Όταν οι θεωρίες του καθηγητή Σπυρίδωνα Μαρινάτου περί πολιτισμού άμεσα συνδεδεμένου με τον Μινωικό στην Σαντορίνη βρίσκουν τα πρώτα στοιχεία που τις υποστηρίζουν, πολλοί θα κάνουν λόγο για την ανακάλυψη της χαμένης Ατλαντίδας. Ο ίδιος γνωρίζει πολύ καλύτερα τι ακριβώς έρχεται στο φως από την αρχαιολογική σκαπάνη. Δίχως βιασύνες και ακρότητες, με πείσμα και –κυρίως- υπομονή και σεβασμό, εργάζεται μεθοδικά, μεταλαμπαδεύει τις γνώσεις του και –τελικά- κάτι παραπάνω από 50 χρόνια μετά, έρχεται στο φως μία από τις σημαντικότερες αρχαιολογικές ανακαλύψεις.
Αποκαλείται «Η Πομπηία του Αιγαίου» και –όπως συνέβη και μ’ εκείνη- μας χαρίζει ένα μοναδικό φωτογραφικό αποτύπωμα της ζωής και ενός ακμάζοντος πολιτισμού της αρχαιότητας, πριν θαφτεί κάτω από τόνους ηφαιστειακής τέφρας που κόντεψε να αφανίσει τα πάντα.
Περίπου 2.000.000 τουρίστες επισκέπτονται σε ετήσια βάση την Σαντορίνη. Όσο κι αν οι συνήθειες και οι πρακτικές τους διαφέρουν πολύ, στην πραγματικότητα ακολουθούν διαδρομές και δρομολόγια που χαράχτηκαν πριν από χιλιάδες χρόνια, την περίοδο που άκμασε η ζωή σε αυτό το μικρό νησί, που αποτέλεσε κομμάτι ενός πολύ μεγαλύτερου παζλ.
Πενήντα χρόνια μετά τις πρώτες συστηματικές (και επιστημονικές) ανασκαφές, μόνο ένα μέρος του Ακρωτηρίου έχει αποκαλυφθεί. Μόνο ένα μέρος του είναι επισκέψιμο και ελάχιστοι από τους θησαυρούς του μπορούν να εκτεθούν σε ανθρώπινα μάτια, με εξαίρεση τους αρχαιολόγους.
Πρόκειται για μια πολιτεία που υπήρχε από την Εποχή του Χαλκού και γνώρισε την ακμή της την 2η χιλιετία προ Χριστού. Σήμερα κάτω από ένα στέγαστρο που εκτείνεται σε δεκάδες στρέμματα, βρίσκονται τα απομεινάρια της. Και είναι εντυπωσιακά. Αυτό που κάνει το Ακρωτήρι μοναδικό είναι το γεγονός ότι έχει μείνει σχεδόν άθικτο στο πέρασμα του χρόνου. Σύμφωνα με την επικρατούσα άποψη, ήταν ένας μεγάλος σεισμός, εκείνος που προηγήθηκε της έκρηξης του ηφαιστείου, που ανάγκασε τους κατοίκους να εγκαταλείψουν την πόλη. Όταν η γη σταμάτησε να τρέμει, επέστρεψαν. Και τότε τους πρόλαβε το γεγονός που άλλαξε τα πάντα. Ηφαιστειακή τέφρα κάλυψε τα πάντα, την ώρα που η λάβα συνέχιζε το καταστροφικό της έργο και τσουνάμι σάρωναν την Κρήτη παρασύροντας τον Μινωικό πολιτισμό. Στο Ακρωτήρι η ζωή σταμάτησε απότομα και σήμερα οι επιστήμονες αποκαλύπτουν εκείνο το τελευταίο «κλικ» που απαθανάτισε ο αρχαιολογικός «φωτογραφικός» φακός τους.
