Σπίτι. Το. Ουδέτερο. Αλλά χωρίς ουδετερότητα. Αντιθέτως έχει αρνητισμούς, έχει θετικισμούς, έχει ένα μείγμα κι από τα δύο. Ποτέ δεν μένει άχρωμο και άγευστο. Ποτέ όσο υπάρχουν ανάσες μέσα του κι όσο οι ανάσες αυτές στρέφονται σε αυτό για θαλπωρή, προστασία και μια ώθηση προς τον έξω κόσμο.
Το σπίτι έχει προεκτάσεις που τις βιώνουμε, αλλά δεν τολμάμε να τις κάνουμε λέξεις. Είναι ζόρικη δουλειά. Ιδίως το πατρογονικό σπίτι που έχει μπολιάσει στις αναμνήσεις μας στιγμές που δυσκολευόμαστε να τις ανασύρουμε. Θυμόμαστε μόνο τον εαυτό μας να κάθεται στο πάτωμα του και να κοιτάζει μικρός τη μεγαλοσύνη του.
Κάπως έτσι είναι ένα σπίτι και για τον έξω κόσμο. Για τους ανθρώπους που το βλέπουν από την άλλη μεριά. Κάπως έτσι είναι ένα σπίτι που στεγάζει την ίδια την ιστορία των ανθρώπων, των κοινωνιών, των πόλεων.
Έτσι είναι το πιο ιστορικό οίκημα στην Καβάλα. Ηλικίας 113 ετών. Το πατρογονικό της Μάγκυς Κριθαρέλλη στην Καβάλα, που διακρίνεται στις καρτ ποστάλ των αρχών του 20ού αιώνα, είναι από τα τυχερά παλιά σπίτια που έπεσε σε καλά χέρια και περιβλήθηκε με αγάπη.
Γεροχτισμένο στην εποχή του, ανακαινισμένο το 1936 από τους νέους, δεύτερους ιδιοκτήτες, κιβωτός αναμνήσεων και σημείο διασταύρωσης δύο διαδοχικών οικογενειακών δέντρων, το σπίτι στην Καβάλα έχει αναδειχθεί σε πηγή αστικής ιστορίας αλλά και σε ανεξάντλητο κουβάρι οικογενειακών αφηγήσεων.
Αυτές τις αφηγήσεις μετατρέπει σε παράσταση ο Θοδωρής Γκόνης, σκηνοθέτης και καλλιτεχνικός διευθυντής του ΔΗΠΕΘΕ Καβάλας και του Φεστιβάλ Φιλίππων. Ο κύριος Γκόνης βρίσκεται αυτές τις μέρες στην Αθήνα για να ανεβάσει την παράσταση Η Βιογραφία του Πατρογονικού στο Ίδρυμα Κακογιάννη και μας αφιέρωσε λίγο από το χρόνο του για να μας δώσει την οπτική του γύρω από το πατρογονικό σπίτι, αλλά και το Φεστιβάλ Φιλίππων.
– Τι είναι η Βιογραφία του Πατρογονικού και πως μια παράσταση από την Καβάλα κατάφερε να βρεθεί σε μια μεγάλη αθηναϊκή σκηνή όπως αυτή του Ιδρύματος Κακογιάννη;
Είναι μια παράσταση που έχει φτιαχτεί στην Καβάλα. Για εμάς είναι πολύ σημαντικό να παράγει κανείς στον τόπο του και αυτό που παράγουμε να απευθύνεται πια και σε ένα άλλο πλήθος κοινού, αυτό της πρωτεύουσας. Η παράσταση αφορά ευθέως την Καβάλα, αφορά την ιστορία της, αφορά ένα σπίτι που ζει και με τον τρόπο του μιλάει. Ξέρετε τα σπίτια μιλούν. Άμα σταθεί κανείς πλάι τους θα ακούσει. Η σιωπή τους είναι ο τρόπος ομιλίας τους και λέει πολλά πράγματα.
