Ο άνθρωπος είναι ο υποκινητής και ταυτόχρονα, το έρμαιο της Ιστορίας. Εντός της διακατέχεται από την διπλή φύση του ψυχρού, απρόσωπου ιστορικού υποκειμένου και της αληθινής οντότητας, που αποτελείται από επιθυμίες, κίνητρα, συναισθήματα, φιλοδοξίες. Ο άνθρωπος γράφει την Ιστορία χωρίς να το ξέρει και εν τέλει αυτοδιαλύεται μέσα σε αυτή. Και αν αντίθετα, νομίζει πως γνωρίζει προκαταβολικά το ρόλο που θα παίξει σε αυτή, αγνοώντας τις κοινωνικές συνθήκες γύρω του, η πτώση της υπεροψίας του θα είναι επώδυνη και η αναμέτρηση με την ματαιότητα αναπόφευκτη.
Υπάρχουν ορισμένες κινηματογραφικές χρονιές κατά τις οποίες το ερώτημα αναφορικά με το ποια είναι η ταινία της χρονιάς είναι περιττό. Είναι οι χρονιές που κυκλοφορεί ταινία ο Κρίστοφερ Νόλαν. Το 2023 είναι μια από αυτές τις χρονιές. Δεν χωράει καν συζήτηση: το «Oppenheimer» που μόλις κυκλοφόρησε στις ελληνικές αίθουσες, η 12η δημιουργία του πιο πολυσυζητημένου σκηνοθέτη των καιρών μας, είναι η ταινία της χρονιάς.
Υπάρχει ένα θαυμαστό, συναρπαστικό χαρακτηριστικό που ορίζει την φιλμογραφία του Κρίστοφερ Νόλαν, ένα χαρακτηριστικό που όσο περισσότερες ταινίες βγάζει ο Βρετανός τόσο περισσότερο γίνεται κατανοητό. Αν και πρόκειται για έναν δημιουργό που δεν υπηρετεί ένα μόνο genre -πάσχει άλλωστε από το σύνδρομο του κινηματογραφικού του «μπαμπά», Στάνλεϊ Κιούμπρικ και όπως και εκείνος θέλει να αφήσει ανεξίτηλο το αποτυπωμά του σε όλα τα είδη-, η φιλμογραφία του διακατέχεται από μια παράδοξη εσωτερική συνοχή, από ένα πλαίσιο προβληματισμού και στοχασμού που κάνει συμπαγές το συνολικό έργο του.
Εκτός από την προφανή εμμονή του με το ζήτημα του χρόνου που άλλοτε σε επίπεδο περιεχομένου και άλλοτε σε επίπεδο μορφής (η μη γραμμική αφήγηση των περισσότερων ταινιών του Νόλαν είναι το βασικότερο σήμα κατατεθέν του) διαπερνάει τις ταινίες του, ορισμένες εξ’ αυτών μοιάζουν να αποτελούν η μια τη θεματική συνέχεια της άλλης. Σαν μια μορφή σκέψης που εξελίσσεται από ταινία σε ταινία και αναπόφευκτα τις βάζει να «συνομιλούν» μεταξύ τους.
Για παράδειγμα, το μοτίβο του μοναχικού και καταραμένου ήρωα που, χαμένος μέσα στον χώρο και τον χρόνο, διανύει ένα ταξίδι χωρίς τέλος για έναν σκοπό που δεν εκπληρώνεται ποτέ και τόσο όλα τα συναισθήματα όσο και όλες οι ψυχολογίες που έρχονται σετ με αυτή τη συνθήκη, είναι μια θεματική που πρωτοεξερευνήθηκε μέσα από το νεο-νουάρ «Memento» και την αμνησία του ήρωα. Στο «Inception» το μοτίβο αυτό συνεχίστηκε και ταυτόχρονα μετασχηματίστηκε μέσα από το Sci Fi είδος με την αμνησία να δίνει τη θέση της στον κόσμο των ονείρων για να καταλήξει (;) στο προ τριετίας «Tenet» εκεί όπου πλέον, ο καταραμένος σισσύφειος ήρωας μπλέκεται μέσα σε χωροχρονικά παράδοξα.
Το «Oppenheimer» με τη σειρά του, ταινία που αφηγείται την ιστορία του επιστήμονα που ανακάλυψε την ατομική βόμβα για λογαριασμό των ΗΠΑ τα χρόνια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ανοίγει διάλογο σε ισόποσες δόσεις τόσο με την «Δουνκέρκη» -την έτερη ταινία του Νόλαν που καταπιάνεται με την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου- όσο και με το «Tenet» όσο παράδοξο και αν μοιάζει το τελευταίο εκ πρώτης όψεως.
Όπως στην «Δουνκέρκη» έτσι και στο «Oppenheimer», ο Νόλαν αγνοεί επιδεικτικά τους προφανείς «κακούς» της ιστορίας -δηλαδή τους ναζί- και επιχειρεί να προσεγγίσει την πολεμική συνθήκη -αυτή τη φορά επικεντρωμένος περισσότερο στις πολιτικές πτυχές της και όχι τις αμιγώς στρατιωτικές- καταπιανόμενος με τις επιλογές, τις αντιφάσεις, το εγγενές στον άνθρωπο αντιπολεμικό συναίσθημα (που με βαθιά ανθρωπιστικό τρόπο ο Νόλαν υπερασπίζεται αξιωματικά), όλα αυτά που αναδεικνύονται ως σύνολο συναισθημάτων και συμπεριφορών όταν ένας πόλεμος διαταράσει την κοινωνική ομαλότητα. Με λίγα λόγια, όπως στην «Δουνκέρκη» έτσι και στο «Oppenheimer», ο Νόλαν χρησιμοποιεί την ιστορική συνθήκη ως πρόσχημα για να ασχοληθεί με τους ανθρώπους που την βιώνουν.
