Αν το μεγαλύτερο μέρος στη ζωή ενός ενήλικα ανθρώπου είναι οι αναμνήσεις, η προσπάθεια να ανακαλέσει «ημιθανείς» τέτοιες αποτελεί μια διαρκή σπαζοκεφαλιά. Κατά λεκτική κυριολεξία, διότι η ατάκα «σπάω το κεφάλι μου» επινοήθηκε για αυτήν ακριβώς την κατάσταση. Υπάρχει και μια άλλη για την εκ των προτέρων παραίτηση από κάθε τέτοια επιδίωξη. Το πολυφορεμένο… «εδώ δεν θυμάμαι τι έφαγα χθες».
Είναι δύο φράσεις που δεν έχει ξεστομίσει ποτέ στη ζωή της και ούτε πρόκειται να ξεστομίσει η Ρεμπέκα Σάροκ, απ’ το Μπρισμπέιν της Αυστραλίας. Δεν θα το κάνει, διότι δεν μπορεί να ξεχάσει τίποτε απ’ όσα έχει ζήσει. Θυμάται ακόμα και τι φορούσε η μητέρα της όταν την κρατούσε σε ηλικία εφτά ημερών. Ναι, καλά διαβάσατε… ημερών.
Μπορεί με κάθε λεπτομέρεια να διηγηθεί τι συνέβη στα πρώτα γενέθλια της, αλλά και κάθε τι που έχει ζήσει ως γεγονός ή ως όνειρο (!) από τη ζωή της. Θυμάται ακόμα και το οτιδήποτε από ολόκληρη τη σειρά βιβλίων του Χάρι Πότερ. Φράση-φράση, σελίδα-σελίδα!
Προφανώς, δεν πρόκειται για μια φυσιολογική κατάσταση. Η 28χρονη Αυστραλή γεννήθηκε με το σύνδρομο H.S.A.M. (Ηighly Superior Autobiographical Memory), η αλλιώς Υπερθυμησία (από την ελληνική γλώσσα έχει προκύψει ο επιστημονικός όρος hyperthymesia).
Η Ρεμπέκα Σάροκ
Πρόκειται για μια εξαιρετικά σπάνια νευροψυχολογική κατάσταση που χαρακτηρίζεται από ακραία μνήμη για τις προσωπικές στιγμές του ατόμου και συχνά αναφέρεται ως «αυτοβιογραφική μνήμη». Η Υπερθυμησία εντοπίστηκε από την επιστήμη μόλις στις αρχές της δεκαετίας του 2000 και ο αριθμός των ανθρώπων που έχουν διαγνωστεί με αυτήν παγκοσμίως δεν ξεπερνάει τους 70.
Τα άτομα με HSAM μπορούν αμέσως, χωρίς κόπο να θυμηθούν τι έκαναν, τι φορούσαν, ή πού ήταν ανά πάσα στιγμή της ζωής τους. Μπορούν να θυμούνται τα δημόσια νέα και τα προσωπικά τους γεγονότα, όλα με φωτογραφικές λεπτομέρειες.
Η Σάροκ θυμάται την πρώτη φωτογραφία που την τράβηξαν οι γονείς της 12 ημέρες μετά τη γέννηση της, καθώς και πολλά από τα όνειρά της από την ηλικία των 8 μηνών και έπειτα.
«Οι γονείς μου με έβαλαν να καθίσω στο κάθισμα του οδηγού και με έβγαλαν μια φωτογραφία. Την περιέργειά μου τράβηξαν κυρίως το κάλυμμα του καθίσματος και το τιμόνι, αν και σε αυτή την ηλικία δεν μπορούσα να σηκωθώ και να ερευνήσω τι ήταν αυτά τα περίεργα αντικείμενα», αναφέρει στο προσωπικό blog της.
