Βιοηθική. Ηθική της τεχνολογίας. Ηθική της φυσικής. Ηθική της εξέλιξης. Η ηθική είναι μια έννοια που καταλήγει πάντοτε να κλείνει τη συζήτηση. Είναι το τελευταίο σύνορο για να οδηγηθούμε ένα βήμα παραπέρα στον πολιτισμό μας.
Κάποιες φορές αδιαφορούμε για εκείνη. Άλλες πάλι την παίρνουμε πολύ στα σοβαρά. Θυμάμαι πάντοτε σε μαθήματα τεχνολογίας και βιολογίας να ανακύπτει η συζήτηση περί ηθικής. Αν μπορείς να ξέρεις από πριν τι προβλήματα θα παρουσιάσει το επερχόμενο παιδί σου στην υγεία του, θα πάρεις την απόφαση για μια έκτρωση; Ποια θέση έχει εδώ η ηθική; Αν μπορείς να δημιουργήσεις με τεχνητή νοημοσύνη μόνο ευφυείς ανθρώπους, πού τοποθετείται η ηθική; Πολλά τα ερωτήματα.
Μακριά από τον τομέα των γνώσεων μας αυτό και σίγουρα ζητήματα που δεν επιτρέπουν απολυτότητα. Ας πάμε σε κάτι πιο light, που μπορεί ενδεχομένως να επιτρέψει κάτι τέτοιο. Το σινεμά.
Προσφάτως κυκλοφόρησε ένα βίντεο ανάλυσης του πώς λειτουργούν τα deepfakes βίντεο και το deepfake περιεχόμενο. Deepfake, για τους μη γνωρίζοντες, είναι ένα πλαστό πράγμα που έχει φτιαχτεί όμως τόσο καλά, ώστε δεν μπορείς να καταλάβεις ότι είναι ψευδές. Η ανάδυση του έγινε στη βάση της πολιτικής, καθώς υπήρξε βίντεο που κάποιοι έφτιαξαν και έβαλαν τη Χίλαρι Κλίντον να λέει συγκεκριμένα πράγματα που δυσχέραιναν την εικόνα της και ο Ντόναλντ Τραμπ το θεώρησε αληθές και το έβαλε στη φαρέτρα των επιχειρημάτων του. Το έκανε ακόμα κι όταν του είπαν πως είναι φτιαχτό.
Κάτι αντίστοιχο έγινε σε πιλοτικό επίπεδο με τον Τζόνσον και τον Κόρμπιν στη Βρετανία, όπου οι δύο ορκισμένοι πολιτικοί αντίπαλοι παρουσιάζονταν σε βίντεο να προτρέπουν το λαό να στηρίξει τον μέχρι πρότινος εχθρό τους πολιτικά. Ο Κόρμπιν ζητούσε από τους Βρετανούς να αποδεχτούν τη λύση του Τζόνσον για το Brexit και τούμπαλιν. Αντιλαμβάνεται κανείς ότι μια τέτοια χρήση μπορεί να προκαλέσει τεράστια κρίση. Τι θα σκεφτεί για παράδειγμα ένας φιλοευρωπαϊστής Βρετανός όταν ακούσει τον Κόρμπιν να του ζητά να στηρίξει τον Τζόνσον; Θα βρεθεί σε κινούμενη άμμο ως προς τις πεποιθήσεις του.
Ας μεταπηδήσουμε κι ας μεταφέρουμε την κουβέντα των deepfakes στο σινεμά. Τα deepfakes μπορούν να φτιαχτούν πανεύκολα, είτε με κάποιον που θα μιμηθεί τη φωνή και τον τρόπο ομιλίας κάποιου είτε με συρραφή λόγων. Κυρίως όμως με το πρώτο. Ο μίμος θα έχει μελετήσει πως κινεί το στόμα του το πρόσωπο που μιμείται, πως αντιδρά σε λέξεις και θα τον ενσαρκώσει. Ο μίμος θα γίνει ηθοποιός.
Αυτό δημιουργεί μια σειρά από λύσεις που θα μπορούσαν κάλλιστα να εφαρμοστούν στον τομέα του θεάματος, αλλά μπορούν να εγείρουν τεράστιο ζήτημα ηθικής.