Σε αντίθεση ωστόσο με την «Δουνκέρκη», εκεί όπου οι πρωταγωνιστές είναι οι άσημοι στρατιώτες του πολέμου, απρόσωποι κατά τις επίσημες ιστορικές αφηγήσεις αλλά πέρα για πέρα αληθινοί στην κανονική ζωή, ο Νόλαν εδώ επιχειρεί να εστιάσει στους πρωταγωνιστές των πεδίων που κινούν έναν πόλεμο ουσιαστικά, σε αυτούς που κινούν τα νήματά του. Ο Οπενχάιμερ ήταν άλλωστε ένας τέτοιος. Εδώ ακριβώς έγκειται και ο συσχετισμός με το «Tenet».
Υπάρχει μια σκηνή στο «Tenet» που ένας χαρακτήρας αναφέρει πως η επιστήμονας που στο μέλλον ΘΑ ανακαλύψει την μηχανή που θα κάνει πραγματικότητα το ταξίδι στο χρόνο υπήρξε (στο μέλλον) για την γενιά της ό,τι υπήρξε και ο Οπενχάιμερ για τις παρελθοντικές γενιές. Μόνο που -συνεχίζει ο χαρακτήρας του «Tenet»- εκείνη έπραξε (ή τέλος πάντων, θα πράξει) πολλά περισσότερα για να διαχειριστεί αυτή την ευθύνη από ότι ο Οπενχάιμερ. Και είναι μια ατάκα που μοιάζει ως μια εισαγωγή, σε ανύποπτο χρόνο, για το ζουμί της ακριβώς επόμενης ταινίας του Κρίστοφερ Νόλαν.
Όπως ο ήρωας του «Tenet» είναι καταδικασμένος να υπηρετεί έναν απώτερο σκοπό και έτσι, ταξιδεύει διαρκώς στον χρόνο για αυτόν αποτελώντας ταυτόχρονα διαμορφωτή αλλά και έρμαιο της Ιστορίας, έτσι και ο βασικός χαρακτήρας του «Oppenheimer» είναι ένας άνθρωπος που αναμετριέται διαρκώς με αυτή τη φαινομενική αντίφαση: οι πράξεις του θα γράψουν Ιστορία και έχει το προνόμιο να γνωρίζει αυτή την πραγματικότητα εκ των προτέρων. Πλάι σε αυτή την συνειδητοποίηση προκύπτει και η ευθύνη. Μια ευθύνη συλλογική, που αφορά ολόκληρη την ανθρωπότητα, και ταυτόχρονα πέρα για πέρα προσωπική: θα πρέπει, στο τέλος της ημέρας, να μπορεί να ζήσει χωρίς τύψεις. Η ιστορία του Οπενχάιμερ είναι «μεγαλύτερη από την ζωή» και ταυτόχρονα πέρα για πέρα θνητή. Ίσως ο Οπενχάιμερ να είναι πράγματι, όπως ισχυρίζονται διάφοροι εντός του σύμπαντος της ταινίας, ο «πιο σημαντικός άνθρωπος που έζησε ποτέ» αλλά η ζωή του κουβαλάει μέσα της όλες τις παθογένειες της θνητότητας: από αυτές κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει. Η μεγαλειώδης αφήγηση του Νόλαν εξερευνά διαρκώς αυτή τη δισυπόστατη φύση του πρωταγωνιστή, την ευλογία του, όντας κάποιος που γνωρίζει τον ιστορικό του ρόλο πριν καν γράψει Ιστορία, που ταυτόχρονα είναι η δυσβάσταχτη κατάρα του.
Ο Νόλαν αφηγείται την ιστορία μιας γενιάς ανθρώπων που έζησαν σε ένα μεγάλο ιστορικό μεταίχμιο, σε ένα μεγάλο ιστορικό σταυροδρόμι και πίστεψαν πως οι ατομικές βουλήσεις τους, ο ατομικός βολονταρισμός τους αρκούν για να στρέψουν την Ιστορία στον έναν από τους δυο δρόμους. Ανάμεσα σε δυο παγκόσμιους πολέμους, με την επαναστατημένη Ισπανία να παλεύει να γεννήσει έναν νέο κόσμο και με την χιτλερική Γερμανία να απειλεί να καταβροχθίσει ακόμα και τον υπάρχων, με τις σοσιαλιστικές ιδέες να εξαπλώνονται στις κοινωνίες και το μεγάλο δίπολο των ΗΠΑ και Σοβιετικής Ένωσης να μετασχηματίζει και τελικά να υποβαθμίζει την μάχη των ιδεών σε διακρατικούς ανταγωνισμούς και συσχετισμούς, μια γενιά φιλοσοσιαλιστών επιστημόνων πίστεψε πως μπορεί να κρατήσει ανέπαφο το φως της επιστημονικής προόδου από το σκοτάδι του ελέγχου της επιστήμης από την εξουσία, πως μπορεί να ισορροπήσει ανάμεσα στην πρόοδο και τον θάνατο και συνεργαζόμενη με την εξουσία να διατηρήσει την αυτονομία των ονείρων της. Το «Oppenheimer» είναι η ιστορία αυτών των ανθρώπων.
Είναι μεγαλειώδες, συναρπαστικό, συνταρακτικό σινεμά, είναι η αποθέωση της 7ης τέχνης, η πιο «bigger than life» δημιουργία του Κρίστοφερ Νόλαν και η καλύτερη ταινία της φιλμογραφίας του (το «The Dark Knight» παραμένει βέβαια η πιο σημαντική για μια σειρά άλλων λόγων). Είναι ένα αριστούργημα.