Τα μικρά σχιστά μάτια με το δυσανάλογα διαπεραστικό βλέμμα και το παχύ μουστάκι ήταν τα κύρια χαρακτηριστικά μιας μορφής που επί σειρά ετών προκαλούσε τρόμο στο ανατολικό μπλοκ και έλαβε «διαβολική» διάσταση στο δυτικό κόσμο και δη στην άλλη άκρη του Ατλαντικού. Αρκούσε ένα νεύμα του κατόχου τους για να καταδικαστούν σε θάνατο χιλιάδες άνθρωποι και ως εκ τούτου παραμένουν έως και σήμερα σύμβολα τυρρανίας και απάνθρωπου δεσποτισμού.
Δεν ήταν όμως μόνο ο Ιωσήφ Στάλιν ο άνθρωπος που απαθανατίστηκε στις φωτογραφίες που συνδέθηκαν μαζί του. Ποτέ δεν θα μάθουμε πόσες και ποιες είναι οι φωτογραφίες που «ανήκουν» πραγματικά σε αυτόν, καθώς τον ντούμπλαραν, όχι ένας και δύο, αλλά τέσσερις διαφορετικοί άνθρωποι!
Για περίπου μισό αιώνα οι φήμες ότι ο Σοβιετικός ηγέτης είχε σωσίες για να διαφύγει ενδεχόμενης δολοφονικής απόπειρας έδιναν και έπαιρναν, τίποτε όμως δεν είχε επιβεβαιωθεί με επίσημο τρόπο. Αυτό έγινε μόλις το 2008 από τον 88χρονο τότε Φέλιξ Νταντάεφ, ο οποίος έσπασε τη σιωπή του, προφανώς κατόπιν σχετικής έγκρισης από την τότε ρωσική ηγεσία.
Ο Νταντάεφ εξέδωσε και αυτοβιογραφία, αναφέροντας ότι ήταν τόσο καλός στο ρόλο του, που ακόμα και στενοί συνεργάτες του Στάλιν δυσκολεύονταν ορισμένες φορές να ξεχωρίσουν τον πραγματικό. Το απίθανο με την περίπτωση του ήταν ότι είχε 40 χρόνια διαφορά με τον άνθρωπο που υποδυόταν!
«Ακόμα και όταν ήμουν μικρός οι φίλοι μου αστειεύονταν, λέγοντας ότι μοιάζω με τον Στάλιν», είχε πει και τελικά αυτή η ομοιότητα καθόρισε τη ζωή του με τρόπο που ήταν αδύνατο να φανταστεί.
Ο Νταντάεφ γεννήθηκε στο Νταγκεστάν, στις ορεινές περιοχές του Καυκάσου και όταν ήταν 16 χρόνων η οικογένεια του μετακόμισε στο Γκρόζνι της Τσετσενίας. Οι κυρίες δραστηριότητές του ήταν το μπαλέτο και η χορογραφία, ενώ χάρη στην έφεση του προς το είδος απέκτησε με τα χρόνια και τις δεξιότητες του ζογκλέρ.
Όταν όμως η Γερμανία επιτέθηκε στη Σοβιετική Ένωση, αναγκάστηκε να αφήσει τις σπουδές του και να πάει στο μέτωπο. Στη σοβιετική απελευθέρωση του Γκρόζνι το 1942, τραυματίστηκε τόσο σοβαρά που μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο ημιθανής. «Δύο από τα εφτά “πτώματα” που διακομίστηκαν επέζησαν. Το ένα ήταν το δικό μου».
Δεξιά ο Φέλιξ Νταντάεφ
Ο «θάνατος» ήταν η απαρχή της διπλής ζωής. Λίγο καιρό αργότερα εντοπίστηκε από αξιωματικούς της NKVD (πρόγονος της KGB) και λήφθηκε η απόφαση να μεταφερθεί στο Κρεμλίνο για να γίνει ο άνθρωπος – σκιά του «ηγέτη των λαών». Η οικογένειά του έμαθε πολλά χρόνια αργότερα την αλήθεια, νομίζοντας ότι είναι νεκρός. Ο Νταντάεφ καταχωρήθηκε επισήμως ως τέτοιος.
Το 1943 ξεκίνησε η εκπαίδευση του Νταντάεφ, ο οποίος εγκρίθηκε προσωπικά από τον Στάλιν για το ρόλο του σωσία του. Έπρεπε να μάθει να μιμείται την κίνηση και τις εκφράσεις του, ώστε να τον «καλύπτει» σε συγκεκριμένες περιστάσεις.
Για καιρό παρακολουθούσε συγκεντρώσεις και συναντήσεις οπουδήποτε στη Σοβιετική Ένωση, φορώντας ενίοτε το σήμα – κατατεθέν καπέλο του ηγέτη του Κόκκινου Στρατού και πάντα το εμπλουτισμένο με μετάλλια βαρύ παλτό του.
Έκανε εξάσκηση, συχνά υπό το βλέμμα του φοβερού και τρομερού Λαβρέντι Μπέρια, επικεφαλής της μυστικής αστυνομίας. Αν δεν είχε σπουδάσει υποκριτική και χορογραφία, η νέα σελίδα στην «καριέρα» του μπορεί να είχε τελείως διαφορετική κατάληξη…
Πως όμως επιτεύχθηκε να μοιάζει η όψη ενός 25χρονου με έναν 65χρονο; «Είχαμε όλοι υποφέρει τόσο από τον πόλεμο και τις κακουχίες που στην πραγματικότητα έμοιαζα πολύ μεγαλύτερος», ανέφερε ο Νταντάεφ, που ένιωσε στο πετσί του τη θαυματουργή επίδραση του μακιγιάζ πολύ προτού αυτό αναδειχθεί σε ειδική τέχνη στο Hollywood.
