Στις αρχές του 20ού αιώνα –και συγκεκριμένα το 1900– Συμιακοί σφουγγαράδες «πέφτουν» πάνω σε ένα ναυάγιο, το οποίο βρίσκεται διασκορπισμένο σε βάθος από 40 μέχρι περίπου 65 μέτρα. Από εκεί ανασύρονται αρχαιολογικοί θησαυροί ανυπολόγιστης αξίας, κυρίως αγάλματα αλλά και άλλα αντικείμενα τέτοιας ομορφιάς που αφήνουν σε δεύτερη μοίρα ένα μικρό μπρούτζινο κομμάτι.
Εκείνη τη στιγμή και για πολύ καιρό κανείς δεν γνωρίζει πως εκεί μέσα βρίσκεται συμπυκνωμένη όλη η γνώση -και πολλά μυστικά που δεν έχουν αποκαλυφθεί ακόμη- του αρχαίου κόσμου. Ακόμη και σήμερα, σχεδόν 120 χρόνια μετά την ανακάλυψή του, ο μηχανισμός των Αντικυθήρων συναρπάζει, γοητεύει και προκαλεί τους επιστήμονες να αποκωδικοποιήσουν την πολύπλοκη λειτουργία του.
Μοναδικό
Σύμφωνα με τους μελετητές, προέρχεται από το δεύτερο μισό του 2ου αιώνα π.Χ. Δηλαδή ήταν προγενέστερο κατά περίπου 100 χρόνια των υπόλοιπων αντικειμένων που βρέθηκαν στο ίδιο ναυάγιο στη θαλάσσια περιοχή μεταξύ Κυθήρων και Κρήτης. Κι ενώ κατά καιρούς άλλες κατασκευές τις αρχαιότητας τις συναντά κανείς και σε άλλες περιπτώσεις, δεν ισχύει το ίδιο και με τον συγκεκριμένο μηχανισμό, ο οποίος παραμένει μοναδικός και ξεχωριστός.
Αρχικά κανείς δεν μπορούσε να υποψιαστεί καν την χρησιμότητα και κατά συνέπεια τη σημασία του. Βρισκόταν στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, ανάμεσα σε άλλα, περιμένοντας υπομονετικά κάποιο περίεργο και έμπειρο μάτι να… ασχοληθεί με την περίπτωσή του.
Αυτό συνέβη τον Μάιο του 1902, όταν ο Βαλέριος Στάης, διευθυντής του μουσείου, παρατήρησε την ύπαρξη οδοντωτών τροχών στο εσωτερικό του, οι οποίοι συνοδεύονταν από επιγραφές που παρέπεμπαν σε πλανήτες και το ηλιακό σύστημα. Εάν ίσχυε αυτό το οποίο φαντάστηκε, ότι δηλαδή ήταν μια κατασκευή που προσομοίαζε και προέβλεπε την κίνηση των ουράνιων σωμάτων, μοιραία θα άλλαζε μια για πάντα η εντύπωση που είχαμε για τις γνώσεις του αρχαίου κόσμου πάνω στην αστρονομία! Επιπλέον, δεν υπήρχε άλλη κατασκευή που να χρησιμοποιεί τέτοια γρανάζια, πριν εμφανιστούν τα πρώτα ρολόγια 1.300 χρόνια αργότερα…
Κρυμμένα μυστικά
Οι πρώτες σκέψεις εκείνη την εποχή υποβάθμιζαν τη χρήση του σε αυτή ενός απλού αστρολάβου. Όμως καθώς οι έρευνες συνεχίζονταν στο πέρασμα του χρόνου, οι επιστήμονες συνειδητοποιούσαν πως ο γρίφος ήταν πολύ μεγαλύτερος και συναρπαστικός από εκείνον που φαντάζονταν.
Ουσιαστικά, ακόμη και σήμερα, ο επίλυση του μυστηρίου του μηχανισμού των Αντικυθήρων αποτελεί μια αέναη πρόκληση για την επιστημονική κοινότητα, η οποία ξεκίνησε από τη μέρα της ανάσυρσής του με τη μορφή συγκολλημένων θραυσμάτων.
Περιορισμούς στην έρευνα δεν θέτει μόνο η χρονική απόσταση 2.000 ετών που χωρίζει αυτό το μαγευτικό αντικείμενο από το σήμερα, αλλά και η φύση της κατασκευής του. Ανά καιρούς μπήκε κάτω από ακτίνες Χ και ειδικούς τομογράφους, που φανέρωσαν μέρη των μυστικών του, δημιουργώντας ταυτόχρονα νέα, καθώς γινόταν αντιληπτή η πολυπλοκότητά του.
Τι είναι τελικά ο μηχανισμός
Ο αστρονόμος Γιάννης Σειρηδάκης, μέλος της διεθνούς Ομάδας Μελέτης Μηχανισμού Αντικυθήρων τον έχει χαρακτηρίσει «τόσο σημαντικό για την εξέλιξη της Τεχνολογίας όσο και η Ακρόπολη για την εξέλιξη της Αρχιτεκτονικής». Σε αυτές τις λίγες λέξεις συμπυκνώνονται όλες οι θεωρίες που αναπτύχθηκαν μέσα από τις έρευνες σχετικά με τη χρήση του.
Πλέον είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε πως υπολόγιζε τις κινήσεις των -τότε- γνωστών πλανητών (Ερμής, Αφροδίτη, Άρης, Δίας, Κρόνος), της σελήνης, του ήλιου, καθώς και τις εκλείψεις τους! Επομένως αποτελούσε κι ένα είδος μέτρησης του χρόνου και τον εποχών. Όλα αυτά οδήγησαν σε αναθεώρηση όσων πίστευαν οι σύγχρονοι για τους αρχαίους Έλληνες, στους οποίους πιστωνόταν το θεωρητικό υπόβαθρο μελέτης των ουράνιων σωμάτων, όχι όμως και η τεχνολογία που θα έκανε την παρατήρησή τους δυνατή.
Στην ουσία πλέον θεωρείται πως είναι ένα πλήρες επιστημονικό ημερολόγιο των ελληνιστικών χρόνων, ένας αναλογικός και ψηφιακός υπολογιστής. Ένα τεχνολογικό θαύμα πολύ μπροστά από την εποχή του.
Ποιος το κατασκεύασε
Εκτός από τις θεωρίες λειτουργίας του, αμέτρητα σενάρια έχουν διατυπωθεί για τον κατασκευαστή αυτού του μοναδικού μηχανισμού. Η πολυπλοκότητά του παραπέμπει σε κάποιον μαθητή του Αρχιμήδη ή του Ίππαρχου του Ρόδιου. Υπάρχουν ενδείξεις, όχι όμως και αποδείξεις για την ταυτότητα αυτού του εκπληκτικού τεχνίτη, ο οποίος αναμφισβήτητα είχε γνώσεις που προέρχονταν από την Βαβυλώνα και φρόντισε στα περίπου 80 θραύσματα που διασώζονται ακόμη να συμπεριλάβει και οδηγίες χρήσης, ώστε και οι μη μυημένοι να μπορούν να το χρησιμοποιήσουν.
Σήμερα θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα ευρήματα του αρχαίου κόσμου. Είναι, δε, τέτοια η σημασία του για την Ελλάδα που απαγορεύεται να μετακινηθεί εκτός της επικράτειας της χώρας. Η θέση του είναι εδώ, όπως πρόσταξε άλλωστε και η ίδια η μοίρα όταν πριν από 2.000 χρόνια έστειλε στο βυθό της θάλασσας των Αντικυθήρων το πλοίο που εικάζεται πως θα το μετέφερε στη Ρώμη…