Αν είσαι από εκείνους που σιχαίνονται τις μεγάλες πολυεθνικές και θεωρούν πως είναι βουτηγμένες στην ανηθικότητα, τότε πιθανότατα να γνωρίζεις αυτή την ιστορία. Επίσης, δεν θα βρήκες κανένα ελαφρυντικό να δώσεις στην αρχή σε όσους συμμετείχαν. Εννοώ ότι ακόμα κι αν κάποια πράγματα κάνουν μπαμ, πολλές φορές ψάχνεις να βρεις έστω κάτι για να πεις πως όλα ήταν προϊόν ενός λάθους και τουλάχιστον διορθώθηκαν. Στην περίπτωση της Bayer δεν ισχύει ούτε αυτό. Όσο κι αν θες να πιστέψεις στην μεταμέλεια των ανθρώπων, μιλάμε για μια ιστορία που ξεκίνησε από λάθος και συνεχίστηκε με μια εγκληματική επιλογή.
Βρισκόμαστε στις αρχές της δεκαετίας του ’80. Τότε που άρχισε να κάνει δειλά δειλά την εμφάνιση του ο ιός του HIV. Έχοντας παραχθεί από χιμπαντζήδες στην Αφρική, το HIV αναπαραγόταν στην αρχή μεταξύ των γκέι. Γι΄αυτό και οι επιστήμονες είχαν δώσει ως αρχική ονομασία το GRID. Gay-related Immune Deficiency. Κάτι που αποδείχθηκε πως ήταν λάθος. Μετά πήγαν στην ονομασία 4H, αφού προσέβαλλε κοινωνικές ομάδες με αρχικό γράμμα το H. Ομοφυλόφιλους (heterosexuals), χρήστες ηρωΐνης (heroine users), αιμοφιλικούς (hemophiliacs) και Αϊτιανούς (Haitians).
Η ιστορική αναδρομή στον HIV δεν είναι άσχετη από την υπόθεση της Bayer. Αντιθέτως. Είναι πιθανότατα ένα σημείο στην εξελικτική πορεία του ιού που μπορεί κάποιος να το αποκαλέσει ουσιαστικό για την εξάπλωση. Γιατί η τρίτη ομάδα που αναφέραμε, οι αιμοφιλικοί, είναι εκείνοι που αποτέλεσαν το πειραματόζωο.
Παρά το ότι το 1982 είναι κοντινό σχετικά, μιλάμε για την αρχή της ύπαρξης του ιού. Άρα οι γιατροί είχαν παντελή άγνοια για την αντιμετώπιση του. Έφτιαχναν σκευάσματα και τα δοκίμαζαν με την ελπίδα να πετύχουν το σωστό.
Η Bayer, μια κραταιά δύναμη στο χώρο των φαρμάκων, ήταν εκείνη που είχε παρασκευάσει το πιο διαδεδομένο φάρμακο για τους αιμοφιλικούς. Για μια τριετία, από το 1981 ως το 1984, είχε πουλήσει εκατομμύρια τέτοια φάρμακα. Μέχρι που οι επιστήμονες παρατήρησαν ότι το εν λόγω φάρμακο ενέτασσε τους αιμοφιλικούς και στη συνολική ομάδα των 4H. Μέχρι τότε κάτι τέτοιο δεν ίσχυε. Άρα έπρεπε να φταίει το φάρμακο.
Ως αυτό το σημείο θα μπορούσε η Bayer να υποστηρίξει ότι επρόκειτο για μια νέα νόσο, το AIDS, που κανείς δεν ήξερε πως λειτουργεί, επομένως δεν θα ήταν δυνατό να προβλέψουν πως το φάρμακό τους θα δημιουργούσε πρόσφορο έδαφος για τον ιό.
To Factor VIII ήταν ένα φάρμακο που έδινε στο αίμα των αιμοφιλικών το απαραίτητο συστατικό ώστε να μην αιμορραγούν και να μπορούν να δημιουργηθούν οι θρόμβοι. Πολλοί έκαναν τις ενέσεις ως και τρεις φορές την εβδομάδα και τους βοηθούσε αρκετά για να ζήσουν μια πιο νορμάλ ζωή.
