«Το μποξ καταστρέφει τον εγκέφαλο, μην αφήσετε τον οποιονδήποτε να σας πει το αντίθετο», είχε δηλώσει το 1988 ο πρώην παγκόσμιος πρωταθλητής ελαφρών βαρών Μπάρι Μακγκίγκαν.
Τέσσερα χρόνια, πριν ο Μοχάμεντ Άλι είχε διαγνωστεί με σύνδρομο Πάρκινσον. Τότε, μόνο ενδείξεις και υποψίες υπήρχαν για το τι μπορεί να προκάλεσε την πάθηση στον κορυφαίο πυγμάχο όλων των εποχών. Πλέον όμως η επιστημονική κοινότητα δεν έχει αμφιβολίες.
Σύμφωνα με μια μελέτη, που δημοσιεύτηκε τον περασμένο Αύγουστο, οι εγκεφαλικές αλλοιώσεις ήταν ορατές στον Άλι από το 1971 κιόλας. Εκδηλώθηκαν αρχικά με επιδείνωση στην ποιότητα ομιλίας του. Από τις αρχές της δεκαετίας του ’70 ο ρυθμός ομιλίας του είχε αρχίσει να ολισθαίνει χρόνο με το χρόνο, αγώνα με τον αγώνα.
Το 1978, ένα χρόνο προτού αναδειχθεί για τρίτη φορά παγκόσμιος πρωταθλητής και τρία πριν από το οριστικό τέλος της καριέρας του, ο Άλι έχανε τα λόγια του.
Tι σχέση μπορεί να έχει ένα κατ’ εξοχήν «βίαιο» άθλημα με το ποδόσφαιρο θα αναρωτηθείτε δικαίως. Κι όμως, απ’ ότι δείχνουν τα τελευταία επιστημονικά ευρήματα, ένας ποδοσφαιριστής που χρησιμοποιεί πολύ συχνά το κεφάλι του για να έρθει σε επαφή με την μπάλα, συνιστά περίπου τη «μικρογραφία» ενός πυγμάχου!
Ο Άλαν Σίρερ αποφάσισε να γίνει ο σημαιοφόρος της αντίληψης αυτής, πρωταγωνιστώντας σε μια ιδιότυπη καμπάνια σύνδεσης του ποδοσφαίρου με εγκεφαλικές βλάβες. Από τις εξετάσεις στις οποίες υποβλήθηκε προσφάτως ο ίδιος, προέκυψαν ανησυχητικά αποτελέσματα.
Όλα ξεκίνησαν όταν σε μια πτήση ο 47χρονος παλαίμαχος επιθετικός παρακολούθησε ένα ντοκιμαντέρ που συνέδεε την άνοια και τη χρόνια τραυματική εγκεφαλοπάθεια (CTE) με τους αθλητές του αμερικανικού football.
Ως χρόνια τραυματική εγκεφαλοπάθεια ορίζεται η ρήξη των αιμοφόρων αγγείων που προκαλείται συνήθως από εγκεφαλικές διασείσεις και προκαλεί κατάθλιψη, επιθετικότητα, παρορμητικότητα και απώλεια μνήμης, οδηγώντας συχνά τους πάσχοντες σε αυτοκτονία.
Τέτοια συμπτώματα είχε ο σταρ του αθλήματος Άαρον Χερνάντες, ο οποίος το 2013 καταδικάστηκε για το φόνο ενός φίλου και τον Απρίλιο του 2017 κρεμάστηκε στο κελί του. «Κι εγώ πάσχω από CTE. Πιθανόν όλοι οι παίκτες του αμερικανικού football έχουν τα ίδια προβλήματα», δήλωσε τον Αύγουστο στη ραδιοφωνική εκπομπή του ο παλαίμαχος Αμερικανός ποδοσφαιριστής Μπούμερ Ίσιασον.
Ο Σίρερ ήταν ένας δεινός κεφαλοσφαιριστής, που σκόραρε με το κεφάλι το 1/5 των 260 γκολ που σημείωσε στην Πρέμιερ Λιγκ. Αφότου είδε το φιλμ προβληματίστηκε και ξεκίνησε να ψάχνει. Έμαθε ότι υπάρχουν αρκετοί παλαίμαχοι ποδοσφαιριστές που έχουν υποστεί άνοια και σε αρκετές περιπτώσεις οι οικογένειές τους και οι ειδικοί τη συσχετίζουν με τις κεφαλιές.
Μεταξύ αυτών τρία στελέχη της Εθνικής Αγγλίας, που κατέκτησε το Παγκόσμιο Κύπελλο του 1966: οι Μάρτιν Πίτερς, Νόμπι Στάιλς και Ρέι Γουίλσον. Ακόμα και χειρότερα, το 2002 ο ιατροδικαστής απέδωσε το θάνατο του πρώην διεθνούς Άγγλου επιθετικού Τζεφ Αστλ σε CTE που προήλθε από «βιομηχανική ασθένεια» (σ.σ: πάθηση που προκύπτει από την επαγγελματική ιδιότητα του ασθενούς).
