Όταν τον περασμένο Μάρτιο ήρθε με τόσο απότομο τρόπο το lockdown και οι χώροι ψυχαγωγίας έκλεισαν επ΄αόριστον, ήταν λογικό οι άνθρωποι που βιοπορίζονται από την ψυχαγωγία να πάθουν ένα σοκ.
Δεν ήταν εύκολο καθόλου να αντισταθμίσουν τα συμπαρομαρτούντα της πανδημίας στον χώρο τους, ιδίως σε επίπεδο θεατρικό, όπου δεν έχουμε συμπαρουσία θεατών μεταξύ τους, αλλά συμπαρουσία θεατών με έναν ολόκληρο θίασο και τόσους ανθρώπους που λειτουργούν επί και γύρω από τη σκηνή.
Το lockdown άρθηκε, το καλοκαίρι είχαμε τα ανοιχτά θέατρα και τις περιοδείες, οι παραστάσεις δεν είχαν ένα σταθερό σημείο αναφοράς, οπότε κάπως βγήκαν τα πράγματα. Με πολλούς περιορισμούς σαφώς, αλλά έστω κι έτσι λειτούργησε ο χώρος του θεάτρου.
Στις αρχές Οκτωβρίου πολλές θεατρικές σκηνές είχαν προγραμματίσει παραστάσεις, λιγότερες τον αριθμό προφανώς, μα καθόλα έτοιμες παραγωγές για να απευθυνθούν στο κοινό. Δεν πέρασαν παρά 2 βδομάδες λειτουργίας και χωρίς κανένα απτό στοιχείο, λοιμωξιολόγοι και κυβέρνηση έκλεισαν τα θέατρα, πριν καν τεθεί το lockdown στις αρχές Νοεμβρίου.
Αυτή τη φορά δεν διαφαινόταν φως στον ορίζοντα και οι αριθμοί σε νεκρούς και κρούσματα έκαναν πολλές παραγωγές να αναζητήσουν τρόπους σύνδεσης με το κοινό. Όχι για κανέναν άλλο λόγο, μα γιατί είχαν ήδη στηθεί, είχαν γίνει πρόβες τόσες βδομάδες και θα ήταν κρίμα να πάει στράφι τόση δουλειά.
Είδαμε λοιπόν από τα μέσα Δεκεμβρίου κι έπειτα κάποιες παραγωγές να επιλέγουν το live streaming για 2-3 παραστάσεις το πολύ.
Αυτή η νέα μορφή επικοινωνίας σίγουρα έδωσε κάποια δεδομένα πίσω στους ανθρώπους του θεάτρου ως προς τα επόμενα βήματα τους ως το καλοκαίρι, μιας και δύσκολα θα δούμε ανοιχτές τις αίθουσες σε θέατρα κλειστού χώρου πριν τον επόμενο Οκτώβριο.
Μιλήσαμε με την υπεύθυνη επικοινωνίας θεατρικών παραγωγών Εύα Σκρομπόλα (Ο Ραφτάκος των Λέξεων, Θέατρο Σταθμός) και την ηθοποιό Ειρήνη Φαναριώτη (Η Μεγάλη Χίμαιρα) για την απήχηση στο κοινό αυτής της προσπάθειας, για το πώς βλέπουν στον χώρο τους τη συνθήκη του live streaming, που σημαίνει μια εντελώς άλλη τοποθέτηση θεατρικά, αλλά και για εναλλακτικούς τρόπους επαφής με το κοινό.
Θεωρώ ότι οι καλλιτέχνες θα δώσουν τώρα μεγαλύτερη βαρύτητα στην αρχειακή αποτύπωση του έργου τους.
– Για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα στην πρώτη καραντίνα, πολλοί ηθοποιοί ανέφεραν πως η online διάθεση παραστάσεων δεν είναι σωστή ή δεν πρόκειται να λειτουργήσει. Είδαμε τώρα ότι υπήρξαν παραστάσεις που στήθηκαν ακριβώς για να προβληθούν σε streaming. Πιστεύεις ότι είναι πια μονόδρομος αυτό;
Ευτυχώς στην τέχνη δεν υπάρχει μονόδρομος. Αυτήν τη στιγμή η καλλιτεχνική κοινότητα, μετά το πρώτο σοκ, αφουγκράζεται πώς διαμορφώνεται η αναγκαιότητά της μέσα στην κοινωνία. Υπάρχει αυτή η αδήριτη ανάγκη για έκφραση και δημιουργία που οδηγεί νομοτελειακά στην αξιοποίηση των μέσων που διαθέτει η εποχή μας.
