Οι περισσότεροι μάλλον θα είστε εξοικειωμένοι με τη φιγούρα του τηλεοπτικού και κινηματογραφικού Μπόρατ. Στο πιο σημαντικό «κόλπο» της καριέρας του, ο απατεώνας Σάσα Μπαρόν Κοέν έχτισε μια περσόνα που τον έκανε διάσημο, εκμεταλλευόμενος την ανθρώπινη ευπιστία. Υποδυόμενος έναν δημοσιογράφο από το άγνωστο στους συνομιλητές του Καζακστάν, ανάγκασε ακόμη και το υπουργείο εξωτερικών της χώρας να εκδίδει κάθε τόσο δελτία Τύπου προκειμένου να πείσει πως όσα έλεγε ήταν ψέματα. Ωστόσο, τα «θύματα» της εξόφθαλμης πλάνης ήταν τόσα πολλά που αναρωτιέσαι τι θα είχε συμβεί και πόσο μακριά θα μπορούσε να είχε φτάσει αυτή η ιστορία εάν γινόταν σε μια άλλη εποχή. Σε ένα χρονικό σημείο της εξέλιξης που η τεχνολογία δεν θα μπορούσε με σχετική ευκολία να ξεσκεπάσει τέτοιου τύπου απατεωνιές.
Την απάντηση στο παραπάνω ερώτημα την έδωσε πριν μερικούς αιώνες η υπόθεση του George Psalmanazar. Ενός απατεώνα και χειραγωγού τόσο σπουδαίου που ακόμα και 350 χρόνια μετά το θάνατό του δεν γνωρίζουμε καν το κανονικό του όνομα ή τον τόπο που τον γέννησε.
Μάλλον Γάλλος, έζησε τον 18ο αιώνα και -πέρα από κάθε αμφιβολία- υπήρξε ένας ξεχωριστός τύπος με ιδιαίτερα ταλέντα. Μεγαλύτερο όλων η ικανότητά του να πλάθει μύθους και να σκαρφίζεται ιστορίες. Αν ζούσε σήμερα, πιθανότατα να υποστήριζε πως είχε βρεθεί στη Γη από ένα άλλο πλανητικό σύστημα, από έναν διαφορετικό γαλαξία. Και σίγουρα θα έβρισκε έναν τρόπο για να γίνει πιστευτός.
Εκείνο που εντυπωσιάζει είναι η ενέργεια που κατέβαλλε για να συντηρήσει τη συλλογική πλάνη που δημιούργησε στον κύκλο του. Όπως και να το δεις, το να πείσεις μια κοινωνία ότι είσαι από την εξωτική Φορμόζα, ενώ είσαι ένας ξανθός γαλανομάτης, δεν είναι εύκολο πράγμα. Ακόμη και πριν από 300 χρόνια ήταν λίγο-πολύ γνωστό ότι στη σημερινή Ταϊβάν δεν πολυπαίζει το συγκεκριμένο λουκ. Ο Psalmanazar όμως είχε απαντήσεις για όλα. Και όσο περισσότερο έμπαινε στο ρόλο που ο ίδιος είχε ράψει για τον εαυτό του, τόσο πιο εξωφρενικοί και ακραίοι γίνονταν οι ισχυρισμοί του. Περιέργως, γινόταν ολοένα και πιο δύσκολο να ξεσκεπαστεί αυτός ο υπέροχος απατεώνας.
Αιτιολόγησε τα σαφώς ευρωπαϊκά χαρακτηριστικά του υποστηρίζοντας πως η ανώτερη τάξη στη μακρινή και άγνωστη Φορμόζα ζούσε υπόγεια! Κι αν συνυπολογίσεις τις πληροφορίες που έδινε για το τι συνέβαινε στον… πάνω κόσμο, δεν την αδικείς καθόλου. Οι… περιγραφές του στηρίχτηκαν στην αρχή πως όσο μεγαλύτερο είναι ένα ψέμα, τόσο πιο εύκολα θα πείσεις τον συνομιλητή σου ότι λες την αλήθεια. Και τα ψέματα του Psalmanazar ήταν χοντρά. Πολύ χοντρά.
Μιλούσε για μια χώρα που οι άνθρωποι κυκλοφορούσαν γυμνοί και αντί φύλου συκής για να καλύψουν τα απόκρυφα σημεία τους, χρησιμοποιούσαν ένα απλό εσώρουχο φτιαγμένο από χρυσάφι. Τι πιο φυσικό και ωραίο πράγμα για να κερδίσεις το ενδιαφέρον του ακροατηρίου σου; Μμμμ, καλό το χρυσάφι και τα συναφή, αλλά ο κόσμος πάντα είχε ανάγκη από αίμα. Ε, λοιπόν, έβαλε και αίμα στη συνταγή του. Πολύ αίμα. Τόσο όσο τρέχει από το κορμί 18.000 αγοριών που υποτίθεται θυσιάζονταν κάθε χρόνο στους θεούς. Έτσι έλεγε πως γινόταν. Και για να γίνει ακόμη πιο σπλατεριά, έβαζε τους ιερείς να τρώνε στη συνέχεια τα κορμιά των παιδιών, αφήνοντας μόνο τις καρδιές τους.