Για να φτιαχτεί αυτό το φάρμακο χρησιμοποιούνταν πλάσμα αίματος από δωρητές. Ανάμεσα τους υπήρχαν και φορείς του ιού HIV. Κανείς τους δεν μπορούσε να το γνωρίζει βέβαια. Ήταν τον Ιούλιο του 1982 όταν εμφανίστηκαν τα πρώτα 3 κρούσματα.
Οι επιδημιολόγοι στόχευσαν αμέσως τα σκευάσματα αίματος και ανάμεσα τους ήταν και το Factor VIII. Κι από τη στιγμή που δεν υπήρχε ειδικό τεστ για τον HIV εκείνη την εποχή, οι περισσότεροι αιμοφιλικοί σταμάτησαν να το χρησιμοποιούν και πανικοβλήθηκαν. Μέσα σε ένα χρόνο η Bayer είχε μια τεράστια χασούρα, δεκάδων εκατομμυρίων. Η Γαλλία είχε σταματήσει να κάνει εισαγωγές του Factor VIII. Τον Μάρτιο του 1983 η εταιρεία υποχρεώθηκε να αναφέρει στην ετικέτα με τις παρενέργειες το AIDS.
Ως τον Ιούνιο του 1983 η Bayer είχε βγάλει 2 ανακοινώσεις όπου χαρακτήριζε παράλογη και υπερβολική όλη αυτή την κατάσταση, αφού δεν υπήρχαν επιστημονικές αποδείξεις. Την ίδια στιγμή, στα κρυφά, είχε ξεκινήσει η διαδικασία παραγωγής μιας νέας μορφής του Factor VIII. Αυτή τη φορά θα ήταν φάρμακο που είχε περάσει από διαδικασία θέρμανσης, σε αντίθεση με το υπάρχον.
Χρειάστηκε να φτάσουμε στον Φεβρουάριο του 1984, ώστε να κυκλοφορήσει το νέο φάρμακο. Ήταν 29 Φεβρουαρίου όταν ο FDA έδωσε το Οκ στην Bayer. Αυτό όμως δεν σήμαινε οριστικό τέλος και για το παλιό. Ο κανονισμός που είχε δοθεί αφορούσε την Αμερική και τις χώρες της Ευρώπης, τους μεγάλους «πελάτες» της εταιρείας.
Μια πλειάδα από χώρες-μικρούς πελάτες δεν θα τύγχανε της ίδιας αντιμετώπισης. Στην Αργεντινή, την Ταϊλάνδη, τη Σιγκαπούρη, τη Μαλαισία και αρκετές ακόμα χώρες Λατινικής Αμερικής και Ασίας, το μη θερμαινόμενο φάρμακο εξακολουθούσε να πωλείται. Παρά το ότι ήταν βέβαιο πως προκαλεί τη νόσο, η Bayer είχε αποφασίσει πολύ συνειδητά να μην πάψει την πώλησή του.
Η υπερασπιστική της γραμμή ήταν πως προσέφερε καλό σε αυτές τις χώρες, γιατί εκεί υπήρχαν πολλοί που δεν πίστευαν στη νέα μορφή του φαρμάκου και δεν το αγόραζαν. Άρα ως αιμοφιλικοί δεν είχαν καμία θεραπεία. Το νέο φάρμακο επίσης ήταν πολύ πιο ακριβό, άρα δινόταν η εναλλακτική μιας πιο φθηνής επιλογής. Στην επίσημη γραμμή ήταν και το ότι ορισμένες χώρες καθυστερούσαν να περάσουν τη νομοθεσία για να πάρει έγκριση το φάρμακο, άρα το παλιό έπρεπε να συνεχίσει. Η Ταϊβάν είναι ένα παράδειγμα που αναφέρεται στα έγγραφα.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας και δεν έφτασε ποτέ εκεί η ενημέρωση ότι το νέο φάρμακο σκοτώνει τον HIV. Έπρεπε να πάνε ορισμένοι γιατροί και διευθυντές κλινικών σε συνέδρια σε πόλεις της Δύσης για να το μάθουν. Οπότε μοιάζει κάπως λογικό που ήταν δύσπιστοι και αρνητικοί στο νέο φάρμακο. Αφού δεν ήξεραν καν ότι είχε αρχίσει να διανέμεται στις άλλες χώρες, τις πιο «προηγμένες».
