Με τον όρο «The Troubles» περιγράφεται η περίοδος που διήρκησε από τα τέλη της δεκαετίας του ’60 μέχρι περίπου την αυγή του Millennium. Όπως μαρτυρά και το όνομα, αναφέρεται στον σχεδόν ακήρυχτο ανταρτοπόλεμο στους δρόμους του Μπέλφαστ και του Ντέρι. Μια σκοτεινή στροφή του χρόνου και της ιστορίας όπου για 30 χρόνια, εκτός από τους Βρετανούς, κουμάντο στη Βόρεια Ιρλανδία έκανε ο παραλογισμός. Μια εποχή έξαρσης των εθνικών παθών, της μισαλλοδοξίας και της τυφλής βίας. Μια εποχή γεμάτη με πράξεις ηρωισμού κι ανηθικότητας. Και σ’ αυτή τη δεύτερη κατηγορία, της ανηθικότητας, λίγα γεγονότα μπορούν να συγκριθούν με τον άνανδρο εν ψυχρώ φόνο της Annette McGavigan.
Ενός κοριτσιού μόλις 14 ετών που έγινε το 100ό θύμα και παράλληλα το πρώτο παιδί που έπεφτε νεκρό σε εκείνο τον ανέντιμο, σχεδόν αδελφοκτόνο, πόλεμο. 46 χρόνια μετά ο δολοφόνος της αθωότητας (όπως ανέφεραν τα media τότε) ακόμη αναζητείται. Και η οικογένειά της συνεχίζει τον αγώνα της αρνούμενη να συνθηκολογήσει πριν την τελική δικαίωση.
The Troubles
Η Βόρεια Ιρλανδία πριν από 50 χρόνια ήταν ένα πολύ «στριμωγμένο» μέρος για να ζεις. Σ’ αυτό το μικρό κομμάτι γης συναντήθηκαν δύο κουλτούρες, δύο λαοί, δύο θρησκείες, δύο διαφορετικές κι εντελώς αντικρουόμενες «προτάσεις» για τη χώρα. Από τη μία εκείνοι που επιθυμούσαν την παραμονή στο Ηνωμένο Βασίλειο. Πιστοί στο Σύνταγμα και το στέμμα της βασίλισσας. Στη συντριπτική τους πλειοψηφία Διαμαρτυρόμενοι. Και οργανωμένοι σε παραστρατιωτικές ομάδες υπό την ανοχή, αν όχι την ενθάρρυνση των δυνάμεων του Βρετανικού Βασιλικού Στρατού. Για τους «απέναντι» επρόκειτο απλά για κατοχικές δυνάμεις που βρίσκονταν παράνομα στη χώρα. Οι απέναντι ζητούσαν ένωση με τη ελεύθερη Ιρλανδία, βασιζόμενοι στην κοινή γλώσσα, ιστορία και δόγμα, που τους ένωνε με την μητέρα πατρίδα. Καθολικοί και δημοκράτες. Με τον IRA να γίνεται το στρατιωτικό άρμα που μετέτρεψε τα «θέλω» τους σε ένοπλο αγώνα.
Η μορφή και η ένταση των συγκρούσεων δεν μπορεί να περιγραφεί ως μια ευθεία γραμμή, με κοινό μέτωπο και γνωρίσματα. Είχε όλα τα χαρακτηριστικά που μπορεί να συναντήσει κανείς σε ανάλογες περιπτώσεις -μέχρι και τις μέρες μας- σε μέρη του κόσμου όπου οι λαοί διεκδικούν το δικαίωμα της αυτοδιάθεσής τους. Πράξεις ανυπακοής, άρνησης συνεργασίας, εξεγέρσεις, δολιοφθορές, βομβιστικές επιθέσεις, δολοφονίες, σαμποτάζ. Και αντίποινα από την άλλη πλευρά. Ένα ειδεχθές μπρα-ντε-φερ με φρικαλεότητες που συχνά ξεπερνούσαν τη μάχη του «καλού» και του «κακού». Με πρωταγωνιστές που εύκολα παλινδρομούσαν από τον χαρακτηρισμό του ήρωα σ’ εκείνον του αδίστακτου δολοφόνου.
Αυτά ήταν τα «Troubles» που άφησαν πίσω τους περίπου 3.500 νεκρούς. Το 14% των θυμάτων ήταν μέλη παραστρατιωτικών ή ακραίων ομάδων. Το 32% Βρετανοί φαντάροι. Και το υπόλοιπο 54% απλοί πολίτες. Η Annette McGavigan ήταν κομμάτι αυτής της πλειοψηφίας που βίωσε έναν άδικο θάνατο. Ήταν το 100ό θύμα και το πρώτο παιδί. Έγινε σύμβολο της αιματοβαμμένης αθωότητας που έπνιξε την ειρήνη.
Το γεγονός
Το βράδυ της 6ης Σεπτεμβρίου 1971 δεν διέφερε από τα προηγούμενα των τελευταίων ημερών στο Ντέρι. Μαχητές του IRA συμπλέκονταν με Βρετανούς στρατιώτες, ενώ πριν πέσει το σκοτάδι στους ίδιους δρόμους πολίτες έκαναν μια πιο ήπια βερσιόν αντίστασης. Μια πορεία, μια απεργία και γενικότερα οποιαδήποτε πράξη θα έκανε τους «κατακτητές» να νιώσουν άβολα από την παρουσία τους σε ένα μέρος που δεν δικαιούταν να βρίσκονται. Η πιο συνηθισμένη απάντηση ήταν τα γκλοπ και οι πλαστικές σφαίρες. Αυτές ήταν που έβγαιναν να βρουν τα παιδιά όταν πέρναγε η «μπόρα» των εχθροπραξιών. Ήθελαν το δικό τους σουβενίρ από τις μάχες των «μεγάλων».
