Το Shawshank Redemption κυκλοφόρησε το 1994 και απέτυχε παταγωδώς στο box office. Το “παταγωδώς” είναι μια λέξη που τη λέμε με την κρίση του σήμερα, έχοντας την εντύπωση ότι η ταινία ήταν πάντοτε ένα αριστούργημα και οι προσδοκίες γι΄αυτήν ήταν υψηλές.
Όχι. Η ταινία δεν θεωρούνταν αριστούργημα για πολλά χρόνια μετά την έξοδο της. Μετά την έξοδο της Τελευταίας Εξόδου. Μάλλον το παρατράβηξα κάπου εδώ.
Δεν είναι παρά στα τέλη της περασμένης δεκαετίας – ναι, πλέον αυτή η φράση αφορά το διάστημα από το 2000 ως το 2009 – που η ταινία πήρε την ανταπόκριση που της άξιζε. Γιατί συμβαίνει αυτό με την τέχνη. Δεν μπαίνει πάντα με την πρώτη μέσα μας. Κι ακόμα κι αν μπει, δεν απλώνεται εξ αρχής. Στην αρχή μοιάζει λίγο φοβισμένη, βρίσκεται σε ένα άγνωστο, χαοτικό και υγρό μέρος. Δεν ξέρει τι θα βρει στο επόμενο βήμα της.
Γι΄αυτό η τέχνη χρειάζεται να μάθει πρώτα τον κάθε θεατή σε αυτή την ατομική αναμέτρηση, σε αυτό το ψυχογραφικό τετ α τετ. Κι όταν συμβεί αυτό, τότε μπορεί να αρχίσει η αναψηλάφιση. Αντιλαμβάνεται κανείς πως μιλάμε για μια διαδικασία που για τον καθένα διαφέρει και απαιτεί χρόνια για να ολοκληρωθεί.
Είναι αυτή ακριβώς η διαδικασία που θα ενεργοποιηθεί στον κάθε έναν από εσάς που θα δείτε το Joker. Είμαι πια πεπεισμένος γι΄αυτό. Η ταινία αυτή πέρασε μέσα μου μια βδομάδα πριν και ήδη βλέπω πως εκτείνεται. Το ίδιο θα κάνει σε κάθε θεατή. Γιατί είναι αυτό το είδος ταινίας.
Είναι μια τέχνη υψηλού επιπέδου που δε μπορεί να θεωρηθεί και να μετρηθεί μέσα σε μια μέρα. Ακόμα και το ότι γράφεται τούτη η κριτική είναι ένα λάθος. Δεν βρίσκονται εύκολα οι λέξεις για να περιγράψουν και να αποδώσουν σωστά αυτό που κατάφεραν ο σκηνοθέτης Τοντ Φίλιπς και ο Χοακίν Φοίνιξ. Και όλοι οι υπόλοιποι συντελεστές. Αλλά κυρίως αυτοί οι δύο. Δική τους είναι όλη η ταινία.
Ο Φοίνιξ δεν απουσιάζει λεπτό από το Joker. Δεν υπάρχει σκηνή χωρίς αυτόν. Κι ο Φίλιπς επιλέγει στις περισσότερες σκηνές να στρέφει την κάμερα πάνω του και γύρω του. Ο κόσμος της Γκόθαμ αναπτύσσεται βάσει της συνείδησης του Άρθουρ Φλεκ, του Joker.
Κι αν συμπεριλάβουμε το σχεδόν σοκαριστικό τρικ του Φίλιπς που αποκαλύπτεται 3-4 σκηνές πριν το τέλος, τότε είναι σαν η κάμερα να είναι τα μάτια μας κι αυτά να έχουν τοποθετηθεί μέσα στο μυαλό του Φλεκ. Σαν τελικά η τέχνη να είμαστε εμείς και να έχουμε τοποθετηθεί με τη βία σε αυτό το σκοτάδι. Ένα διαρκές σκοτάδι για τις εσωτερικές ματιές του ήρωα. Από ένα σημείο και μετά δεν καταλαβαίνεις αν βρίσκεσαι σε ένα υπαρκτό περιβάλλον. Αφαιρείσαι εντελώς από τη μουσική, τον ήχο, από την αίσθηση του εαυτού σου και αισθάνεσαι μόνο τον Φοίνιξ ως Joker.