«Στα πρώτα μου γενέθλια, δεν είχα ιδέα γιατί η μέρα ήταν τόσο σπουδαία», γράφει επίσης για την πιο έντονη μέρα της βρεφικής ηλικίας της. «Ήξερα, πάντως το λόγο που έκλαιγα, ήταν το σατέν φόρεμα που με φαγούριζε. Μου είπαν ότι η μέρα ήταν αφιερωμένη σ’ εμένα, και ότι πολλοί άνθρωποι θα έρχονταν για να με δουν, οπότε σταμάτησα να κλαίω. Για δώρο οι γονείς μου είχαν πάρει μια λούτρινη Μίνι Μάους, το πρόσωπο της οποίας ήταν τρομακτικό, αλλά δεν μπορούσα να τους το πω. Το μόνο που μπορούσα να κάνω ήταν να κλαίω και να τη σπρώχνω μακριά μου κάθε φορά που την έβλεπα».
Το ακόμα πιο παράδοξο της υπόθεσης είναι ότι η Ρεμπέκα δεν γνώριζε έως ότου ενηλικιωθεί ότι αυτή η ικανότητα που διέθετε ήταν μοναδική. Πίστευε έως και τα 21 χρόνια της ότι όλοι οι άνθρωποι θυμούνται σαν αυτήν. Μια μέρα οι γονείς της την κάλεσαν να παρακολουθήσει στην τηλεόραση μια εκπομπή για άτομα με Υπερθυμησία.
«Ήταν 23 Ιανουαρίου του 2011», λέει. «Όταν είδα τους ρεπόρτερ να εντυπωσιάζονται από τις αφηγήσεις αυτών των ανθρώπων, ρώτησα τους γονείς μου για ποιο λόγο θεωρούν τόσο ιδιαίτερο κάτι φυσιολογικό. Και τότε έμαθα ότι δεν ήταν και τόσο φυσιολογικό…».
Όταν δε διάβασε ένα άρθρο σε εφημερίδα που ανέφερε ότι είναι αδύνατο για έναν άνθρωπο να γνωρίζει από μνήμης γεγονότα που του συνέβησαν έως την ηλικία των τεσσάρων ετών, το πρώτο πράγμα που σκέφτηκε ήταν ότι «δεν είχα διαβάσει μεγαλύτερη ανοησία».
Η Σάροκ υποβλήθηκε σε εξετάσεις και τελικά διαγνώστηκε το 2013 με το σύνδρομο HSAM. Δεν έχει μάθει ακόμα όμως για ποιον λόγο ανήκει σε αυτό το απειροελάχιστο ποσοστό του παγκόσμιο πληθυσμού. Η έρευνα συνεχίζεται, καθώς ο τομέας είναι νέος και τα καταγεγγραμένα κρούσματα σταγόνα στον ωκεανό.
Οι προκαταρτικές έρευνες υποδεικνύουν ότι η ανωμαλία οφείλεται μάλλον στα τμήματα του εγκεφάλου που είναι γνωστά ως αριστερός και δεξιός προμετωπιαίος φλοιός, πρόσθια έλικα προσαγωγίου, κερκοφόρος πυρήνας και κροταφικός λοβός. Ο αριστερός και δεξιός προμετωπιαίος φλοιός και η πρόσθια έλικα του προσαγωγίου είναι μέρη του εγκεφάλου που πιστεύεται ότι ελέγχουν την κατάσταση της επεισοδιακής ανάκτησης.
Σε άτομα με Υπερθυμησία, η περιοχή αυτή μπορεί να είναι υπανάπτυκτη και αυτό συμβάλλει στην αδυναμία διακοπής της ροής της μνήμης. Μια μαγνητική τομογραφία ατόμου με Υπερθυμησία έχει δείξει ότι ο κερκοφόρος πυρήνας και μέρος του κροταφικού λοβού είναι δυσανάλογα μεγαλύτεροι από το κανονικό.
