Ένα από τα επεισόδια του 5ου κύκλου έγραφα και ξανάγραφα εδώ και βδομάδες. Χθες που κυκλοφόρησε το trailer λέγαμε όλοι για ταινία. Τελικά το Black Mirror δεν ήταν ούτε τηλεοπτικό ούτε κινηματογραφικό. Το Bandersnatch, το ένα και μοναδικό επεισόδιο που έβγαλε σήμερα το Netflix ήταν μια προσομοίωση, ένα video game με πολλές ηθικές, φιλοσοφικές και καλλιτεχνικές προεκτάσεις.
Ας τα δούμε όμως ένα ένα. Το Bandersnatch πήρε τον τίτλο του από ένα βιβλίο και ακυκλοφόρητο video game της δεκαετίας του ’80. Το γιατί δεν κυκλοφόρησε ποτέ είναι ακόμα κάπως θολό. Ελάχιστη σημασία έχει τώρα πια. Τις απαντήσεις τις έδωσε αυτό που έφτιαξε ο Τσάρλι Μπρούκερ και το Netflix.
Θυμάσαι που πολλές φορές ονειρεύτηκες να γίνεις σκηνοθέτης, σεναριογράφος, ηθοποιός, κάτι απ΄αυτά τέλος πάντων; Ο δημιουργός του Black Mirror εισάκουσε τις κρυφές σου επιθυμίες σαν άλλος Bruce Almighty και έκανε το πιο διαδραστικό επεισόδιο σειράς που έχουμε δει. Έστησε έναν αλγόριθμο και εξέλισσε αυτό που έβλεπες ανάλογα με την απάντηση που είχες δώσει σε διάφορα διλήμματα που εμφανίζονταν μπροστά σου.
Σε βάζει μέχρι και να συνομιλήσεις με τον πρωταγωνιστή και να του εξηγήσεις ότι είσαι χρήστης του Netflix και χειρίζεσαι τις αποφάσεις του. Το πιο εντυπωσιακό με το Bandersnatch είναι πως πρόκειται για μια καθαρά ατομική εμπειρία. Μια κατανάλωση τέχνης που παίρνει την εικόνα των δικών σου επιλογών. Το να σου μιλήσω για την πλοκή θα είναι ανούσιο, γιατί εσύ που με διαβάζεις κι εγώ ίσως να μην είδαμε τα ίδια πράγματα.
Για παράδειγμα εγώ επέλεξα να φουντάρει ο Κόλιν από το μπαλκόνι και δεν εμφανίστηκε ξανά μπροστά μου. Ένας φίλος μου έκανε το ίδιο, αλλά οι δικές του αποφάσεις επανέφεραν τον Κόλιν προς το τέλος του επεισοδίου. Αν μπορεί κάποιος να μιλήσει με τέτοιους όρους, αφού ακόμα και το Netflix απέφυγε να βάλει μπάρα διάρκειας από κάτω. Για μένα το Bandersnatch κράτησε 85 λεπτά. Για σένα μπορεί να κράτησε 70, για άλλον 95.
Για άλλον μπορεί να κράτησε ως και 2,5 ώρες! Είναι ένα επεισόδιο που μπορείς να το δεις μέχρι και δέκα φορές και να σου παράξει έστω και μια διαφορετική σκηνή. Συνολικά μιλάμε για άπειρες εκδοχές.
Γι΄αυτό κιόλας δεν πρέπει να κριθεί ως ταινία ή επεισόδιο σειράς. Πρέπει να κριθεί ως ένα installation σε πλατφόρμα ψυχαγωγίας. Ως μια παρέκβαση πραγματικότητας. Το Bandersnatch δεν είναι μια αφήγηση. Είναι ένας τυφώνας που απορροφά κάθε του θεατή.
Η φιλοσοφία και η διαλεκτική για το μέλλον της πρόσληψης του σινεμά στα επόμενα χρόνια τοποθετείται με κάθε πτύχωση εδώ. Σκέψου να βλέπεις έτσι ταινίες. Παλιότερα υπήρχε μια φημολογία ότι το σινεμά θα είναι ένα χάπι που καταπίνεις και θα παρουσιάζονται εικόνες κανονικής διάστασης μπροστά σου. Χάπι εμβύθισης. Σαν αυτό που πήρε ο Στεφάν.