Τα ευρήματα μαρτυρούν το πόσο προηγμένος ήταν ο πολιτισμός της Θήρας, αλλάζοντας ορισμένες απόψεις ή επιβεβαιώνοντας άλλες σχετικά με εκείνη την περίοδο. Το -αιώνες μπροστά από την εποχή του- ολοκληρωμένο αποχετευτικό και υδραυλικό σύστημα και η πολεοδομική τάξη συνθέτουν κάτι μοναδικό στην παγκόσμια ιστορία. Τα αγγεία, οι τοιχογραφίες και τα έργα τέχνης φανερώνουν το καλλιτεχνικό επίπεδο των κατοίκων της. Το ότι ήταν σε θέση να ασχοληθούν με το «ευ ζην», έχοντας εξασφαλίσει το «ζην» χάρη στην ακμάζουσα οικονομία τους.
Η απουσία τειχών δείχνει ένα λαό που δεν είχε γνωρίσει ούτε φοβόταν πόλεμο κι επιδρομές. Ενώ στα χαλάσματα ξεχωρίζουν τα στοιχεία που φανερώνουν και την τεχνολογική πρόοδο της εποχής. Διώροφα σπίτια, ακόμα και τριώροφα σπίτια, λιθόστρωτοι δρόμοι, πλατείες, δημόσια κτήρια… Στο Ακρωτήρι η ανθρωπότητα άρχισε να διαμορφώνεται σε αυτό που αποκαλούμε «σύγχρονη» ζωή. Μια σύγχρονη ζωή που υπήρχε πριν από 3.500 χρόνια…
Ο Χρήστος Ντούμας είναι ο άνθρωπος που ανέλαβε να συνεχίσει το έργο του Μαρινάτου, του οποίου υπήρξε από τα νιάτα του συνεργάτης. Ευτυχώς για το μνημείο, δείχνει τον ίδιο σεβασμό και προχωρά με ένα ρυθμό που μπορεί να χαρακτηριστεί και βασανιστικός. Χωρίς την βιασύνη και το άγχος ενός καιροσκόπου που θα βιαζόταν να φέρει στο φως και να πιστωθεί απίστευτες αποκαλύψεις. Όλα κυλούν με πιο αργά, αλλά σίγουρα βήματα, έτσι ώστε να μην αλλοιωθεί ούτε στο ελάχιστο ο χαρακτήρας του μνημείου.
Η μεγάλη οικονομική κρίση των αρχών της δεκαετίας ήταν ο μεγαλύτερος κίνδυνος που αντιμετώπισε το Ακρωτήρι, μετά από εκείνον του ηφαιστείου. Τα εργαστήρια ανασκαφής και αποκατάστασης αποψιλώθηκαν. Η λειψανδρία και η υποστελέχωση απείλησε τα πάντα. Ευτυχώς ο ιδιωτικός παράγοντας ήλθε να προσφέρει βοήθεια. Η οικογένεια Αριστείδη Αλαφούζου, ο γνωστός από το περίφημο anti virus, Kaspesky, ο οποίος στηρίζει για χρόνια τις προσπάθειες αναστήλωσης και ανάδειξης ενός θαύματος του αρχαίου κόσμου.
Στην πραγματικότητα σε αυτό το σε εξέλιξη έργο βλέπει κανείς τον τρόπο με τον οποίο θα έπρεπε να προσεγγίζονται τέτοιου τύπου ανακαλύψεις. Όταν κάτι έχει μείνει για χιλιετίες μακριά από τα μάτια του κόσμου, μία ή δύο δεκαετίες ερευνών δεν είναι παρά μια σταγόνα στην διαδρομή του. Όλα απαιτούν τον χρόνο τους και προχωρούν με τον δικό τους ρυθμό. Το ίδιο το μνημείο τον καθορίζει. Και όταν αποκαλυφθεί σε όλο το μεγαλείο του θα αντιληφθούμε και οι υπόλοιποι την τεράστια σημασία του. Λιγότερο γνωστό από άλλους αρχαιολογικούς χώρους, με καλά κρυμμένα (ακόμα) μυστικά, που όμως δεν θα μείνουν για πολύ καιρό ακόμα έτσι. Αρκεί να υπάρχουν πάντα άνθρωποι με την γνώση και τον σεβασμό αυτών που έχουν αναλάβει το έργο της αναστήλωσης του Ακρωτηρίου που ώρες-ώρες μοιάζει να είναι η αναστήλωση ολόκληρου του αρχαίου κόσμου.