Κανείς δεν αρνηθεί – ούτε κι εγώ – ότι η εμπειρία του θεάτρου είναι αναντικατάστατη και θα παραμείνει τόσο μοναδική που η διαμεσολάβησή της μέσω της οθόνης θα υπογραμμίζει πάντα την αναγκαιότητα της επαφής και τη δύναμη της απουσίας της.
Από την άλλη όμως, είδα, με δυσπιστία στην αρχή και με θαυμασμό στη συνέχεια, να γεννιούνται παραστάσεις μέσα από αυτήν τη συνθήκη του εγκλεισμού, να πειραματίζονται γόνιμα με την τεχνολογία, να θέτουν αιτήματα και να αναδεικνύουν προβληματισμούς, που, υπό κανονικές συνθήκες θέασης, θα είχαν ακολουθήσει διαφορετικά αφηγηματικά μονοπάτια.
Θεωρώ πια ότι εξαιτίας αυτής της παρατεταμένης συνθήκης αποκλεισμού και περιορισμού που ζούμε, η διάθεση μίας παράστασης είτε on demand είτε live streaming, αποτελεί μια πραγματικότητα, μια διαφυγή, αλλά και μία εναλλακτική που, όταν ξεφύγει από το κομμάτι της καλλιτεχνικής επιβίωσης, θα ανοίξει – ευελπιστώ και αναμένω – ένα γόνιμο διάλογο σχετικά με νέους, εναλλακτικούς δρόμους θέασης και αναπαράστασης της θεατρικής εμπειρίας, προσβάσιμης και ανοιχτής σε μία μεγαλύτερη μερίδα κόσμου που εκ των πραγμάτων παραμένει αποκλεισμένη.
– Πώς βίωσες από το δικό σου μετερίζι αυτή τη διαφορετική θεατρική τοποθέτηση που απαιτεί το livestreaming;
Αν εξαιρέσεις το γεγονός ότι το 90 τοις εκατό της δουλειάς μου ακυρώθηκε και παραμένει ανενεργό εδώ και 11 μήνες με μικρές διακοπές, ο τρόπος οργάνωσης της επικοινωνίας δεν έχει αλλάξει ριζικά. Υπάρχει σαφέστατα μία αναπροσαρμογή των μεθόδων επικοινωνίας κι ένας αναστοχασμός σε σχέση με το πώς προωθούμε αποτελεσματικά μία εκδήλωση που είναι πια διαθέσιμη οn line και το κοινό της οποίας δεν περιορίζεται όπως μέχρι τώρα αποκλειστικά στην Αθήνα. Σε αυτή την περίπτωση, η εμβέλεια της στόχευσης έχει διευρυνθεί θεαματικά – πλέον μιλάμε για όλη την Ελλάδα και το εξωτερικό – γεγονός που απαιτεί από την μεριά της παραγωγής πιο οργανωμένες στρατηγικές επικοινωνίας και προβολής.
Την ίδια στιγμή, καλούμαστε όχι μόνο τώρα, αλλά τα τελευταία χρόνια, να προσαρμοστούμε σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο τοπίο που μεταφράζεται με την συνεχή συρρίκνωση του πολιτιστικού ρεπορτάζ.
Πέρα όμως από αυτές τις νέες προκλήσεις και τις δυσκολίες που έχει φέρει η νέα τάξη πραγμάτων στη δική μας δουλειά, θα σου πω τι μου λείπει πραγματικά και δεν μπορώ να το βρω στην online εκδοχή των παραστάσεων. Να πάω στην πρεμιέρα της παράστασης που τρέχω. Να χειροκροτήσω τους ηθοποιούς. Να συζητήσω εντυπώσεις με φίλους και γνωστούς. Να αφουγκραστώ αντιδράσεις κοινού. Να συγχαρώ συνεργάτες. Να χαιρετήσω. Να επιστρέψω στο χώρο μου έμπλεη συναισθημάτων.