Ένα από τα παιδιά ήταν και η 14χρονη Annette. Δεν επέστρεψε ποτέ σπίτι της. Βρέθηκε νεκρή, μέσα σε μια λίμνη αίματος. Έφερε τραύμα από σφαίρα στο κεφάλι. Φορούσε ακόμη τη στολή του σχολείου της. Πράσινη φούστα, ασορτί γραβάτα και λευκό πουκάμισο. Είχε δεχτεί το χτύπημα πισώπλατα. Κι αυτό είχε συμβεί στο Ντέρι. Την πόλη-σύμβολο του αιτήματος για μια ενωμένη Ιρλανδία. Το «ελεύθερο Ντέρι», όπως αποκαλείται ακόμη και σήμερα. Κι ας παραμένει υπό «βρετανική κατοχή» στη Β. Ιρλανδία.
Εξοστρακίστηκε…
Μάλλον είναι περιττό να έχει κανείς αμφιβολίες για το ποιο θα ήταν πόρισμα της δικαιοσύνης σχετικά με το γεγονός. Σχεδόν αναμενόμενα, η επιτροπή κατέληξε στο συμπέρασμα πως η σφαίρα εξοστρακίστηκε. Από το όπλο κάποιου αγνώστου. Αλλά φαίνεται (έχουμε και πολύ πιο κοντινές σε εμάς περιπτώσεις) πως οι σφαίρες που εξοστρακίζονται, σχεδόν πάντα καταλήγουν σε ζωτικά ανθρώπινα όργανα προκαλώντας το θάνατο… Το 1972 αυτό το πόρισμα ήταν το απολύτως προβλεπόμενο. Και φυσικά καθόλου αποδεκτό από τους γονείς, τα έξι αδέλφια αλλά και κάθε συμπατριώτη και σύντροφο της νεαρής κοπέλας.
Από τους 99 θανάτους που είχαν προηγηθεί μετά το 1968, αυτός της Annette σόκαρε περισσότερο από κάθε άλλον. Έδειξε πως ο πόλεμος ήταν εκεί με όλα τα βάναυσα κι απάνθρωπα χαρακτηριστικά του. Φανέρωσε πως δεν υπήρχε ούτε τιμή ούτε όριο. Ακόμη κι αν μιλάμε για παιδιά. Ήταν το τέλος της αθωότητας που επισφραγίστηκε από μια στυγνή δολοφονία για την οποία δεν απαγγέλθηκαν ποτέ κατηγορίες.
Επαγγελματίες δολοφόνοι
Ο φονιάς της κοπέλας πιθανότατα είναι ακόμη ζωντανός. Εκείνη όχι. Πολύ κοντά στο σημείο όπου έχασε τη ζωή της στήθηκε το γλυπτό που τιτλοφορείται «Death Of Innocence». Μια μελαγχολική υπενθύμιση της ιστορίας. Αποκαλύφθηκε την 1η Σεπτεμβρίου του 1999. Λίγους μήνες μετά τη συμφωνία ειρήνης της Μεγάλης Παρασκευής για κατάπαυση του πυρός. Ωστόσο μέχρι τότε η δικαιοσύνη εκτός από τυφλή, έμενε κουφή και ασυγκίνητη από τις κραυγές όσων ζητούσαν κάθαρση για τα εγκλήματα του παρελθόντος. Με τα αρχεία του στρατού, όμως, να παραμένουν απόρρητα ακόμη και μετά από μισό αιώνα, είναι πρακτικά αδύνατο να υπάρχει ένα λυτρωτικό τέλος. Το 2002 ο Γενικός Εισαγγελέας της Βορείου Ιρλανδίας κάλεσε ξανά την οικογένεια της Annette για να εξηγήσει πως δεν υπάρχει… υπόθεση. Ότι η απόφαση του 1972 περί σφαίρας που εξοστρακίστηκε παραμένει η επίσημη τοποθέτηση της Πολιτείας για τα γεγονότα. Την ίδια στάση κράτησε και για πολλές άλλες περιπτώσεις ανάλογων περιστατικών.
Μέχρι και σήμερα η οικογένεια McGavigan απευθύνει συχνά εκκλήσεις σε μάρτυρες να βγουν μπροστά ώστε να λάμψει η αλήθεια. Κάποιοι υποστηρίζουν πως ένας από τους στρατιώτες «A», «B» και «C», όπως αναφέρονται στις εκθέσεις οι τρεις βασικοί ύποπτοι, οφείλει να το κάνει. Να βγει μπροστά και να αναλάβει την ευθύνη για ένα έγκλημα. Να βγάλει από πάνω του τις τύψεις και τις ερινύες της ψυχής του και μαζί αυτές μιας ολόκληρης εποχής.
Σήμερα το εικαστικό έργο που υπενθυμίζει τον θάνατο της Annette είναι ελαφρώς διαφορετικό σε σχέση με εκείνο που αποκαλύφθηκε πριν λίγα χρόνια. Εδώ και μια δεκαετία η πεταλούδα στο πάνω αριστερό μέρος έχει χρώμα. Ενώ το όπλο που στέκει δίπλα της πλέον είναι σπασμένο. Ένας συμβολισμός που μαρτυρά την πρόοδο που έχει επιτευχθεί στις σχέσεις των δύο πλευρών. Αν υπάρχουν ακόμη κάποια «αγκάθια» που κρατούν ανοιχτές τις πληγές, είναι ιστορίες σαν αυτή του 14χρονου κοριτσιού από το Ντέρι που ψάχνει ακόμη το δολοφόνο του.