Στις αρχές του 2019, στεκόμουν μπροστά σε ένα τραπέζι με βιβλία στο βιβλιοπωλείο και το μάτι μου καρφώθηκε σε έναν τίτλο. Φωτεινή Πολιτεία. Στην αρχή υπέθεσα ότι θα διαβάσω κάτι του Σαραμαγκού. Πήρα το βιβλίο στα χέρια. Διάβασα την περίληψη.
Τότε έπαθα ένα deja vu, γιατί νόμιζα ότι θα είναι κάτι πολύ κοντινό με το βιβλίο της Χάνια Γιαναγκιχάρα «Άνθρωποι στα δέντρα». Τελικά, καμία αναγωγή δεν επαληθεύτηκε. Το συγκεκριμένο βιβλίο του Αντρές Μπάρμπα, αλλά και το επόμενο που μεταφράστηκε στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο, τα Χέρια Μικρά, ήρθαν να συνθέσουν μιαν άλλη εικόνα για το παιδί.
Παιδί δεν είναι ένας παράδεισος, όπως έχουμε ως δεδομένο αρκετές φορές. Παιδί είναι και φόβος. Παιδί είναι και σκοτάδι. Κι η γραφή του Μπάρμπα τέμνει κάθε μας προκατάληψη.
Αυτός ο Ισπανός συγγραφέας είναι ένας από τους άξιους συνεχιστές της ισπανόφωνης λογοτεχνίας και ένας από τους καλύτερους σύγχρονους στη χώρα του. Με τη βοήθεια των Εκδόσεων Μεταίχμιο μας δόθηκε μια ωραία ευκαιρία να μάθουμε τους λόγους που έγραψε αυτά τα βιβλία και πώς βλέπει τον κόσμο στον οποίο ζει, ή από τον οποίο απέχει ο Αντρές Μπάρμπα.
– Τι σας οδήγησε στο να περιγράψετε με τέτοιο τρόπο παιδικούς χαρακτήρας στα δύο βιβλία σας που έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά, το Χέρια Μικρά και το Φωτεινή Πολιτεία;
Με ενδιαφέρουν η παιδικότητα και η εφηβία σαν λογοτεχνικοί τόποι γιια πολλούς λόγους, είτε λογοτεχνικούς είτε μη λογοτεχνικούς. Νομίζω πως το πιο σημαντικό είναι ο μεγάλος φόβος που έχουμε και μας αποτρέπει να αποδομήσουμε τον μύθο της παιδικής ηλικίας που έχουμε χτίσει σαν έναν παράδεισο κοινωνικά και η επανόρθωση μιας μεγάλης περιοχής της παραδοσιακής λογοτεχνίας, στην οποία ανήκουν συγγραφείς όπως οι Schowb, Fleur Jaeggy, Cocteau, James, Golding και πολλοί άλλοι που τολμούν να δουν την παιδική ηλικία, την παιδική εποχή από μια ρεαλιστική και χωρίς προκαταλήψεις θέση.
– Ως αναγνώστες, έχουμε μια τάση να θέλουμε να δώσουμε μια λογική εξήγηση σε όλα. Να εφαρμόσουμε έναν ρασιοναλισμό πίσω από κάθε επιλογή του συγγραφέα. Εσείς αναζητάτε αυτή την εφαρμογή της λογικής όταν γράφετε ένα βιβλίο; Αν ναι, είναι όλα εξηγήσιμα ή φτάνετε συχνότερα σε αδιέξοδα;
Όχι, ξεκάθαρα όχι. Το ωραίο είναι ότι κανείς δεν νιώθει την ανάγκη να εξηγήσει όλους τους δρόμους που ακολούθησε η φαντασία του. Και μου φαίνεται πως οι συγγραφείς που διατείνονται ότι τα κάνουν όλα συνειδητά στα έργα τους, ψεύδονται με έναν τρόπο αφόρητα ναρκισσιστικό. Κανείς δεν είναι ικανός να εξηγήσει τα πάντα, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έχει ερευνήσει σε βάθος κάτι. Επιλέγουμε να μπούμε σε μια ζούγκλα, αλλά δεν επιλέγουμε τα ζώα που θα εμφανιστούν στον διάβα μας.
– Στα στοιχεία που συναντά κανείς στους ήρωες των βιβλίων σας, μπορεί κανείς να βρει αναφορές στην παιδική σας ψυχή; Είναι προσπελάσιμη σήμερα από εσάς ή νιώθετε να την έχετε λησμονήσει;
Είναι ενδιαφέρον το πώς αναζητούμε τους εαυτούς μας στα δικά μας παιδιά κι όχι τόσο στην παιδική μας ψυχή. Είναι μια προέκταση αναπόφευκτη ενός ενστίκτου επιβίωσης. Κι είναι τρομερά μαγικό επίσης, καθώς ανασυνθέτουμε ορισμένα στοιχεία των δικών μας γονιών και τα θεωρούμε δεδομένα δικά τους και μας δίνεται η εντύπωση ότι εμείς θα λύσουμε αυτό που δεν κατάφεραν εκείνοι. Απ΄αυτή την άποψη υπάρχει μια προσέγγιση της παιδικής μου ψυχής. Όμως όχι όπως ίσως να την εννοείτε. Το κέντρο του φόβου, το κέντρο του ενστίκτου θα μένει για πάντα απρόσιτο.
