«Όταν στο Χόλιγουντ λες το όνομα του Στάνλεϊ Κιούμπρικ, είναι σαν να μιλάς για τον Ιησού Χριστό», είχε πει κάποτε ένας τεχνικός που είχε δουλέψει για τον -ίσως- σημαντικότερο κινηματογραφικό σκηνοθέτη που περπάτησε σε αυτόν τον κόσμο. Και όμως -τι ειρωνεία- από την «Οδύσσεια του Διαστήματος» του 1968, την δημιουργία δηλαδή που τον εδραίωσε για τα καλά ως έναν ανυπέρβλητο auteur μέχρι και το φινάλε της καριέρας του δεν υπήρξε ούτε μια ταινία του που να μην κατακρεουργήθηκε από τους κριτικούς.
Όλες βέβαια οι ταινίες του κατά την τελευταία 30ετία της ζωής του αν και θάφτηκαν αρχικά, όχι μόνο εν τέλει αναγνωρίστηκαν αναδρομικά ως αριστουργήματα αλλά κάποιες εξ’ αυτών συνεχίζουν μέχρι και σήμερα να επηρεάζουν τη συντριπτική πλειονότητα των πρωτοκλασάτων δημιουργών του Χόλιγουντ. Δεν υπήρξε ωστόσο πιο χαρακτηριστικό τμήμα αυτής της διαδικασίας, της αρχικής απαξίωσης δηλαδή και της μετέπειτα αναγνώρισης, από την τελευταία ταινία του, το «Μάτια Ερμητικά Κλειστά» του 1999.
Ο Στάνλεϊ Κιούμπρικ πέθανε δυο εβδομάδες αφού είχε ολοκληρώσει το τελικό cut της, η ταινία παίχτηκε στους κινηματογράφους μετά τον θάνατο του και αυτό από μόνο του λειτούργησε ως η τέλεια προώθηση. Συν τοις άλλοις, το λιτό trailer με τον Τομ Κρουζ και την Νικόλ Κίντμαν να ερωτoτρoπούν γυμνoί μπροστά από έναν καθρέφτη πρόσθεσε επιπλέον hype.
Ερωτικό δράμα με το πιο «hοt» ζευγάρι του Χόλιγουντ να πρωταγωνιστεί: αυτή ήταν η ιντριγκαδόρικη πρόσληψη της ταινίας σε επίπεδο προσμονής. Φυσικά, για τα κοινά που έσπευσαν να δουν κάτι τόσο διασκεδαστικό, η πραγματικότητα που τους επεφύλασσε ο Κιούμπρικ ήταν πολύ πιο βαριά και δύσκολα διαχειρίσιμη.
Υπήρξε μεγάλη θεματική εμμονή του Στάνλεϊ Κιούμπρικ το ζήτημα της αποδόμησης της οικογενειακής εστίας. Το έκανε με αιματηρό και horror τρόπο στην «Λάμψη» του 1980 σχολιάζοντας μια υπό διάλυση λαϊκή οικογένεια της Αμερικής. Στο «Μάτια Ερμητικά Κλειστά» κοίταξε μια οικογένεια των πιο πάνω ταξικών πατωμάτων, όχι μια οικογένεια που μάταια κυνηγάει το αμερικάνικο όνειρο αλλά μια οικογένεια που το έχει κατακτήσει θριαμβευτικά, ζει μέσα στα πλούτη και τη χλιδή, απολαμβάνει τη συναναστροφή με την ακόμα πιο υψηλή κοινωνία και τις γκλαμουράτες δεξιώσεις της, συναποτελείται από πετυχημένους και πανέμορφους γονείς και ένα παιδί που μεγαλώνει στα πούπουλα.
Μια τέλεια ζωή θα έλεγε κανείς. Αμ δε: εδώ μιλάμε για τον πιο αριστουργηματικά πικρόχολο προβοκάτορα της ιστορίας του σινεμά.