Το εύρημα αυτό μπορεί να υποδεικνύει ότι οι δύο αυτές περιοχές του εγκεφάλου μπορούν να λειτουργήσουν μαζί για να εκτελέσουν την ανάκληση της προσωπικής μνήμης και ότι οξύνονται σε άτομα με Υπερθυμησία.
Είναι άραγε ευλογία να μπορείς να θυμηθείς το οτιδήποτε οποτεδήποτε; Στην περίπτωση της Σάροκ θυμίζει περισσότερο «κατάρα».
Ενώ κάποια άτομα που έχουν το σύνδρομο χαρακτηρίζουν τις αναμνήσεις τους «εξαιρετικά οργανωμένες», η Σάροκ περιγράφει το μυαλό της ως «χαώδες». Ανακαλεί διαρκώς αναμνήσεις ακούσια, οι οποίες της προκαλούν πονοκεφάλους και αϋπνία. Ο βομβαρδισμός εικόνων είχε επηρεάσει βαθιά την ψυχική υγεία της, με αποτέλεσμα να πάσχει κατά περιόδους από άγχος έως και κατάθλιψη.
Η καταπληκτική μνήμη της την κάνει να αισθάνεται σαν να είναι σαν μια συναισθηματική μηχανή του χρόνου. Όταν θυμάται ένα περιστατικό που συνέβη όταν ήταν τριών ετών, η συναισθηματική αντίδραση της είναι όπως ενός τρίχρονου νηπίου, έστω και αν έχει μυαλό και συνείδηση ενήλικα. Αυτή η ασυμφωνία μεταξύ του κεφαλιού και της καρδιάς, της προξενεί σύγχυση και άγχος.
Η Σάροκ θυμάται ακόμα – ακόμα ότι τα όνειρα που έβλεπε ως βρέφος 18 μηνών δεν της επέτρεπαν να διαχωρίσει το όνειρο από την πραγματικότητα! «Ήταν από τους βασικούς λόγους που έκλαιγα το βράδυ. Δεν μπορούσα όμως να το εξηγήσω στη μαμά μου».
Με τον καιρό, η Σάροκ έμαθε να διαχειρίζεται σε ικανοποιητικό βαθμό την κατάσταση, προσπαθώντας να ανακαλεί και να χρησιμοποιεί θετικές αναμνήσεις, επισκιάζοντας τις αρνητικές. Στην αρχή κάθε μήνα προσπαθεί να επιλέξει τις καλύτερες αναμνήσεις μεταξύ αυτών που είχε τον προηγούμενο!
Το σύνδρομο HSAM μπορεί να δώσει μια άνευ προηγουμένου εικόνα για το πώς τα βρέφη και τα νήπια βλέπουν τον κόσμο, καθώς οι περιγραφές της Σάροκ και «ομοιοπαθών» της είναι κατατοπιστικές.
Για την ώρα πάντως η 28χρονη Αυστραλή συμμετέχει σε δύο ερευνητικά προγράμματα, με το Πανεπιστήμιο του Κουίνσλαντ και το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, που προσβλέπουν να βοηθήσουν, με τα ευρήματά τους, άτομα που υποφέρουν από Αλτσχάιμερ.
Παράλληλα η Σάροκ έχει ξεκινήσει τη συγγραφή του δικού της βιβλίου. Ο τίτλος του ασφαλώς αντιπροσωπευτικός: «Η ζωή μου είναι ένα παζλ».
Ένα παζλ από άφθονες εικόνες, αποθηκευμένες σε έναν ανεξάντλητο σκληρό δίσκο. Ο οποίος κάθε ημέρα που περνάει εμπλουτίζεται διαρκώς με νέες πληροφορίες. Διότι, όπως είπαμε, η Ρεμπέκα Σάροκ δεν μπορεί να ξεχάσει τίποτε. Το παζλ της ζωής της είναι μάλλον πιο πλούσιο και από ενός… Μαθουσάλα, έστω κι αν δεν έχει κλείσει ακόμα τα 30 χρόνια της.