Σίδερο πάνω στο σίδερο. Σύγκρουση. Κλανγκ! Έπειτα, δεύτερος γύρος, «πατώντας» επάνω σε δύο συμφυώς αντίθετες έννοιες: νεοφιλελευθερισμός εναντίον σοσιαλισμού. Έπειτα, ένας αέναος τρίτος: αυστηρή πειθαρχία απέναντι στη «χαλαρότητα». Στο μέσο όλων αυτών το ζέον θέμα των Μεσογειακών Ολοκληρωμένων Προγραμμάτων.
Οι δυο τους δε θα μπορούσαν ποτέ να γίνουν φίλοι, ακόμα κι αν βρέθηκαν- λόγω συνθηκών- πάρα πολλές φορές στο ίδιο τραπέζι, τις περισσότερες με τα νύχια της μίας να σημαδεύουν αδηφάγα το λαιμό του άλλου. Ο «άλλος», όμως, που θεωρητικά υστερούσε, την αγνοούσε πάντοτε επιδεικτικά, ακριβώς επειδή δε γινόταν με τίποτα να την αγνοήσεις απλά.
Όχι, οι δυο τους δε θα μπορούσαν ποτέ να έρθουν κοντά- θα μπορούσαν; Με τίποτα.
Σίδηρο πάνω στο σίδερο. Ή, καλύτερα, η Σιδηρά Κυρία απέναντι στον πολιτικό που έμοιαζε καμωμένος από σίδερο.
Κλανγκ!
Μάργκαρετ Θάτσερ εναντίον Ανδρέα Παπανδρέου.
Και, σαν λεκτικό επιστέγασμα μιας σχέσης αγάπης/ μίσους, μια ατάκα που έγραψε ιστορία.
Ο επόμενος πρωθυπουργός της Ελλάδος
Είχε περίπου έναν χρόνο στον πρωθυπουργικό θώκο και είχε καταλάβει εξ αρχής πως τα πράγματα έμοιαζαν τόσο ρόδινα όσο ρόδινο είναι το να χώσεις οικειοθελώς το κεφάλι σου στο στόμα ενός κροκόδειλου που έχει να τραφεί από την εποχή του εκατονταετούς πολέμου.
Η πτωτική πορεία του Ηνωμένου Βασιλείου στον τομέα της οικονομίας στα τέλη των 70s θα μπορούσε να παρομοιαστεί με επιτυχές bungee jumping, μόνο που ο δάσκαλος είχε αμελήσει να δέσει τα προστατευτικά στα πόδια της χώρας.
Η αρχηγός του Συντηρητικού Κόμματος και νεοεκλεγείσα πρωθυπουργός, ωστόσο, ήταν αποφασισμένη να πετύχει και να βγάλει τη χώρα από το ερεβώδες τέλμα. Πράγματι, η Μάργκαρετ Θάτσερ ήρθε στο προσκήνιο μ’ εκκωφαντικό τρόπο και επέλεξε να συνεχίσει καθ’ όλη την πολιτική της σταδιοδρομία με το πόδι αυστηρά πατημένο στο γκάζι, παίρνοντας αποφάσεις πρωτοφανούς (μα ενίοτε απαραίτητης) σκληρότητας.
Το 1980- κι αφού είχε κάνει ήδη αισθητή την παρουσία της εντός κι εκτός αγγλικών συνόρων- ήρθε στην Αθήνα καλεσμένη της κυβέρνησης Ράλλη. Φαινομενικά η συνάντηση ήταν για να συνομιλήσει με τον ομόλογό της, όμως στην πραγματικότητα η προσοχή της μετέπειτα Βαρόνης ήταν στραμμένη αποκλειστικά στο πρόσωπο που της «υποδείκνυαν» οι βρετανικές υπηρεσίες (οι εκθέσεις της οποίας διέρρευσαν μερικά χρόνια αργότερα) ως τον επόμενο πρωθυπουργό της Ελλάδας.
Το όνομά του ήταν Ανδρέας Παπανδρέου, την περίοδο εκείνη διατελούσε αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης και λίαν συντόμως θα δικαίωνε πλήρως- έχοντας την πρωτοφανή στήριξη του ελληνικού λαού- τις προβλέψεις των βρετανικών υπηρεσιών.
Ο Ανδρέας θα γινόταν πρωθυπουργός της χώρας.
Το πρώτο «αίμα»
Τρία χρόνια αργότερα, και πάλι στην Αθήνα. Παρέα με μια ειδικά διαμορφωμένη χημική τουαλέτα, μιας και ήταν παγκοίνως γνωστό πως η Σιδηρά Κυρία υποφέρει από συχνοουρία (το πώς και γιατί αυτή η πληροφορία έγινε… viral παραμένει ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια στην ιστορία των αινιγματικών υποθέσεων).
Η κυρία Θάτσερ, μάστερ στη διεθνή διπλωματία, πήγε στην Σύνοδο Κορυφής που φιλοξενείτο στην ελληνική πρωτεύουσα με προφανή στόχο να τους κατουρήσει όλους (και σε μεταφορικό επίπεδο), όμως λογάριαζε χωρίς τον ξενοδόχο.
Όπου «ξενοδόχος» ο αποφασιστικός, πανέξυπνος και τολμηρός Παπανδρέου, ο οποίος προήδρευε για πρώτη φορά στην σταδιοδρομία του σε Σύνοδο της ευρωζώνης. Το φλέγον θέμα της επιστροφής μέρους των χρημάτων που εισέφερε στον κοινοτικό προϋπολογισμό η Βρετανία έπεσε στο τραπέζι, με άπασες τις πλευρές- και πρωτοστατούντος του Ανδρέα…- να παλεύουν να βρουν άκρη.
Εν τέλει το ζήτημα διευθετήθηκε, η Σύνοδος χαρακτηρίστηκε επιτυχής, όμως κάτω από τα επιφανειακά χαμόγελα και τις επιβεβλημένες χειραψίες, υπήρχε η επώδυνη γέννηση ενός άσβεστου μίσους: η Θάτσερ είχε βάλει για τα καλά στο μάτι τον αρχηγό του ΠΑΣΟΚ.
Βλέπετε, ήταν «αντιευρωπαίος».
Α, ναι: και στο μεσοδιάστημα, σε μία από τις συσκέψεις, της είχε πει κάτι που θα έμενε στην ιστορία.
«Κυρία μου, μας έχετε σπάσει…»
Στην αρχή φορούσε τον μανδύα του αστικού μύθου με διεθνείς προεκτάσεις. Με το πέρασμα του χρόνου, όμως, απεκδύθηκε, αναγκάζοντας τους πάντες να δουν πως είχαν βιαστεί να μιλήσουν για το φύλο: εν τέλει δεν ήταν αρσενικό, ένας μύθος, μα θηλυκό- η αλήθεια.
Και η αλήθεια είχε την εξής μορφή: σε μια από τις πολύωρες συζητήσεις της Συνόδου, η Θάτσερ άρχισε ν’ αντιτίθεται σε ό,τι έλεγε ο Παπανδρέου, να τον διακόπτει, να προσπαθεί να του χαλάσει τον ειρμό και, συνελόντι ειπείν, να τον βγάλει από τα ρούχα του (το οποίο έκανε με μεγάλη επιτυχία ο Ανδρέας παρουσία γυναικών, κάτι που εκνεύριζε ακόμα περισσότερο την Μάργκαρετ).
Αρχικά ο Έλληνας πρωθυπουργός προσπάθησε να μιμηθεί τον Ιώβ και να επιδείξει την αντίστοιχη υπομονή, όμως σε κάποια φάση δεν άντεξε και στρεφόμενος προς το μέρος της Βρετανίδας ομολόγου του της είπε εκνευρισμένος «Κυριά μου, μας έχετε σπάσει τ’ @ρχίδια!».
Η απροσδόκητη ατάκα του Ανδρέα προκάλεσε την καινοφανή οργή της Θάτσερ, την στιγμή που οι υπόλοιποι ηγέτες έδιναν μάχη να κρύψουν το μειδίαμά τους που φλέρταρε ξεδιάντροπα με το νευρικό γέλιο.
«Ώρα ΠΑΣΟΚ»
Ήταν απρέπεια πρωτοφανούς μεγέθους- και, μεταξύ μας, δε μιλάμε για την αναφορά στους διογκωμένους όρχεις των παριστάμενων σ’ εκείνη την εκρηκτική σύσκεψη των αρχών της δεκαετίας του 1980.
Πού ακούστηκε η πρόεδρος της επικείμενης Συνόδου Κορυφής ν’ αφήνει απέξω την Αθήνα, στο πλαίσιο της περιοδείας της στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες για την ολοκλήρωση των προετοιμασιών;
Η Θάτσερ, τυφλωμένη από την αποστροφή της για τον Παπανδρέου που αρνείτο να την «υπακούσει» και ύψωνε πάντα ανάστημα, δε μετέβη ποτέ στη χώρα μας, προβαίνοντας σε πολιτικό ολίσθημα μεγατόνων.