– Από κουβέντες που έχεις κάνει με ανθρώπους του χώρου, ποια είναι η στάση τους απέναντι στο ενδεχόμενο το θέατρο να κατευθυνθεί προς το livestreaming;
Υπάρχουν δύο κατηγορίες καλλιτεχνών. Αυτή που έχει ήδη προσαρμοστεί στη νέα πραγματικότητα και θα δημιουργεί ταυτόχρονα online εκδοχές των παραστάσεων τους γιατί προσβλέπει σε ένα άνοιγμα κοινού και επιθυμεί, ενδεχομένως, να διερευνήσει τις νέες δυνατότητες που προσφέρονται.
Και αυτή που αντιστέκεται σε αυτή τη διαδικασία γιατί επιθυμεί η ιστορία των δικών της παραστάσεων να γράφεται στη μνήμη των θεατών, στο εδώ και στο τώρα, μέσα από τη διάδραση και τη φυσική επαφή κι όχι να αναπτύσσεται μέσα από μια μορφή διαμεσολαβημένης επικοινωνίας. Σε κάθε περίπτωση, θεωρώ ότι οι καλλιτέχνες θα δώσουν τώρα μεγαλύτερη βαρύτητα στην αρχειακή αποτύπωση του έργου τους. Και αυτό θα αποβεί ωφέλιμο για το θέατρο εν γένει.
– Υπάρχουν, πιστεύεις, άλλες επιλογές για θεατρικές παραγωγές ώστε να βρουν χώρο επικοινωνίας με το κοινό, πέραν του streaming;
Πάντα θα υπάρχει η ανάγκη να εφευρίσκουμε νέους δρόμους επικοινωνίας μια θεατρικής παραγωγής. Το streaming είναι ένας τρόπος. Τώρα βλέπουμε να αναβιώνει το θέατρο στο ραδιόφωνο με μία εξαιρετική επιλογή κειμένων. Παλιότερα είχα ακούσει και το είχα βρει εξαιρετικά ενδιαφέρον, θέατρο μέσα από το τηλέφωνο. Και είμαι απόλυτα σίγουρη ότι θα υπάρχουν κι άλλες επιλογές που περιμένουν αργά ή γρήγορα να τις ανακαλύψουμε.
* Στο Arts and Culture Communication μπορείς να βρεις τις παραστάσεις που διαχειρίζεται η Εύα Σκρομπόλα
** Φωτογραφία: Αλίνα Λέφα
Στον κόσμο λείπει το θέατρο αυτή την εποχή, αυτό είναι γεγονός. Οπότε υπάρχει ενθουσιασμός και μεγάλη ανταπόκριση.
– Για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα στην πρώτη καραντίνα, πολλοί ηθοποιοί ανέφεραν πως η online διάθεση παραστάσεων δεν είναι σωστή ή δεν πρόκειται να λειτουργήσει. Είδαμε τώρα ότι υπήρξαν παραστάσεις που στήθηκαν ακριβώς για να προβληθούν σε streaming. Πιστεύεις ότι είναι πια μονόδρομος αυτό;
Ήμουν από τους πρώτους που συμμετείχαν στην πρώτη καραντίνα στην δωρεάν προβολή παραστάσεων. Αν θυμάσαι όμως τότε υπήρχε παγκοσμίως μια καθολική διάθεση συλλογικότητας και ένωσης απέναντι σε έναν κοινό κίνδυνο, σε μια πρωτόγνωρη συνθήκη.
Πολλές παροχές, όχι μόνο καλλιτεχνικές, διετίθεντο δωρεάν στο διαδίκτυο κι ο κόσμος ήλπιζε, όλοι μας δηλαδή, πως όταν θα επιστρέψουμε στην κανονικότητα, αυτό που θα έχει μείνει είναι η αγάπη. Για τον πλανήτη, για τον άνθρωπο,για όσα απλόχερα μας έχει προσφέρει η φύση. Υπήρχε δηλαδή ένα τεράστιο κίνημα θετικής θεώρησης της πραγματικότητας και μέσα σε αυτό το πλαίσιο εντάχθηκε και η συνέχιση της ύπαρξης της τέχνης στη ζωή των ανθρώπων.
