεται επίσης ότι ο τελευταίος τη γνωστοποίησε στην κυβέρνηση για να κερδίσει την εύνοια του βασιλιά.
Αμέσως ξεκίνησε η διενέργεια ερευνών στις υπόγειες σήραγγες, κάτω από τη Βουλή. Οι αρχές ανακάλυψαν το κελάρι και στις 4 Νοεμβρίου συνέλαβαν επ’ αυτοφώρω τον Γκάι Φοκς, να περιφρουρεί τα 36 βαρέλια με την πυρίτιδα.
Αυτός είναι και ο λόγος που έμεινε στην ιστορία ως η κεντρική φιγούρα του «Gunpowder». Ήταν αυτός που συνελήφθη πρώτος και από το βασανισμό του οποίου ξετυλίχθηκε το κουβάρι της επιχείρησης.
Το πρωί της 5ης Νοεμβρίου ο Φοκς οδηγήθηκε ενώπιον του βασιλιά. Δήλωσε ότι ονομάζεται «Τζον Τζόνσον» και ότι είχε δράσει χωρίς συνεργούς, αλλά κανείς δεν τον πίστεψε. O βασιλιάς διέταξε να βασανιστεί φριχτά στο διαβόητο Πύργο του Λονδίνου, όπου υπήρχε ο κατάλληλος εξοπλισμός. Ύστερα από δύο ημέρες ο Φοκς «έσπασε», αποκαλύπτοντας το σχέδιο και τα ονόματα των περισσότερων συνεργών του.
Θρυλείται ότι σε ένα από τα βασανιστήρια τον έδεσαν σε ένα κρεβάτι χειροπόδαρα με δερμάτινα λουριά και τον τραβούσαν μέχρι να σκιστούν οι μύες και να εξαρθρωθούν τα άκρα του. Καθώς και ότι η αρχική αντίδραση του στους βασανιστές του ήταν ένα πλατύ χαμόγελο. Εξ ου και η γελαστή έκφραση που έχει η λευκή μάσκα που τον απεικονίζει σήμερα.
Η προσπάθεια των συνωμοτών να διαφύγουν από το Λονδίνο κατέληξε σε αποτυχία. Οι κινήσεις τους έγιναν αντιληπτές από τις αρχές και κατά την καταδίωξή τους, σκοτώθηκε σε ανταλλαγή πυρών, ο Κέιτσμπι και ένας ακόμη, ο Τόμας Πέρσι. Όλοι οι υπόλοιποι συνελήφθησαν.
Οι «Συνωμότες της Πυρίτιδας», όπως έμειναν στην ιστορία, δικάστηκαν στις 27 Ιανουαρίου του 1606 και καταδικάσθηκαν σε θάνατο. Απέναντι από το κτίριο που σκόπευαν να ανατινάξουν, στήθηκε μια εξέδρα και ένας-ένας απαγχονίζονταν και διαμελίζονταν για παραδειγματισμό.
Τελευταίος προς εκτέλεση έμεινε ο Φοκς, ο οποίος όμως κατά τη μεταφορά του στην εξέδρα, είτε έχοντας χάσει τον έλεγχο των άκρων του, είτε για να αποφύγει το τελικό μαρτύριο έπεσε με το κεφάλι και έσπασε τον αυχένα του. ο βασιλιάς ενοχλημένος, διέταξε να κατακρεουργηθεί το σώμα του και να αποσταλούν τα κομμάτια απ’ άκρη σε άκρη σε όλο το βασίλειο, για να υποδηλώνουν την «τύχη των προδοτών».
Από το ίδιο έτος κιόλας καθιερώθηκε η 5η Νοεμβρίου ως ημέρα εορτασμού της σωτηρίας του βασιλιά και επικράτησης της Μοναρχίας. Με τα χρόνια όμως η «ερμηνεία» της άλλαξε ολοκληρωτικά. Εξελίχθηκε σε επέτειος – σύμβολο κατά της τυρρανίας οποιασδήποτε μορφής.
Σήμερα η γιορτή είναι γνωστή με την ονομασία «Νύχτα του Γκάι Φοκς» η «Νύχτα της Συνωμοσίας της Πυρίτιδας». Κατά τον εορτασμό της, πλήθος πυροτεχνημάτων φωτίζουν τον ουρανό, ενώ συνηθίζεται σε όλη την επικράτεια της Βρετανίας να καίγονται ομοιώματα του Γκάι Φοκς.
Η αποτυχημένη απόπειρα του Φοκς ενέπνευσε πολλά στιχάκια της λαϊκής παράδοσης, με πιο διάσημο το εξής: «Remember, remember, the fifth of November, The Gunpowder treason and plot! For I see no reason why the gunpowder treason Should ever be forgot» («Θυμήσου, θυμήσου την 5η Νοέμβρη, Την προδοσία της πυρίτιδας και της συνωμοσίας! Δεν βρίσκω το λόγο γιατί η προδοσία της πυρίτιδας πρέπει ποτέ να ξεχαστεί»).
Ο Τζον Λένον στο άλμπουμ του John Lennon/Plastic Ono Band του 1970 χρησιμοποιεί ως τελευταίο στίχο το «Remember, remember, the 5th of November» στο τραγούδι με τίτλο «Remember» και αμέσως μετά τους στίχους αυτούς ακούγεται μια έκρηξη.
Οι πιο διάσημοι… νοσταλγοί εκείνης της νύχτας δεν είναι άλλοι από τους Anonymous. H διεθνής ομάδα των «χακτιβιστών», που έριξε το Σαββατοκύριακο τις ιστοσελίδες των ηλεκτρονικών πλειστηριασμών και της Τράπεζας της Ελλάδας (εκτοξεύοντας νέες απειλές κατά της Ανεξάρτητης Αρχής Δημοσίων Εσόδων), δεν βρίσκουν εμπράκτως κανένα λόγο για να… ξεχαστεί η προδοσία της πυρίτιδας.
Είναι οι σύγχρονοι θεματοφύλακες του πνεύματος της 5ης Νοεμβρίου και απ’ ότι φαίνεται όλο και περισσότερος κόσμος ενώνει μαζί τους το χαμόγελο του(ς), περιμένοντας το σύνθημα για πυροδότηση.