Το ακόμα πιο ενδεικτικό είναι πως αυτά τα λόγια δεν υπήρξαν ως πλάνο κειμένου στο μυαλό μου. Γράφτηκαν τη στιγμή που τελείωνε η προηγούμενη λέξη. Και συνειδητοποίησα ότι πολλά βγήκαν εξίσου αυθόρμητα καθώς με ρωτούσαν φίλοι και γνωστοί πώς ήταν η ταινία.
Η πιο κατανοητή μεταφορά που μπορώ να κάνω είναι η εξής: ανασύρετε στη μνήμη σας το βάρος της ερμηνείας του Χιθ Λέτζερ και τοποθετήστε το σε μια ολόκληρη ταινία που δεν υπάρχει Batman. Στο Dark Knight ο Joker υπήρχε μέσω του Μπρους. Ήταν ο καθρέφτης του. Στο Joker ο Φλεκ είναι ο καθρέφτης και αυτό που καθρεφτίζεται. Και απλώς κάποια στιγμή περνά μέσα από το γυαλί και γίνεται ο Φλεκ της άλλης διάστασης. Το απείκασμα που κρύβεται πίσω από το μακιγιάζ του κλόουν.
Κι αφού το κάνετε όλο αυτό, αλλάξτε τον Λέτζερ με τον Φοίνιξ. Όχι έναν οποιονδήποτε Φοίνιξ. Αυτόν που δεν τολμούσε να διαβάσει το σενάριο καθόλου πριν γίνει το γύρισμα της κάθε σκηνής, αυτόν που έχασε σε λίγες εβδομάδες 20 κιλά, αυτόν που έχασε πραγματικά τα λογικά του, που δε μπορούσε να διαχειριστεί την ψυχραιμία του και διόγκωνε κάθε συναίσθημα του επειδή ο οργανισμός του είχε ταραχτεί από την απότομη απώλεια βάρους.
Αλλά γιατί να μπείτε σε όλη αυτή τη διαδικασία, ενώ μπορείτε να πάτε στην αίθουσα να δείτε με τα μάτια σας και να αφήσετε την εικόνα να διοχετευθεί μέσα σας εν ευθέτω χρόνω;
Ύστερα από τόσες λέξεις κατάφερα να πω τόσα για την ταινία χωρίς να υπάρξει spoiler, όπως συνηθίζουν να μου ξεφεύγουν. Ακόμα ένα δείγμα για το βάθος του Joker.
Είναι το τελευταίο επιχείρημα; Όχι. Το τελευταίο είναι πως ο Φοίνιξ έχει μια τέτοια ερμηνεία που σε κάνει να ξεχάσεις ότι στην ταινία παίζει ο Ρόμπερτ Ντε Νίρο. Και δεν του το κάνει από εκδίκηση επειδή στα γυρίσματα είχαν διαφορετική μέθοδο και προσέκρουε η μία πάνω στην άλλη. Δεν του το κάνει γιατί λογομάχησαν κάποιες φορές και έπαψαν να ανταλλάσσουν κουβέντα πέρα από τα τυπικά. Του το κάνει γιατί η μέθοδός του τον απογύμνωσε εντελώς.
Σε μια σκηνή ο Φοίνιξ είναι μόνο με το κλασικό σώβρακο μινέρβα, μέσα στο οποίο επιπλέει όντας τόσο αδύνατος. Αν μπορούσε να απεκδυθεί το ίδιο του το δέρμα, θα το έκανε.
Δεν μπορεί να ειπωθεί τίποτε άλλο μεγάλο για το Joker. Όχι τώρα, όχι φέτος, όχι του χρόνου. Σε καμιά δεκαριά χρόνια τα ξαναλέμε…
Υ.Γ. Η ταινία θα προβληθεί από την Παρασκευή στις αμερικάνικες αίθουσες. Με αυτό το τέλος και αυτή την προσέγγιση σε μια κοινωνία με νωπές μνήμες από mass shootings, είναι τεράστια η περιέργεια κι υπάρχει ένας μικρός φόβος για το πώς μπορεί να επηρεάσει τα απορρυθμισμένα μυαλά.
* Η ταινία κυκλοφορεί από σήμερα στις αίθουσες από την Tanweer.