Ο Νόμπι Στάιλς
Έως τότε η επιστήμη δεν είχε ασχοληθεί σχεδόν καθόλου με το συγκεκριμένο θέμα. Αλλά και έως σήμερα πολύ λίγα πράγματα έχουν γίνει για να αναδειχθεί αυτός ο κίνδυνος στη ζωή ενός ποδοσφαιριστή. Ο Σίρερ αισιοδοξεί ότι με τη συμβολή του αυτό θα αλλάξει. Με δική του πρωτοβουλία γυρίστηκε από το BBC ένα ντοκιμαντέρ, το οποίο θα προβληθεί το βράδυ της ερχόμενης Κυριακής, στις 12 Νοεμβρίου.
Για τις ανάγκες του ο πρώην αρχηγός της Εθνικής Αγγλίας υποβλήθηκε σε εγκεφαλικά τεστ και τομογραφικούς ελέγχους στο Πανεπιστήμιο του Στέρλινγκ στη Σκωτία. Μεταξύ άλλων οι επιστήμονες μέτρησαν την εγκεφαλική λειτουργία του πριν και μετά την επαφή του κεφαλιού του με μπάλα 20 φορές, την οποία υποδέχτηκε από ένα ειδικό μηχάνημα, σχεδιασμένο να προσομοιώνει το ρυθμό και τη δύναμη μιας εκτέλεσης κόρνερ.
Τα ευρήματα ήταν σχεδόν σοκαριστικά. Στη χημεία του εγκεφάλου του εντοπίστηκαν αλλοιώσεις και τα αποτελέσματα θα παρουσιαστούν από το BBC το βράδυ της Κυριακής. Μαζί και αυτά των εξετάσεων στις οποίες υποβλήθηκε για να διαπιστωθεί αν ο εγκέφαλος του παρουσιάζει συμπτώματα άνοιας.
«Ποτέ δεν είχα πρόβλημα με τη μνήμη μου, αλλά αφότου ενημερώθηκε ήταν έντονη η ανησυχία για το τι μπορεί να έχω κάνει στον εαυτό μου. Όταν παίζεις επαγγελματικά ποδόσφαιρο περιμένεις ότι κάποια στιγμή στη ζωή σου θα έχεις προβλήματα με τα γόνατά σου, τους αστραγάλους σου, ή τη μέση σου, όπως κι έχω. Ποτέ όμως δεν σκέφτηκα ότι μπορεί το ποδόσφαιρο να μου προκαλέσει άνοια.
Οι γιατροί με έβαλαν κάτω και αρχικά μου είπαν: “Άκου, υπάρχει περίπτωση να βρούμε κάτι άσχημο”. Στην αρχή δεν ήμουν σίγουρος αν ήθελα να μάθω. Είναι όμως πολύ σημαντικό να πάρουμε τις κατάλληλες απαντήσεις για το αν το ποδόσφαιρο μπορεί να βλάψει τον εγκέφαλο. Στην πραγματικότητα αυτό το ντοκιμαντέρ είναι κάλεσμα για ανάληψη δράσης και έρευνας σε βάθος. Με ορίζοντα να πάρουμε αποφάσεις, όπως π.χ. το να απαγορέψουμε τις κεφαλιές σε ηλικίες κάτω των 16 ετών», λέει ο 47χρονος σήμερα Σίρερ, που στο πλαίσιο του φιλμ συναντά παλαίμαχους ποδοσφαιριστές και οικογένειες πρώην παικτών, που πάσχουν από άνοια.
Ένας εξ’ αυτών είναι ο μέντοράς του, Κρις Νίκολ, που τον ανέδειξε στη Σαουθάμπτον και του δίδαξε την «τέχνη» της κεφαλιάς. Ο 71χρονος πρώην διεθνής αμυντικός της Βορείου Ιρλανδίας είναι πεπεισμένος ότι σήμερα πολεμά την άνοια εξαιτίας της ποδοσφαιρικής καριέρας του. «Έχω υποστεί εγκεφαλική ζημιά, λόγω των πολλών κεφαλιών. Η μνήμη μου είναι προβληματική. Οι πάντες μπορεί να ξεχνούν που άφησαν τα κλειδιά τους, είναι όμως πολύ διαφορετικό το να μην θυμάσαι που είναι το σπίτι σου. Μου συμβαίνει τα τελευταία 4-5 χρόνια», λέει στην κάμερα του BBC ο Νίκολ.
«Είναι σκληρό να βλέπεις την κατάσταση του Κρις σήμερα. Είναι αυτός που έχω συνδέσει με το ντεμπούτο μου και με προπονούσε με 100-150 κεφαλιές την ημέρα. Πίστευε όμως ότι το έκανε για τους σωστούς λόγους. Υπάρχουν φωτογραφίες που με δείχνουν με ματωμένο κεφάλι έπειτα από μια σύγκρουση στον αέρα. Έβγαινα έξω απ’ το τερέν μου το έδεναν και αρκούσε μια κεφαλιά μετά για να φύγει ο επίδεσμος.