– Πιστεύετε ότι στη σημερινή εποχή επιτρέπουμε στα παιδιά να είναι παιδιά;
Όχι, με τίποτα. Τώρα επιβάλλουμε περισσότερο από ποτέ στα παιδιά να μας λυτρώσουν, να πάρουν το βάρος μας πάνω τους και να δώσουν για εμάς εξήγηση σε όλα. Νιώθουμε την ανάγκη να γίνουν τα παιδιά αυτό που εμείς έχουμε αποφασίσει γι΄αυτά. Είναι μια πλάνη τόσο χαρακτηριστική της εποχής μας.
– Τα ισπανικά είναι μια γλώσσα που ο μεταφραστής ενός έργου πρέπει να κατέχει απόλυτα για να μεταφέρει σωστά την αίσθηση στα ελληνικά. Όταν ένα βιβλίο αρχίζει το διεθνές του ταξίδι, το σκέφτεστε καθόλου αυτό; Έχετε το άγχος αν θα μπορέσει να μεταφερθεί το μήνυμα με την ίδια καθαρότητα σε μια άλλη γλώσσα;
Είμαι και εγώ ο ίδιος μεταφραστής εκτός από συγγραφέας και αυτό με κάνει να κατανοώ τις δυσκολίες της ακριβούς απόδοσης. Είναι κάτι το ουτοπικό όπως η βαρύτητα στον πυρήνα της γης, γιατί κάθε μετάφραση είναι μια ανάγνωση και κάθε ανάγνωση είναι μια ερμηνεία. Αλλά εξακολουθώ να θαυμάζω το γενικό επίπεδο επαγγελματισμού στον κόσμο της μετάφρασης. Δεν μπορώ να σταματήσω να συναντώ υπέροχους και πολύ επαγγελματίες μεταφραστές.
– Σε μια συνέντευξή σας είχατε πει ότι οι Ισπανοί συγγραφείς εξακολουθούν να γράφουν με ρυθμό δυσανάλογο του να διαβάζουν. Όταν το διάβασα, σκέφτηκα ότι συμβαίνει το ίδιο κι εδώ στην Ελλάδα. Πιθανότατα και σε πολλές ακόμα χώρες. Έχω την αίσθηση ότι αγνοήσαμε την ομορφιά του να ακούμε και να διαβάζουμε και θέλουμε μόνο όλα τα βλέμματα πάνω μας. Το νιώθετε κι εσείς έτσι;
Για μένα, η ευχαρίστηση της λογοτεχνίας έχει να κάνει περισσότερο με την ανάγνωση παρά με το γράψιμο, αλλά δεν καταλαβαίνω ανθρώπους που γράφουν αλλά δεν διαβάζουν πολλά, νομίζω ότι είναι μια περίεργη και ανεξήγητη αντίφαση, σαν να λείπουν τα δόντια του λιονταριού.
– Λένε πως ένας συγγραφέας βυθίζεται στον κόσμο του όταν αφηγείται την ιστορία του, όταν γράφει ένα βιβλίο. Στις μέρες μας, που συμβαίνουν τόσα επώδυνα σε παγκόσμια κλίμακα, πόσο εφικτό είναι να μην επηρεαστείτε από το κοινωνικό γίγνεσθαι;
Ένας συγγραφέας είναι κάτι ανάμεσα σε ναρκισσιστή και παιδί με το παιχνίδι του. Ίσως μια μείξη αυτών. Θέλει να παίζει, αλλά θέλει με την ίδια δίψα να βλέπει να παίζουν. Πιστεύω ειλικρινά ότι είναι αδύνατο να είσαι συγγραφέας χωρίς να έχεις πείσει τον εαυτό σου ότι είσαι ικανός να μιλήσεις για κάτι μεγαλύτερο από τους άλλους ή για το ίδιο με καλύτερο τρόπο.
Δεν υπάρχει άνθρωπος που να μπορεί να τραφεί μόνο με το Netflix. Στο τέλος, είναι σαν να έχει πεθάνει το σκυλί σου και θες κάποιος να σου πει κάτι λίγο περίπλοκο και χωρίς μουσική υπόκρουση, με τρόπο που να σου κατευθύνει το συναίσθημα, που να σου υπαγορεύει το πώς θα κλάψεις.
– Μυθιστορήματα όπως το δικό σας, είναι αποτέλεσμα ενός οράματος ή η ιστορία κατευθύνεται μόνη της καθώς γράφετε;
Πιστεύω ότι τα έργα μου γεννιούνται μέσα στη σύγχυση και εξελίσσονται σε αυτή. Το μόνο πλάνο είναι η πνευματική εξερεύνηση και σε ένα δεύτερο επίπεδο η εσωτερική απορία: για ποιο λόγο τελικά με φοβίζουν συγκεκριμένα πράγματα..;
– Πώς τοποθετείστε απέναντι στην έννοια του χρόνου; Αν μπορούσα να παρομοιάσω τον χρόνο με κάτι, θα ήταν με κάποιο από τα παιδιά στην Φωτεινή Πολιτεία.
Ο Χρόνος είναι ένα στοιχείο-κλειδί στην κατασκευή της αλήθειας. Χωρίς το πέρασμα του χρόνου, δε μπορείς να στοιχειοθετήσεις τις συζητήσεις των λιγότερο ευνοημένων συλλογικοτήτων μιας κοινωνίας, οι οποίες είναι που στην τελική μεταβάλλονται και τελειώνουν από τις πράξεις των ηγετών. Για να μπορεί μια κοινωνία να πει την αλήθεια για το οτιδήποτε, αυτό σημαίνει ότι υπάρχει ένας Χρόνος που προχωράει και περνάει.
* Η Φωτεινή Πολιτεία και τα Χέρια Μικρά σε μετάφραση Βασιλικής Κνήτου, κυκλοφορούν από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο.