Μια πρώτη θέση στον μαραθώνιο της Νέας Υόρκης το 1974 και μια δεύτερη, ένα χρόνο μετά στην Βοστώνη, σίγουρα είναι σημαντικά επιτεύγματα για οποιονδήποτε. Ίσως, όμως, όχι αρκετά ώστε να εξασφαλίσουν σε κάποιον τις τιμές, τον σεβασμό και την αναγνωρισιμότητα την οποία απολαμβάνει η Κάθριν Σβίτσερ. Η γυναίκα που μπορεί να μην έχει κάποια τεράστια συλλογή μεταλλίων ή παγκόσμια ρεκόρ στην κατοχή της, αλλά είναι η βασική υπεύθυνη για μια κοσμογονία που δεν περιορίστηκε στον αθλητισμό και επηρέασε ολόκληρη την κοινωνία.
Πίσω στο 1967
Τα κάτι παραπάνω από 50 χρόνια που μας χωρίζουν από το 1967 αποδείχθηκαν αρκετά για να κάνουν τον κόσμο πολύ διαφορετικό μέρος από αυτό που κάποτε ήταν. Οι αλλαγές δεν περιορίζονται μόνο στην όψη του πλανήτη, τα κτίρια, τους δρόμους, τα ρούχα, την μόδα ή την τεχνολογία. Ακόμη μεγαλύτερες είναι οι μεταβολές στον τρόπο σκέψης και στο τι οι κοινωνίες θεωρούν αποδεκτό.
Ας το παραδεχτούμε, εκείνα τα χρόνια κάτω από τον… ρομαντικό χαρακτηρισμό «ασθενές φύλο» για τις γυναίκες κρυβόταν επιμελώς ένας μισογυνισμός, που σήμερα μοιάζει αδιανόητος, μα τότε αποτελούσε μια απολύτως αποδεκτή κατάσταση. Αποδεκτή από πολλούς, όχι όμως και από κάποιες γυναίκες οι οποίες θέλησαν να διαλύσουν τα στερεότυπα που τις εμπόδιζαν να αποδείξουν πως η θέση τους στον κόσμο δεν θα μπορούσε να διαφέρει από εκείνη των ανδρών.
«Τράβα στην κουζίνα σου»
Συνήθως οι θεατές που παρακολουθούν την τιτάνια προσπάθεια των μαραθωνοδρόμων από τα πεζοδρόμια προσπαθούν να τους εμψυχώσουν σ’ αυτή την μάχη που στην πραγματικότητα δίνουν όχι με τον χρόνο, αλλά με τον εαυτό τους. Ωστόσο κατά την διάρκεια του μαραθωνίου της Βοστώνης το 1967 ένας τύπος βλέποντας έναν δρομέα να περνάει από μπροστά του, φωνάζει: «Τράβα στην κουζίνα σου να μαγειρέψεις για τον άντρα σου και τα παιδιά σου. Δεν έχεις καμία δουλειά εδώ». Απευθύνεται σε μια γυναίκα, η οποία προδίδεται από το μακρύ μαλλί της το οποίο νωρίτερα είχε προσπαθήσει να κρύψει κάτω από μία κουκούλα.
Λεγόταν Καθρίν Σβίτσερ και ήταν η πρώτη γυναίκα που έτρεχε σε μαραθώνιο, κατά παράβαση των κανονισμών που μέχρι τότε επέτρεπαν στο… ασθενές φύλο να δοκιμάζει τις δυνάμεις του μέχρι τα 1.500 μέτρα. Για να γίνει αποδεχτή η συμμετοχή της είχε εγγραφεί ως Κ.Β Σβίτσερ, μόνο με τα αρχικά του ονόματός της ώστε να μην προδοθεί η ταυτότητά της. Όταν ξεπεράστηκε αυτό το εμπόδιο, πήρε θέση στη γραμμή εκκίνησης έχοντας στο πλευρό της τον τότε φίλο της και μετέπειτα σύζυγο αλλά και προπονητή της. Το πραγματικά δύσκολο κομμάτι της υπόθεσης άρχιζε την στιγμή που ο αφέτης έδωσε το σύνθημα για την εκκίνηση του αγώνα. Έπρεπε να τερματίσει πάση θυσία, κάτω από οποιεσδήποτε αντιξοότητες. Έπρεπε να αποδείξει ότι, ναι, οι γυναίκες μπορούν να τρέξουν 40 και πλέον χιλιόμετρα.
Ο τυπολάτρης Τζοκ Σεμπλ
Ένας από τους αγωνιστικούς υπευθύνους της διοργάνωσης λεγόταν Τζοκ Σεμπλ. Ένας σκωτσέζικης καταγωγής τυπολάτρης που παρά το γεγονός ότι ουσιαστικά έκανε κουμάντο, απολάμβανε ακόμη να λειτουργεί όπως στα νιάτα του ως κριτής και να μοιράζει ποινές ή ακόμη να αποκλείει από το αγώνισμα συμμετέχοντες που προσπαθούσαν να παραβούν ή να παρακάμψουν τους κανονισμούς.
Εκείνη την ημέρα βρισκόταν στο πουλμανάκι που μετέφερε τους εκπροσώπους του Τύπου, παρακολουθώντας με άγρυπνο μάτι τους αθλητές, όταν οι φωνές κάποιων θεατών τον έκαναν να αντιληφθεί το αδιανόητο. Μια γυναίκα τους είχε ξεγελάσει όλους και είχε μπει στον αγώνα ΤΟΥ! Μπροστά στα έκπληκτα μάτια όλων, έτρεξε πίσω της και προσπάθησε με νύχια και με δόντια να την πετάξει κάτω, χαρίζοντας στους φωτογράφους μερικές από τις πιο θρυλικές φωτογραφίες που έχουν τραβηχτεί ποτέ σε αθλητικό δρώμενο.