Μάταια προσπαθούσαν κάποιοι να πείσουν πως όσα έλεγε ήταν αηδίες. Ακόμη και Ιησουΐτες μοναχοί που είχαν βρεθεί στη χώρα και περιέγραφαν έναν εντελώς διαφορετικό τόπο, έχαναν αυτόματα την αξιοπιστία τους. Κι αυτό διότι ο ίδιος ο Psalmanazar (το όνομα του οποίου υποτίθεται προερχόταν από εκείνο του μεγάλου προφήτη της ιδιαίτερης θρησκείας που υπήρχε στη Φορμόζα) ισχυριζόταν πως οι Ιησουΐτες ήταν που τον είχαν απαγάγει και τον έφεραν στην Ευρώπη παρά τη θέλησή του. Επιπλέον, απευθυνόταν σε ένα κοινό, το αγγλικό, στο οποίο οτιδήποτε σχετιζόταν με τον μισητό καθολικισμό δημιουργούσε απέχθεια. Win win situation. Ο Psalmanazar είχε δίκιο και η αγγλικανική εκκλησία έδινε μέσα από τα λόγια του ακόμη ένα λόγο αποστροφής του Πάπα και των κληρικών του.
Στην ουσία κατόρθωσε να περάσει μια ιστορία που δεν ήταν παραπάνω από τα ταξίδια του Γκιούλιβερ σε άλλο επίπεδο. Και για να το πετύχει αυτό με φαντασία και μεθοδικότητα δούλεψε πάνω σε κάθε λεπτομέρεια. Δημιούργησε μια καινούρια γλώσσα, την οποία βεβαίως μιλούσε μόνο αυτός. Και δεν σταμάτησε εκεί. Έφτιαξε το αλφάβητό της, τη θρησκεία της, τις συνήθειες των κατοίκων της. Τα ήθη και τα έθιμά της. Τους θεούς, τις προσευχές και τη διαστρωμάτωσή της. Πάντα ακολουθώντας τον κανόνα της υπερβολής που πρόσδιδε στα λόγια του ένα ανεξήγητο κύρος.
Για δεκαετίες περιφερόταν στους υψηλούς κύκλους της αγγλικής κοινωνίας συντηρώντας τον απίθανο μύθο του. Παρέμενε εφευρετικός και εργαζόταν ακούραστα για να προσθέσει ακόμη περισσότερα στοιχεία.
Εάν είχε διοχετεύσει όλη αυτή την ικανότητα και την ενέργεια σε κάποιον άλλο τομέα θα μπορούσε να μείνει στην ιστορία για ένα σωρό άλλους λόγους. Αλλά εκείνος προτίμησε να ακολουθήσει τη φύση του και να παραμείνει ένας Πινόκιο φτιαγμένος από σάρκα και οστά.
Στο απόγειο της δόξας του βρέθηκε να αντιπαρατίθεται στη Βασιλική Ακαδημία του Λονδίνου με τον Έντμουντ Χάλεϊ. Ναι, αυτόν που υπολόγισε την πορεία του κομήτη που φέρει το όνομά του. Και στη μάχη της λογικής και των μαθηματικών απέναντι στην παραφροσύνη και το ψεύδος χωρίς όρια, νικητής για δεκαετίες έβγανε το δεύτερο σκέλος.
Όταν κάποια στιγμή τα ταξίδια στην Άπω Ανατολή έγιναν πιο εύκολα, οι ιστορίες του Psalmanazar σταμάτησαν να ασκούν οποιαδήποτε έλξη. Κι ενώ θα περίμενε κανείς ο περίγυρος να γυρίσει την πλάτη σε αυτόν τον απατεώνα, εκείνος κατόρθωσε να επιβιώσει ξανά. Αποκήρυξε τις νεανικές υπερβολές του και βρήκε καταφύγιο στο όπιο και τον χριστιανισμό.
Λίγο πριν το θάνατό του αποφάσισε να κάνει ένα τελευταίο δώρο στην ανθρωπότητα: Την αλήθεια γι’ αυτόν. Αφού έκλεισε τα μάτια του, δημοσιεύτηκε λοιπόν η αυτοβιογραφία του. Ακόμη και την ύστατη ώρα, όμως, εκείνος παρέμεινε σε διάσταση με την αλήθεια στην πλήρη έκτασή της. Ο τίτλος της «Απομνημονεύματα του ****.