Ωστόσο, με το πέρας του χρόνου αυτή η κίνηση δεν εκτιμήθηκε όπως νομίζαμε κι ακόμη χειρότερα οι άνθρωποι της τέχνης περιθωριοποιήθηκαν και το «δωρεάν» παρεξηγήθηκε στο βαθμό που θεωρούνταν πλέον δεδομένο. Προφανώς κάτι τέτοιο δεν βρίσκει κανέναν μας σύμφωνο, οπότε και προσπαθούμε να οργανώσουμε αυτό που λέγεται streaming και να μετρήσουμε τα συν και τα πλην. Όσο το ζωντανό θέατρο βρίσκεται εκτός παραγωγικής διαδικασίας, είναι λογικό να ψάχνουμε για νέες μεθόδους ύπαρξής του, χωρίς να ξεχνάμε πως το θέαμα χωρίς θεατές δεν μπορεί να θεωρηθεί σε καμία περίπτωση σύστημα και να ενταχθεί στην κανονικότητα.
– Ως ηθοποιός που παίζει παράλληλα σε τηλεοπτική σειρά, ποιες είναι οι προσαρμογές που κάνατε στην παράσταση ώστε να ταιριάξει με το μέσο προβολής της;
Ας μην ξεχνάμε πως όταν μια παράσταση στήνεται για το ζωντανό θέατρο δεν μπορεί να έχει την ίδια δυναμική μέσω μιας βιντεοπροβολής. Αυτό είναι σίγουρο. Εμείς προσπαθήσαμε να κάνουμε προσαρμογές στο επίπεδο του εφικτού, όμως όσοι παρακολουθούν τα streaming κατανοούν και νιώθουν πως βρισκόμαστε σε έναν ενδιάμεσο χώρο που δε λέγεται θέατρο αλλά σίγουρα όχι τηλεόραση. Δινόταν όμως η δυνατότητα στο θεατή να βλέπει εκφράσεις και κινήσεις, συναισθήματα των ηρώων σε πολύ κοντινά πλάνα. Ή η δυνατότητα να παρακολουθεί λίγο πριν την έναρξη της παράστασης, την προετοιμασία που κάναμε στα παρασκήνια.
– Τι διαφορετικό προσθέτει και αφαιρεί ψυχολογικά από έναν ηθοποιό αυτή η εμπειρία;
Κυρίως επιτείνει την αίσθηση πως θέατρο χωρίς θεατές δεν υφίσταται. Ακόμη κι αν έχεις στο μυαλό σου πως εκείνη τη στιγμή υπάρχουν άνθρωποι που έχουν πληρώσει το εισιτήριό τους κι έχουν καθίσει στον καναπέ τους για να δούν την παράσταση, η φυσική παρουσία τους στα καθίσματα των θεατών είναι ευτυχώς κάτι το αναντικατάστατο.
– Ποια η απήχηση στο κοινό τόσο σε επίπεδο βίωσης της εμπειρίας θέασης όσο και σε συμμετοχή;
Στον κόσμο λείπει το θέατρο αυτή την εποχή, αυτό είναι γεγονός. Οπότε υπάρχει ενθουσιασμός και μεγάλη ανταπόκριση.
– Υπάρχουν, πιστεύεις, άλλες επιλογές για θεατρικές παραγωγές ώστε να βρουν χώρο επικοινωνίας με το κοινό, πέραν του streaming;
Υπάρχουν τρόποι να συνδεθείς με το κοινό. Υπάρχει το ραδιοφωνικό θέατρο το οποίο έχει ξεκινήσει το τελευταίο διάστημα και σίγουρα αν καθήσουμε και κάνουμε ένα brainstorming να βρούμε κι άλλες λύσεις. Δε θα τις έλεγα επιλογές γιατί για μένα είναι προσωρινές λύσεις όλα αυτά. Το θέατρο δεν είναι μόνο η θέαση της παράστασης. Είναι μια ολόκληρη διαδικασία το να έρθει κάποιος να μας δει στο θέατρο ή το να πάμε εμείς να παίξουμε αντίστοιχα. Αυτή η διαδικασία, η ιεροτελεστία, ό,τι άλλο κι αν επιλέξουμε θα λείπει όσο τα θέατρα είναι κλειστά.
* Η Ειρήνη Φαναριώτη συμμετέχει στην τηλεοπτική σειρά Έλα Στη Θέση Μου, ενώ έχει και την εκπομπή Stray Stories στο Youtube.