Έτσι, θέλοντας να επανορθώσει λίγο καιρό πριν καθίσουν όλοι οι εταίροι εκ νέου στο τραπέζι, κάλεσε τον Ανδρέα για πρωινό στο ξενοδοχείο που διέμεναν οι ηγέτες. Μόνο που…
Μόνο που υπήρχε ένα μικρό πρόβλημα: ήταν πολύ πρωί και στη χώρα μας ίσχυε η «Ώρα ΠΑΣΟΚ»- το να καθυστερείς, δηλαδή, στα ραντεβού σου (κι ενδεχομένως, μιας και μιλάμε για ΠΑΣΟΚάρα, να λαμβάνεις και επίδομα αργοπορημένης προσέλευσης γι’ αυτό).
Το ραντεβού ανάμεσα στους δύο είχε οριστεί για τις 8:30 π.μ. και μέχρι εκείνη την ώρα ο Έλληνας πρωθυπουργός κοιμόταν. Ουδείς, φυσικά, τολμούσε να πάει να τον ξυπνήσει.
Κάποια στιγμή, όμως, και με τους λεπτοδείκτες να μοιάζουν να θέλουν να μπουν στο ρεκόρ Γκίνες στην κατηγορία της «Ταχύτερης συμπλήρωσης δύο ωρών στην ιστορία», ο διπλωματικός σύμβουλος Χρήστος Μαχαιρίτσας αποφάσισε να μπει στο δωμάτιο του Παπανδρέου και να τον πείσει να πάει να βρει την Θάτσερ, έστω και αργοπορημένα.
Η Μάργκαρετ δέχτηκε να μπει, τελικά, στο ασανσέρ, παρά το γεγονός πως ήταν πασιφανές πως το εγκεφαλικό της χτυπούσε μαινόμενο την πόρτα κι αυτή είχε κάθε διάθεση να του ανοίξει.
Καταπνίγοντας- μάλλον ανεπιτυχώς- την οργή της συναντήθηκε με τον Έλληνα πρωθυπουργό, που συνοδευόταν από τον τότε υπουργό Εξωτερικών Γιάννη Χαραλαμπόπουλο.
Ο Ανδρέας, παρουσία της Σιδηράς Κυρίας, κάτι είπε στον Χαραλαμπόπουλο κι έπειτα έσκασε στα γέλια. Για καλή τύχη του νευρικού συστήματος της Θάτσερ, η Βρετανίδα δεν γνώριζε ελληνικά. Ειδάλλως, ίσως να γινόμασταν μάρτυρες του 3ου Παγκοσμίου Πολέμου, στον οποίον, παραδόξως, θα συμμετείχαν μόνο 2 χώρες.
Γιατί;
Γιατί ο Παπανδρέου είχε πει στον υπουργό Εξωτερικών δείχνοντας την πρωθυπουργό «Γιάννη, αυτήν την …;».
«Σκηνές αντάξιες αρχαίου ελληνικού θεάτρου»
Πλέον, ήταν η σειρά της: το ημερολόγιο έδειχνε 3 Δεκεμβρίου του 1984 και τούτη τη φορά η Μάργκαρετ Θάτσερ ήταν αυτή που βρισκόταν στη θέση της προέδρου της ευρωζώνης και καλείτο να παρουσιάσει στους εταίρους και να διαχειριστεί, εν συνεχεία, το πρόβλημα με τα Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα.
Ο Παπανδρέου ζητούσε μετ’ επιτάσεως περισσότερα χρήματα για τη χώρα μας, έχοντας απειλήσει την Θάτσερ πριν την Σύνοδο Κορυφής πως θα μπλοκάρει τις νέες εντάξεις, αν δεν έπαιρνε αυτό που ήθελε.
Όταν έκλεισαν, λοιπόν, οι πόρτες και το πολιτικό «σόου» ξεκίνησε, ο Ανδρέας έκανε αυτό που ήξερε καλύτερα από τον καθένα- και που ελάχιστοι ηγέτες σε παγκόσμιο επίπεδο μπορούσαν να επιτύχουν: σαγήνευσε τους πάντες.
Ναι, μπορεί να ήταν αθυρόστομος, ναι οι πολιτικοί (και ιδεολογικοί) του αντίπαλοι μπορούν να του προσάψουν αρκετά, ναι, αργούσε στα ραντεβού του και η γενικότερη χαλαρότητά του ξένιζε πολλούς, όμως όταν ξεκινούσε το παιχνίδι ουδείς μπορούσε να συγκριθεί μαζί του, κάνοντας ακόμα και τους ορκισμένους εχθρούς του να βγάζουν, όταν έσβησαν τα φώτα, το εικονικό τους καπέλο και να υποκλίνονται.