Για κάθε γκολ που έβαζα με το κεφάλι μπορεί να είχα εξασκηθεί 1000 φορές στην προπόνηση. Είναι πολύ ενοχλητική η ιδέα ότι μπορεί να έχω καταστρέψει το μέλλον μου εξαιτίας όλου αυτού. Οι υπεύθυνοι δεν αναζήτησαν ποτέ απαντήσεις, επέλεξαν να κρύβουν το πρόβλημα κάτω απ’ το χαλί. Οι αθλητές πρέπει να γνωρίζουν προτού κάνουν τις επιλογές τους. Το ποδόσφαιρο είναι ένα σκληρό παιχνίδι, ένα λαμπρό παιχνίδι, αλλά πρέπει να σιγουρευτούμε ότι δεν είναι και ένα θανατηφόρο παιχνίδι…», δηλώνει ο Σίρερ.
Ο θρυλικός φορ, που με τα 34 γκολ του οδήγησε την Μπλάκμπερν το 1995 στη μεγάλη έκπληξη της κατάκτησης του πρωταθλήματος, λέει στο ντοκιμαντέρ ότι μόνο στη Βρετανία οι άνθρωποι που πάσχουν από άνοια είναι 850.000. «Για κάποιους από αυτούς μπορεί να φταίει το ποδόσφαιρο». Μεταξύ αυτών που συνάντησε είναι και ο παλαίμαχος, 78 ετών σήμερα, Ματ Τις, ο οποίος δεν αναγνωρίζει πια το σπίτι του. «Μπορώ αβίαστα να θυμηθώ οχτώ παίκτες που έπαιξαν την εποχή του Τις και πάσχουν από άνοια. Κατά τη γνώμη μου αυτό μιλά από μόνο του».
Οι ερευνητές του Πανεπιστημίου του Στέρλινγκ έγιναν (πέρσι) οι πρώτοι που ανίχνευσαν άμεσες αλλοιώσεις στον εγκέφαλο αφότου οι παίκτες εκτέθηκαν σε μικρές επαφές με το κεφάλι, σε αντίθεση με τους κλινικούς εγκεφαλικούς τραυματισμούς, όπως η διάσειση.
«Μολονότι οι αλλοιώσεις ήταν παροδικές, πιστεύουμε ότι σε βάθος χρόνου έχουν μεγάλη επίδραση στην υγεία του εγκεφάλου, όταν συμβαίνουν επαναλαμβανόμενα, όπως στην καριέρα ενός κεφαλοσφαιριστή», υπογραμμίζει η καθηγήτρια νευροεπιστήμης του Πανεπιστημίου του Στέρλινγκ, Μαγκνταλένα Ίτσγουαρτ. «Με τόσους ανθρώπους που ασχολούνται παγκοσμίως με αυτό το άθλημα, είναι σημαντικό να έχουν επίγνωση του τι συμβαίνει μέσα στον εγκέφαλό τους και το μόνιμο αποτέλεσμα που μπορεί να έχει αυτό».
Ο Σίρερ υπενθυμίζει ότι αφότου ο Φαμπρίς Μουαμπά της Μπόλτον κατέρρευσε λόγω καρδιακής προσβολής στο γήπεδο τον Μάρτη του 2012, μέσα σε έξι μήνες όλοι οι σύλλογοι απέκτησαν απινιδωτές. Υποστηρίζει επίσης ότι οι ποδοσφαιρικές αρχές έχουν ενδιαφερθεί εντόνως και για άλλα προβλήματα των παικτών, όπως ο τζόγος.
«Για την εγκεφαλική βλάβη δεν έχει γίνει όμως απολύτως τίποτα, μολονότι έχουμε από το 2002 το δυστυχές κρούσμα με τον Αστλ. Υπάρχει πολύς κόσμος θυμωμένος εκεί έξω και με το δίκιο του. Κόσμος που σκέφτεται ότι τα θαλασσώσαμε και ότι θα μπορούσαμε να είχαμε κάνει πολύ περισσότερα πράγματα στον τομέα της πρόληψης».
Στο διαφημιστικό trailer του ντοκιμαντέρ που θα προβληθεί από το BBC, o Σίρερ εμφανίζεται να εκφράζει όλους αυτούς τους προβληματισμούς και να υποβάλλεται στις σχετικές εξετάσεις, καταλήγοντας με την εξής σοκαριστική απορία: «Είναι δυνατόν το παιχνίδι που αγάπησα να με σκοτώσει…;»
Την απάντηση θα τη μάθουμε μάλλον ύστερα από χρόνια. Αυτό που προέχει πια είναι να ευαισθητοποιηθούν όλοι οι φορείς του ποδοσφαίρου ώστε σε ανάλογες απορίες στο μέλλον να αντιστοιχεί απάντηση αρνητική…