Το σπίτι μιλάει για την Ιστορία της Καβάλας, της Μακεδονίας, της Ελλάδας, των Βαλκανίων. Πρόκειται για μια εποχή πολλών πολέμων, μετά για μια μεσοπολεμική κατά την οποία αναπτύχθηκαν τα καπνά της Καβάλας με τις εταιρείες καπνών που κυριαρχούσαν σε μια χρυσή εποχή για την περιοχή. Όλα αυτά οι τοίχοι μπορούσαν να τα περιγράψουν καλύτερα κι από έναν άνθρωπο.
– Άρα η παράσταση είναι και μια περγαμηνή του παρελθόντος;
Η παράσταση έχει μια ιστορική αξία, αλλά δεν έχει έναν δασκαλίστικο τρόπο. Ακολουθεί τον τρόπο του θεάτρου. Το θέατρο είναι μια τέχνη μακριά από αυτή τη λογική. Έχει άλλα εργαλεία για τα ερωτήματα του.
Το θέατρο έχει την υποχρέωση να μην περιγράψει την πραγματικότητα, αλλά να την αφήσει να μιλήσει η ίδια. Σε αυτή την παράσταση θέτουμε και την υποχρέωση ενός ΔΗΠΕΘΕ να παράγει θέατρο κι όχι απλώς να φιλοξενεί. Να παράγει και με ανοιχτούς ορίζοντες να μοιράζεται αυτή την παραγωγή. Είναι βασική μας επιδίωξη αυτή.
– Η λέξη πατρογονικό έχει ένα τεράστιο βάθος και έρχεται να ζευγαρώσει με το δίπτυχο «μητέρα γη». Τι σημασία έχει για εσάς αυτή η λέξη και αν τελικά τα σπίτια είναι οι ιδιοκτήτες κι όχι το ανάποδο όπως εσφαλμένα νομίζουμε;
Πατρογονικό σπίτι είναι η επιθυμία των ανθρώπων να βρίσκονται, να συνεννοούνται. Το σπίτι είναι η δημοκρατία, ο πολιτισμός. Όταν οι άνθρωποι έπαψαν να είναι τρωγλοδύτες έχτισαν ένα σπίτι. Και πιο δίπλα ένα άλλο.
Είναι ένα μότο που έχει πει ωραία ο Τσόρτσιλ. «Είναι ο άνθρωπος που πλάθει τα κτήρια, αλλά είναι και τα κτήρια που με τον καιρό πλάθουν τον άνθρωπο». Εμείς δεν εμμένουμε τόσο στο σπίτι. Εμμένουμε στους ανθρώπους που είναι κοινωνικά όντα εντός του σπιτιού.
– Το πατρογονικό σπίτι αποκτά στη μυθοπλασία τα τελευταία χρόνια τη μορφή ενός απορροφητήρα αναμνήσεων και μετατροπέα τους σε δαίμονες που ζουν κάτω από το κρεβάτι μας ή μέσα στη ντουλάπα μας. Έχει μια τέτοια προέκταση η παράσταση;
Υπό συνθήκες ναι. Υπό την έννοια δηλαδή ότι είναι ο αποθηκευτικός χώρος των στιγμών συνεύρεσης των κατοίκων, ναι. Είναι ένας χώρος που θα κοιμηθείς, θα συν-βρεθείς, θα κάτσεις στο τραπέζι, θα ευχηθείς, θα κλάψεις τους νεκρούς σου, θα χαρείς για τη γέννηση των νέων βλαστών. Το σπίτι είναι μια αμπάριζα που παίρνεις για να βγεις στην αγορά, το λιμάνι. Δεν είναι φοβικό. Είναι ένα σπίτι ανοικτό.
Οι άνθρωποι του σπιτιού για το οποίο μιλάμε ήταν καπνέμποροι από εργάτες, έκαναν χρήματα, πτώχευσαν, έγιναν μέρος πολέμων, κατοχών. Η δεύτερη βουλγάρικη κατοχή για παράδειγμα άφησε ένα σκληρό σημάδι. Παρόλα αυτά το σπίτι κρατούσε ανοιχτή την πόρτα της ζωής.