Μιλώντας αργότερα ο διευθυντής του αγώνα δικαιολόγησε την αντίδραση του υφισταμένου του λέγοντας: «Συμμετείχε κατά παράβαση των κανονισμών. Δεν φτιάχνω εγώ τους κανόνες. Δική μου δουλειά είναι να εξασφαλίσω πως γίνονται σεβαστοί από όλους. Δεν μου κάνει καμία διαφορά που είναι γυναίκα. Και άντρας να ήταν, αν έκανε κάτι που δεν προβλεπόταν από τους κανονισμούς, θα έπρεπε να πεταχτεί έξω». Ωστόσο με την Κάθριν δεν τα κατάφεραν. Ο φίλος της, Τόμας Μίλερ, που έτρεχε δίπλα της ήταν ένας σφυροβόλος και πρώην παίκτης του αμερικανικού ποδοσφαίρου, βάρους 100 κιλών. Αποτέλεσε την ασπίδα που χρειάστηκε η Σβίτσερ για να συνεχίσει τον αγώνα της.
Τρέχοντας προς την ιστορία
Όταν ξεκινούσε τον αγώνα στο μυαλό εκείνου του 20χρονου -τότε- κοριτσιού δεν υπήρχε κανένα άλλο κίνητρο πέρα από την δίψα της να συμμετάσχει. Είχε προπονηθεί σκληρά γι’ αυτό και ήθελε να τρέξει. Για εκείνη. Όχι για το γυναικείο φύλο και τα δικαιώματά του. Έτσι είχε πει η ίδια όταν μίλησε αργότερα. Παραδέχθηκε όμως πως όλα άλλαξαν μέσα της μετά από την βίαιη απόπειρα αποκλεισμού της. Μόνο τότε κατάλαβε πως το διακύβευμα ξεπερνούσε κατά πολύ την προσωπική ικανοποίησή της.
«Αντιλήφθηκα πως αν τα παρατούσα, κανείς δεν θα πίστευε πως μπορούμε να τρέξουμε μεγάλες αποστάσεις. Αν τα παρατούσα, όλοι θα πίστευαν πως επρόκειτο απλά για κάποιο διαφημιστικό κόλπο. Αν τα παρατούσα, η θέση των γυναικών στον αθλητισμό θα γινόταν χειρότερη αντί για καλύτερη. Αν τα παρατούσα, δεν θα έτρεχα ποτέ έναν μαραθώνιο όπως ονειρευόμουν. Αν τα παρατούσα, ο Τζοκ Σεμπλ και άλλοι σαν κι αυτόν θα νικούσαν. Το συναίσθημα του φόβου και της ταπείνωσης που ένιωσα την ώρα της επίθεσης μετατράπηκε σε οργή», όπως έγραψε. Από εκείνο το σημείο και μετά η Σβίτσερ δεν έτρεχε για τον εαυτό της αλλά για λογαριασμό των γυναικών όλου του κόσμου.
Η δικαίωση
Τέσσερις ώρες και είκοσι λεπτά μετά το «μπαμ» του αφέτη η Σβίτσερ περνούσε την γραμμή του τερματισμού. Είχε χρειαστεί περίπου μία ώρα παραπάνω σε σχέση με τον χρόνο του νικητή, Μπόμπι Γκιμπ. Αν, όμως, υπήρξε ποτέ ένας αγώνας που να δικαιολογεί περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον την ατάκα «σημασία δεν έχει η νίκη, αλλά η συμμετοχή» ήταν ο μαραθώνιος της Βοστώνης το 1967.
Αμέσως μετά το τέλος του αγώνα δρόμου η Σβίτσερ διαγράφτηκε από τα αθλητικά μητρώα και της απαγορεύτηκε να τρέξει ξανά. Όποια μέτρα κι αν πήραν, όμως, οι ομοσπονδίες αποδείχτηκαν ξεπερασμένα. Χάρη και στην γενναία παρουσία της, οι αποφάσεις όπως και οι αντιλήψεις ήταν πίσω από τις εξελίξεις της εποχής. Η νεαρή γυναίκα δημιούργησε ένα ολόκληρο κίνημα για τα γυναικεία δικαιώματα, εκείνα τα χρόνια της αμφισβήτησης και του μετασχηματισμού των κοινωνιών. Πρωταγωνιστώντας σε κινήματα ακτιβιστών, η Σβίτσερ πρωτοστάτησε σε μια σειρά από ενέργειες που τελικά το 1972 έφεραν μια κοσμογονία. Οι γυναίκες πλέον θα μπορούσαν να τρέξουν σε μαραθώνιο και όπου αλλού ήθελαν!
Η Σβίτσερ διένυσε 9 φορές εκείνα τα κάποτε απαγορευμένα 42.195 μέτρα κατά τη διάρκεια της αθλητικής καριέρας της. Συνεχίζει να παίρνει μέρος κατά καιρούς ακόμη και σήμερα που έχει μπει στην 8η δεκαετία της ζωής της. Ιδιαίτερη στιγμή για εκείνη ήταν η μεγάλη επιστροφή στην Βοστώνη το 2017, ακριβώς 50 χρόνια μετά την παρθενική, παράνομη συμμετοχή της. Ως ένδειξη τιμής και σεβασμού για τα κατορθώματά της, οι υπεύθυνοι αποφάσισαν να αποσύρουν για πάντα το νούμερο 261, αυτό με το οποίο έτρεξε τόσο το 1967, όσο και το 2017. Ακόμη σπουδαιότερη… απόσυρση πάντως ήταν εκείνη των ιδεών που ήθελαν τις γυναίκες υποδεέστερες, αδύναμες και περιορισμένες σε μια κουζίνα.