Αυτά τα επιχειρήματα μπορεί να αποτελούν ένα μέρος της επιφάνειας, αλλά δεν την καλύπτουν όλη. Ή, αν την καλύπτουν, καλύπτουν και την αλήθεια. Η αλήθεια είναι ότι η εταιρεία είχε ήδη συνάψει εμπορικές συμφωνίες και ήταν υποχρεωμένη να παράγει και να εξάγει τα φιαλίδια της παλιάς έκδοσης σε άλλες αγορές και επέλεξε να το κάνει σε Νοτιοαμερικάνους και Απωανατολίτες, λες και η ζωή τους έχει μικρότερη αξία.
Μια ακόμα πιο βαθιά ματιά θα μας φανερώσει ότι η παραγωγή του νέου φαρμάκου ήταν πολύ πιο κοστοβόρα για τη Bayer, κάτι που δεν μπορούσε να το δεχτεί δεδομένου ότι είχαν παραχθεί ήδη μεγάλες ποσότητες του παλιού. Ένα έγγραφο της εποχής μάλιστα αναφέρει ότι άνθρωποι της εταιρείας στην Ιαπωνία επιχείρησαν να αναστείλουν την έγκριση του νέου φαρμάκου, με σκοπό να ξεπουλήσουν πρώτα τις διαθέσιμες ποσότητες στο παλιό. Αυτό συν το ότι στην Αμερική οι τρεις εταιρείες που εισήγαγαν το προϊόν αρνήθηκαν να περάσουν ακροαματική εξέταση ενώπιον δικαστηρίου, αφήνει να εννοηθούν πολλά.
Την ίδια στιγμή το πλάσμα για την παραγωγή του νέου φαρμάκου είχε μεγάλες ελλείψεις, το οποίο οφείλεται στο ότι μια τεράστια ποσότητα είχε δοθεί στο παλιό.
https://www.youtube.com/watch?v=FBE0_wtlth8
Έχουμε φτάσει αισίως στον Ιούλιο του 1985, όταν και έρευνες αποδεικνύουν ότι το 75% των αιμοφιλικών που δεν έχουν λάβει ακόμα το προθερμασμένο φάρμακο, είναι θετικοί στον ιό.
Το Χονγκ Κονγκ είναι η περιοχή που είχε τις μεγαλύτερες απώλειες. Πρώτον, γιατί οι περισσότεροι από τους αιμοφιλικούς που ήταν και φορείς πέθαναν σε βάθος δεκαετίας. Δεύτερον, γιατί η Bayer αποφάσισε ότι η προτεραιότητα της είναι οι Αμερικάνοι και άφηνε παιδιά και γονείς να βιώνουν το φόβο. Η επίσημη θέση της τότε ήταν ότι «Όλες μας οι ποσότητες έχουν πάει στις ΗΠΑ και την Ευρώπη. Δεν υπάρχει διαθέσιμο για το Χονγκ Κονγκ. Δίνουμε μόνο σε όσους ασθενείς μιλάνε αγγλικά.»
Όλα αυτά παρουσιάζονται τώρα ως μια ενδιαφέρουσα ιστορία, ως κάτι που απλά συνέβη, αλλά δεν είναι καθόλου έτσι. Πάρα πολλοί άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους. Όχι μόνο άμεσα, αλλά και μακροσκοπικά. Πιθανότατα αυτή η τόσο απερίσκεπτη και εγκληματική απόφαση της Bayer να ήταν η αιτία που για 2 δεκαετίες πάλευαν τόσοι επιστήμονες και τόσοι άνθρωποι με τον ιό. Το γεγονός ότι από κει και μετά πλήρωσαν κοντά στα 600 εκατομμύρια δολάρια για να αποζημιώσουν σιωπηρά τους συγγενείς αποτελεί μια σαφή απόδειξη. Αν όχι για το δικαστήριο, για την ίδια την ηθική και την κοινωνική δικαιοσύνη.