Μια άλλη θεωρία που είχε αναπτυχθεί μιλούσε για το αν αυτό που ζούμε όλοι μας είναι αληθινό ή μέρος μιας πολυδιάστατης κατασκευής. Αν υπάρχει δηλαδή κάποια άλλη μορφή ζωής που μας έκανε το θεματικό της πάρκο ή τις μαριονέτες της. Αυτά τα δύο τα ενώνει το Black Mirror. Εσύ είσαι ένας Θεός και στις κινήσεις των πρωταγωνιστών αντικατοπτρίζονται οι καταβολές και τα κίνητρά σου.
Όταν σου δίνεται η επιλογή να σκοτώσει ο Στεφάν τον πατέρα του και του λες να το κάνει, εκείνη τη στιγμή αποκαλύπτεις μια πλευρά του εαυτού σου. Το λιγότερο που δηλώνεις είναι «αυτό ζητάω από τη μυθοπλασία». Το περισσότερο που παραδέχεσαι είναι «πρέπει να διοχετεύσω κάπου τη δίψα μου για βία και αίμα, να την εκτονώσω».
Πώς το νιώθεις όλο αυτό; Προσωπικά κατανοώ την εσωτερική ανάγκη της ίδιας της τέχνης να βρει νέα μέσα και νοήματα, αλλά δεν ξέρω αν τελικά θα ήθελα να έχω την επιλογή της διακύμανσης. Εξάλλου μετά θα έχει καταργηθεί ο ρόλος του σκηνοθέτη. Έχει κι αυτό τη σημασία του.
Στην βάση όλων των παραπάνω έρχεται το μεγαλύτερο ερώτημα ηθικής που απασχολεί τους πάντες από αρχαιοτάτων χρόνων. Η ελεύθερη βούληση και η ελευθερία των επιλογών. Τα αποδεδειγμένα κλισέ θα μιλήσουν για αυτές τις κοινωνικές κατασκευές που προσδώσαμε στην ουσία των κινήτρων μας για να έχουμε να λέμε ότι κυνηγάμε μεγάλα ιδανικά.
Το Bandersnatch μας δίνει με την χαρακτηριστική ωμότητα του Black Mirror την αλήθεια πίσω απ΄αυτές τις έννοιες. Κι αυτή η αλήθεια δεν βρίσκεται στα προφανή και στις σημαντικές επιλογές που καλείσαι να κάνεις για τον Στεφάν. Αλλά στα πιο μικρά. Όπως τον δίσκο που θα πάρει. Ή στις αδιέξοδες επιλογές.
Εκείνη τη στιγμή δεν το καταλαβαίνεις, αλλά μόλις έχεις επηρεάσει το επόμενο δίλημμα. Υπ΄αυτή την έννοια το επόμενο σταυροδρόμι είναι απότοκο καταναγκαστικό κι όχι πολλών επιλογών. Κι αν σε αυτή την αλληλουχία, σε αυτή την εξίσωση έχουμε δύο όρους, φαντάσου πόσο πιο πολύπλοκο γίνεται όλο όταν πας από ένα πρώτο δίλημμα στο δέκατο. Πόσο θα έχει επηρεαστεί το δέκατο από τα εννιά προηγούμενα;
Εδώ έγκειται η καταπληκτική σύλληψη και πραγμάτωση του Bandersnatch. Μπορώ μόνο να υποθέσω πόσο δύσκολο ήταν να φτιαχτεί αυτή η αλγοριθμική ιστορία. Νιώθω όμως την ανάγκη να αποδώσω τη δέουσα εκτίμηση σε όλη αυτή την τεχνική τελετουργία. Κι αυτή η ανάγκη δεν είναι ελεύθερη βούληση. Μου την προκάλεσε το αποτέλεσμα!
https://www.youtube.com/watch?v=XM0xWpBYlNM&t=1s