Παρά το γεγονός πως ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ αποχώρησε επιδεικτικά από το δείπνο που παραχώρησε η Θάτσερ εκείνο το βράδυ μετά την ολοκλήρωση των συσκέψεων, είχε ήδη αρχίσει να κερδίζει μέρος της παγωμένης, καμωμένης, θαρρείς, από «απηνή» πάγο, καρδιάς της:
«Ο γοητευτικός και ευπροσήγορος αυτός άνδρας άλλαζε όταν επρόκειτο να πετύχει περισσότερα χρήματα για τη χώρα του. Είναι σκληρός. Μας προσέφερε σκηνές αντάξιες του αρχαίου ελληνικού θεάτρου», θα έγραφε καιρό αργότερα η Βρετανίδα πρωθυπουργός για την εμφάνιση του Έλληνα ηγέτη σ’ εκείνη την Σύνοδο.
Ο Ανδρέας, σεβόμενος ενδεχομένως το «όνομα» της συνάντησης, είχε εναρμονιστεί πλήρως μαζί του.
Ήταν κορυφή.
Επίλογος: Ιδού η Ρόδος
Ήταν καταβεβλημένος. Λογικό: μόλις ένα τρίμηνο νωρίτερα είχε υποβληθεί σε εγχείρηση για την αντικατάσταση βαλβίδας αορτής από τον διάσημο γιατρό Μαγκντί Γιακούμπ.
Μάλιστα, η αλλοτινή «αντίπαλός» του λίγο μετά την επέμβαση τον είχε επισκεφτεί στο ξενοδοχείο Γκρόσβενορ του Λονδίνου και του είχε φερθεί με την ίδια σκληρότητα που του φερόταν πάντοτε, αντιμετωπίζοντάς τον σαν έναν απολύτως υγιή άνθρωπο.
Μόνο που δεν ήταν- όχι. Ωστόσο, αυτό δεν εμπόδισε τον Ανδρέα Παπανδρέου να φέρει εις πέρας μ’ εκπληκτικό τρόπο τα καθήκοντά του ως πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στην Σύνοδο Κορυφής της Ρόδου τον Δεκέμβρη του 1988.
Παρά την συνήθεια να διεξάγονται όλες οι Σύνοδοι στις πρωτεύουσες των χωρών, μετά από μια επιχείρηση-αστραπή η Ελλάδα αποφάσισε να φιλοξενηθεί στη Ρόδο η σύσκεψη των ευρωπαίων ηγετών εκείνης της χρονιάς.
Όπερ και εγένετο: μέσα στο υπέροχο κάστρο του νησιού συγκεντρώθηκαν οι πολιτικοί αρχηγοί των μελών, στην πιο ξεχωριστή, από άποψη τοποθεσίας, Σύνοδο ίσως και όλων των εποχών.
Αν και ο Ανδρέας έφερνε επικίνδυνα σε κακέκτυπο του αγέρωχου εαυτού του και παρά το γεγονός πως ο διεθνής Τύπος είχε επιλέξει να εστιάσει σε βαθμό υστερίας «Στην ξανθιά αεροσυνοδό που τον συνόδευε ως μνηστή του» (και με την οποία, ειρήσθω εν παρόδω, η Βρετανίδα πρωθυπουργός δεν ήθελε να κάτσει στο ίδιο τραπέζι!), η Σύνοδος ολοκληρώθηκε με απόλυτη επιτυχία- μια Σύνοδος στην οποία παρίσταντο πολιτικοί ογκόλιθοι όπως ο Μιτεράν, ο Χέλμουτ Κολ, ο Ντε Μίτα κ.α.
Διαισθανόμενη, ίσως, πως αυτή ήταν η έσχατη φορά που διασταυρώνονταν οι δρόμοι των δύο (το ΠΑΣΟΚ θα έχανε τις επεισοδιακές εκλογές του 1989 από την Νέα Δημοκρατία και ο Τζον Μέιτζορ θ’ αναλάμβανε τις τύχες της Βρετανίας το 1990), η Θάτσερ αποφάσισε να θάψει το τσεκούρι του πολέμου με τον Ανδρέα μέσω μιας συγκινητικής, και ανέλπιστης, επιστολής προς το πρόσωπο του Έλληνα πρωθυπουργού:
«Θαύμασα την αποφασιστικότητά σας στη διεύθυνση των εργασιών του Συμβουλίου, παρότι είστε ακόμη σε ανάρρωση. Ήταν μια εξαιρετική προσπάθεια και κερδίσατε τον σεβασμό όλων των συναδέλφων», του έγραψε, για να ολοκληρώσει την ασυνήθιστη, ειδικά για πρωθυπουργούς, αλληλογραφία με μια νότα σπάνιας ζεστασιάς: «Ελπίζω τώρα να ξεκουραστείς και να προσέξεις τον εαυτό σου».
Ποιος ανόητος είπε, αλήθεια, πως μια Σιδηρά Κυρία δεν μπορεί στο τέλος να «λιώσει»;