– Είναι η σχέση σκηνοθέτη/ηθοποιού με το θέατρο τέτοιας φύσεως; Αποτελεί κάθε σκηνή μια πατρογονική γη;
Κατά μία λογική σαφώς. Ο σκηνοθέτης πρέπει να έχει χώρο για τους ηθοποιούς κι οι ηθοποιοί για το κείμενο. Αυτή είναι η εξίσωση. Κι όλο αυτό το απολαμβάνουν οι θεατές. Ο καθένας από μας είναι σαν ένας οικοδεσπότης σπιτιού που προσκαλεί στο τραπέζι του ανθρώπους για να τους φιλέψει κάτι. Καθώς επιχειρείς να διηγηθείς μια ιστορία, ιδίως παλιά, αναζητάς τον τρόπο να το κάνεις. Κάποιες φορές ο τρόπος σου μοιάζει καινούργιος, αλλά τελικά είναι παλιός.
– Πέραν της παράστασης, βρισκόμαστε και σε ένα χρονικό σημείο που ξεκινά να σχηματίζεται το φετινό Φεστιβάλ Φιλίππων. Πείτε μας λίγα λόγια για το φεστιβάλ και τι θα κάνετε φέτος;
Στο Φεστιβάλ Φιλίππων είμαι από το 2009. Είναι μια δεκαετία τώρα. Ο Δήμος Καβάλας μας προσφέρει μεγάλη στήριξη. Η κυρία Τσανάκα, η δήμαρχος, είναι που βοηθάει και χρηματοδοτεί γιατί επιθυμεί να έχει η πόλη φεστιβάλ. Ο Δήμος και το ΔΗΠΕΘΕ είναι που συντηρούν την καλλιτεχνική μας παραγωγή.
Εμείς προσπαθήσαμε να δώσουμε μια συγκεκριμένη θεματική στο φεστιβάλ. Δεν θέλαμε να είμαστε μόνο υποδοχείς παραστάσεων από το Φεστιβάλ Επιδαύρου όπως άλλα θέατρα. Θέλαμε να έχουμε δικές μας παραγωγές.
Απ΄ αυτά που θέλαμε είναι πολλά που δεν πετύχαμε. Αλλά είναι ο τρόπος που αποτυγχάνουμε και αυτά στα οποία αποτυγχάνουμε που μας δίνουν το κίνητρο να συνεχίσουμε. Καταφέραμε αρκετά πράγματα αλλά σίγουρα όχι όλα. Εκεί όμως είναι η σημασία, έτσι παίρνεις κουράγιο.
Για το 2019 η θεματική μας είναι η Οδύσσεια και η Τέχνη της Επιβίωσης. Ο Οδυσσέας μας δείχνει τον δρόμο της καρτερίας. Αρχές Μαρτίου θα είμαστε σε θέση να ανακοινώσουμε τα 2/3 του φετινού φεστιβάλ που θα διεξαχθεί από τις αρχές Ιουλίου μέχρι τις 20 Αυγούστου.
Πληροφορίας για την παράσταση «Η Βιογραφία του Πατρογονικού»:
Σκηνοθεσία: Θοδωρής Γκόνης
Κείμενο παράστασης: Πάνος Δεληνικόπουλος, Κατερίνα Λιάτσου, Θοδωρής Γκόνης
Σκηνικά/Κοστούμια: Ανδρέας Γεωργιάδης
Φωτισμοί: Τάσος Παλαιορούτας
Κατασκευή σκηνικού: Γιώργος Μαστοράκης, Γιάννης Σταυρίδης
Ειδικός συνεργάτης: Στράτος Καλαφάτης
Βοηθοί σκηνοθέτη: Μιχάλης Αγγελίδης, Κατερίνα Συμεωνίδου
Χειρισμός ήχου παράστασης: Κωνσταντίνος Γαρουφαλίδης
Χειρισμός κονσόλας φωτισμών: Γιώργος Τριανταφυλλίδης
Διανομή: Ελένη Μαβίδου, Παύλος Σταυρόπουλος
Παρασκευή 11 & Σάββατο 12 Ιανουαρίου 2019, Ώρα 21.00
Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, Αίθουσα Θεάτρου