Με μια ειδική καλλυντική βούρτσα που δημιουργούσε κοιλότητες στο δέρμα του προσώπου και ένα στρώμα σκόνης ως επιστέγασμα, o σωσίας έβλεπε στον καθρέφτη του τον μαθητή του Βλάντιμιρ Λένιν. Δεδομένου ότι ο ίδιος δεν κάπνιζε ποτέ και ο Στάλιν ήταν διαρκώς με μια πίπα στο στόμα, το μουστάκι, τα δόντια και το άνω χείλος του ζωγραφίστηκαν με κίτρινο χρώμα.
Ο Νταντάεφ μελέτησε εξονυχιστικά τα προπαγανδιστικά φιλμ στα οποία πρωταγωνιστούσε ο Στάλιν για να αποστηθίσει τις κινήσεις, τις εκφράσεις και το βάδισμα του. Όταν κρίθηκε ότι ήταν έτοιμος, δοκιμάστηκε στο απόλυτο τεστ. Παρουσιάστηκε μπροστά στους στενούς συνεργάτες του Στάλιν, Βιατσεσλάβ Μολότοφ και Μιχαΐλ Καλίνιν, αντιγράφοντας την κίνηση χαιρετισμού του ηγέτη. Οι δύο άνδρες ανταπέδωσαν το χαιρετισμό, χωρίς να αντιληφθούν το παραμικρό.
Ο Φέλιξ Νταντάεφ τον καιρό που έγιναν οι αποκαλύψεις
Στην αυτοβιογραφία του ο Νταντέφ θυμάται την πρώτη φορά που χρειάστηκε να παραστήσει τον δικτάτορα της χώρας, ενώπιων των συντρόφων του στο Κρεμλίνο.
«Είχα το μυαλό μου ότι αυτό το σχέδιο επινοήθηκε από τους αρχηγούς όλων αυτών των τρομακτικών επιτροπών. Ήταν όλοι φοβισμένοι. Ακόμη και άνδρες που είχαν καταλάβει αξιώματα του ανώτατου επιπέδου. Έβλεπα το φόβο στα μάτια τους. Το κύριο πράγμα που μου είπαν ήταν να παραμείνω σιωπηλός στην πρώτη επίσημη συνάντηση, αν ο Στάλιν δεν είχε διάθεση για συζήτηση. Αν απεναντίας ήταν ευδιάθετος, να είμαι λακωνικός και να πω κάτι με τη δική του φωνή.
Ύστερα από μια άγρυπνη νύχτα, με πήγαν στις 9 το πρωί στο Κρεμλίνο για να με επιθεωρήσει αρχικά ο Στρατηγός Βλάσικ, επικεφαλής της προσωπικής φρουράς του Στάλιν. Με εξέτασε προσεκτικά από πάνω έως κάτω και είχα ταχυπαλμία, υπό το φόβο να διακρίνει τους ψεύτικους γκρίζους κροτάφους μου. Είχα έναν καλλιτέχνη μακιγιέρ, αλλά δεν μπορούσε να είναι μαζί μου όλη την ώρα και για αυτό έμαθα να τους χρωματίζω μόνος μου. Ωστόσο αυτό που κατάλαβα αμέσως ότι είχε τη μεγαλύτερη σημασία ήταν η ικανότητα μου να αντιγράψω συμπεριφορές, τη φωνή και το βάδισμα του Στάλιν».
Η πιο σημαντική αποστολή του Νταντάεφ ήταν το «ντουμπλάρισμα» του Κομμουνιστή ηγέτη στην περίφημη διάσκεψη της Γιάλτας, το Φεβρουάριο του 1945. Ο Στάλιν πέταξε κρυφά τότε για να συναντήσει τους Τσόρτσιλ και Ρούζβελτ, η πτήση που δόθηκε στη δημοσιότητα ως δική του ήταν αυτή στην οποία επέβαινε λίγες ώρες αργότερα ο Νταντάεφ.
«Προγραμματίστηκαν δυο πτήσεις, αλλά μόνο μία έπρεπε να τραβήξει την προσοχή όλων. Κανείς δεν έγραψε ποτέ κάτι για αυτό, κανείς, πέραν πολύ λίγων, δεν έμαθε ποτέ κάτι για αυτό. Ήμουν το “δόλωμα” για να προσελκύσω την προσοχή της διεθνούς κατασκοπείας», αναφέρει στο βιβλίο του ο Νταντάεφ.
Το «τρικ» ωστόσο δεν έπιασε, όπως προσθέτει ο ίδιος. «Στη Γιάλτα έγιναν δύο απόπειρες δολοφονίας κατά του πραγματικού Στάλιν. Εγώ είχα ήδη επιστρέψει στη Μόσχα, οι μυστικές υπηρεσίες μας είχαν αποτύχει. Εφτά πολύ υψηλόβαθμοι αξιωματικοί της υπηρεσίας έχασαν τότε τις θέσεις τους. Ήταν τυχεροί που έχασαν μόνο αυτό…»
Ναι, αλλά πιο τυχερός απ’ όλους ήταν ο άνθρωπος που έζησε για μια δεκαετία ως Ιωσήφ Στάλιν, χωρίς να γίνει στόχος δολοφονικής επίθεσης, αλλά και να υποπέσει σε κάποιο λάθος, που θα επέσυρε την καταδίκη από ένα καθεστώς που δεν φημιζόταν για τη μεγαλοψυχία του και την απονομή δεύτερων ευκαιριών…