Ο Κιούμπρικ δεν δείχνει την παραμικρή ελεημοσύνη στους ήρωές του. Το ερωτικό καυγαδάκι ζηλοτυπίας τους θα καταλήξει για τον άνδρα της σχέσης μια μεγάλη, παρανοϊκή, οριακά σουρεαλιστική βόλτα στους χειμωνιάτικους δρόμους της Νέας Υόρκης. Για τη γυναίκα – αστράφτερη κυρία του σπιτιού δε, η μοίρα της είναι συνυφασμένη με τις παραδόσεις της πυρηνικής οικογένειας: θα φύγει από το προσκήνιο και θα βρεθεί παροπλισμένη στο πολυτελές κλουβί της για το μεγαλύτερο κομμάτι της ταινίας, τη στιγμή που ο πιο απελευθερωμένος από την ίδια τη φύση της οικογένειας άνδρας θα προσπαθεί να διαχειριστεί την πραγματικότητα πως η φαινομενικά τέλεια γυναίκα – στήριγμά του φαντασιώνεται και άλλους άντρες.
Μεγάλο σοκ αν είσαι ο άντρας που τα πάντα θες να πηγαίνουν τέλεια στη ζωή σου και ως εκ τούτου αντιλαμβάνεσαι τη σύζυγό σου ως μια καλογυαλισμένη άβουλη Μπάρμπι που απλά υπάρχει για την τελειοποίηση της μόστρας σου.
Δεν είναι τυχαία βέβαια η επιλογή του Κιούμπρικ να ασχοληθεί εδώ με τα μέτρα και τα σταθμά της αστικής τάξης. Σύντομα, η λαιμαργία και η δίψα για αδυσώπητη δύναμη αυτής της τελευταίας θα γίνει ο κεντρικός σχολιασμός του. Η σεκάνς της βίλας των οργίων και των ανατριχιαστικών παραθρησκευτικών τελετών οδηγεί την αφήγηση σε μέρη που κανείς δεν θα μπορούσε να φανταστεί, ο Κιούμπρικ μας αποκαλύπτει τη βαθιά ουσία εκείνων που ζουν έχοντας τα πάντα αφήνοντας στους υπόλοιπους ελάχιστα: νομίζεις ότι τους ξέρεις; Νομίζεις ότι επειδή ζείτε στην ίδια κοινωνία μπορείς να τους κατανοήσεις;
Ηλίθιο ανθρωπάκι, ιδέα δεν έχεις από το υλικό που είναι φτιαγμένοι εκείνοι που σε εξουσιάζουν, ιδέα δεν έχεις τι σημαίνει να γίνεις αληθινά σαν αυτούς, τράβα πανικοβλημένος πίσω στην όμορφη γυναικούλα σου και ας σε πλήγωσε που δεν σε έχει ως απόλυτο θεό στο μυαλό της. Η ζωή σας μπορεί να είναι μίζερη -οικογένεια είστε άλλωστε, τι περίμενες;- αλλά τουλάχιστον είναι καλογυαλισμένη. Φαντάζεσαι να ζούσατε πιο ταπεινά; Να έπρεπε ας πούμε να είσαι αναγκασμένος να δουλεύεις ως επιστάτης ξενοδοχείου όπως ο κακόμοιρος χαρακτήρας της «Λάμψης»; Καλά είσαι στην χρυσαφένια μιζέρια σου, μην το πεις πουθενά…
Η ταινιάρα του Στάνλεϊ Κιούμπρικ, το τελευταίο αριστούργημά του, το «Μάτια Ερμητικά Κλειστά» βρίσκεται τις τελευταίες μέρες στο Netflix. Αν δεν το έχεις δει κάνε αυτή τη χάρη στον εαυτό σου.
Όμως προσοχή: σε κανένα σημείο μην πιστέψεις πως έχεις δει ποτέ κάτι ανάλογο…