Ας δούμε για παράδειγμα το Star Wars. Θα μπορούσαν κάλλιστα να φτιάξουν με βίντεο μια Κάρι Φίσερ, η οποία πέθανε πριν δύο χρόνια, και να δημιουργήσουν σκηνές με εκείνη. Και το κοινό να ενθουσιαστεί περισσότερο, με αποτέλεσμα το word of mouth να παρακινήσει περισσότερο κόσμο να δει την ταινία και να αυξηθεί η διαδικτυακή αναφορά της.
Να το πάμε ένα βήμα παραπέρα; Τι θα γινόταν αν ένας σκηνοθέτης δεν ήταν ικανοποιημένος από τους διαθέσιμους ηθοποιούς για έναν ρόλο και αποφάσιζε να φτιάξει αυτό που θέλει μέσω deepfake χρησιμοποιώντας το πρόσωπο ενός προσφάτως πεθαμένου ή ενός που δεν υπάρχει καν; Κι αν το αποτέλεσμα ήταν τόσο καλό που έπειθε μέχρι και την Ακαδημία να προτείνει το ψέμα για Όσκαρ; Κι αν όλα αυτά γίνονταν χωρίς να κρύβεται η αλήθεια και ήταν όλα ομολογημένα; Πού θα οδηγείτο το σινεμά και κάθε τέχνη; Φανταστείτε κάτι αντίστοιχο στη μουσική. Να εμφάνιζε κάποιος ξαφνικά μια χαμένη ηχογράφηση του Έλβις Πρίσλεϊ για παράδειγμα…
Κάποτε λέγαμε ότι το διαδίκτυο και η εξέλιξη της τεχνολογίας θα έρχονταν να μας ισχυροποιήσουν τις έωλες αλήθειες. Εν τέλει, όχι μόνο δεν τις ισχυροποίησαν, αλλά παρήξαν μια σειρά από αληθοφάνειες και δεν υπάρχουν για όλες τα έγκυρα μέσα ώστε να ελεγχθεί η πραγματικότητα τους.
Φυσικά όλο το παραπάνω είναι ένα υποθετικό σενάριο που δίνει στα deepfakes μια δύναμη που δεν έχουν σήμερα. Αλλά πόσα απ΄όσα συμβαίνουν στην εποχή μας ήταν κάποτε υποθετικά σενάρια…; Η σημερινή ισχύς του Facebook ήταν μια υπόθεση το 2009, μια πρόβλεψη χωρίς σιγουριά. Κι όμως συνέβη.
Από τη στιγμή που έπεσε θύμα των deepfakes κοτζάμ Πλανητάρχης – έστω αυτός ο χαμηλού εγκεφαλικού επιπέδου Πλανητάρχης – που έχει πρόσβαση στα πάντα, γιατί να μην πέσουν στο ψέμα τόσες εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι που απέχουν παρασάγγας από μια θέση Πλανητάρχη;
Αυτό που γράφω για το σινεμά δεν είναι science fiction σενάριο. Σκεφτείτε όσα λέει εσχάτως ο Σκορτσέζε. Ναι, γουστάρουμε τρελά τις ταινίες της Marvel. Αλλά αυτό δεν σημαίνει πως το σινεμά δεν οδηγείται σε μια τυποποίηση. Κι αυτή η τυποποίηση θα ήταν πιο εύκολη με όπλο ένα deepfake. Ιδίως όταν τα πραγματικά υλικά πάψουν.
Θέλετε ένα ακραίο παράδειγμα; Δε θα μπορούσε η Marvel να προσφέρει ένα ποσό στον Ρόμπερτ Ντάουνι Τζούνιορ για να χρησιμοποιηθεί το πρόσωπό του σε μια deepfake φάση, από τη στιγμή που ο ίδιος έχει τελειώσει με τον Iron Man, και να συνεχίζει χωρίς να χρειαστεί να γυρίσει καμία σκηνή ο ίδιος; Σίγουρα τώρα θα ήταν πολύ νωρίς για να συμβεί. Αλλά τι μας λέει ότι δεν θα μπορούσε να γίνει σε μια δεκαετία με τον ηθοποιό που θα έχει τότε στο σύμπαν της Marvel μια δημοφιλία σαν κι αυτή του RDJ;
Αν προσθέσουμε στην εξίσωση και την σφοδρή πορεία του σινεμά, των ταινιών δηλαδή, προς την εξατομίκευση (βλ. streaming πλατφόρμες), τότε ίσως να ζούμε σε μια προ-αποκαλυπτική εποχή της 7ης τέχνης…