Τα ρητορικά ερωτήματα είναι εκείνα που υπάρχει μια πολύ προφανής απάντηση. Οπότε δεν χρειάζεται να απαντήσει κανείς κάτι. Υπάρχουν όμως και ερωτήματα που είναι ρητορικοφανή. Όλοι δηλαδή νομίζουν πως υπάρχει μια και μόνο σωστή απάντηση. Αλλά η πραγματικότητα έρχεται να ανατρέψει τέτοια σιγουριά. Ο Guillermo del Toro έκανε το Shape of Water για να ανατρέψει τέτοιου είδους απορίες. Μία βασική πάνω απ΄όλα. Ανάμεσα στον άνθρωπο και σε ένα υβρίδιο αμφίβιου-εξωγήινου, ποιος είναι το τέρας; Μην βιαστείς να πεις την άποψη σου. Σκέψου πρώτα πολύ καλά.
Γιατί αυτό που θα καταλήξεις να πεις βλέποντας το Shape of Water είναι το ακριβώς αντίθετο απ΄αυτό που σκέφτεσαι. Μιλάμε για την ταινία που την ακολουθούν εδώ και μερικές μέρες 13 υποψηφιότητες Oscar. Η οποία στην 90η απονομή των Oscar που θα μεταδοθεί αποκλειστικά από την Cosmote TV, θέλει να γράψει ιστορία. Για μια ταινία που θα είναι έκπληξη αν φύγει από την απονομή με λιγότερα από 5. Για μια ταινία που έχει κάνει μάζεμα σε όσες απονομές έχουν γίνει ως τώρα. Μα περισσότερο απ΄αυτά τα «στατιστικά», για μια ταινία που παράγει τέχνη, που καινοτομεί και αναπτύσσει τις δικές της ορμές. Που η διαδρομή της είναι από τις πιο σπάνιες που έχουμε δει τα τελευταία χρόνια.
Ο Guillermo del Toro είναι παθιασμένος με το horror fiction. Ταγμένος σε όλη του την καριέρα. Μόνο που εδώ και καιρό ήθελε να βρει μια διαφοροποίηση χωρίς να σβήνει αυτό που τον έχει ορίσει. Και το πέτυχε με το Shape of Water. Δεν είναι horror αυτούσιο, ούτε κάτι άλλο. Είναι ένα horror romance fiction. Με περισσότερη έμφαση στο δεύτερο συνθετικό.
Με μια περίεργη αλληγορία αφήνει το μεγαλύτερο μήνυμα που μπορεί να δώσει το σινεμά σήμερα, να επικρατήσει κατά κράτος. Αγαπάς; Ερωτεύεσαι; Πονάς γι΄αυτό; Στο ανταποδίδουν; Δεν στο ανταποδίδουν; Νιώσε γεμάτος με αυτά και άσε τα να σε κυριεύσουν. Τότε θα είσαι ένας καλύτερος άνθρωπος και σαφώς κερδισμένος. Η λυρικότητα με την οποία επενδύει τα συστατικά της ιστορίας του είναι μια τεράστια εξέλιξη για τις μεθόδους του Toro.
Η Elisa είναι μια γυναίκα που έχει χάσει τη δυνατότητα της ομιλίας ή γεννήθηκε έτσι. Δεν διευκρινίζεται και δεν έχει μεγάλη σημασία. Κάπου στο 1960, η αμερικανική επιστημονική κοινότητα και κατασκοπεία βρίσκονται σε έξαρση. Κάνουν διαρκώς πειράματα, αναζητούν μεγάλες απαντήσεις, χωρίς να υποκινούνται από καμιά πιλάλα για φιλοσοφική αναζήτηση. Θέλουν απλώς να προλάβουν τους Ρώσους. Η Elisa είναι καθαρίστρια σε μια στρατιωτική βάση όπου γίνονται πειράματα και ζει ένα περίεργο είδος.
Έχει μάτια, ανασαίνει από τα βράγχια, έχει άκρα και μοιάζει να έχει αντίληψη αντίστοιχη του ανθρώπου. Παρά το γεγονός ότι μιλάμε για μια ανακάλυψη που πρέπει να μείνει κρυφή μέχρι να καταλάβουν οι μελετητές με τι ακριβώς έχουν να κάνουν, η Elisa λόγω θέσης έχει οπτική επαφή με το «τέρας».
Η οπτική επαφή γίνεται πρώιμη συνεννόηση όταν της τρώει το αυγό. Την επόμενη μέρα εξελίσσεται. Κάθε μέρα γίνεται ένα παραπάνω βήμα. Ώσπου η Elisa, μια κοπέλα που μεγάλωσε και ζει με δεδομένο το γεγονός της απομόνωσης της από τον έρωτα, παρατηρεί μια όμοια διαφορετικότητα σε αυτό το υβρίδιο.
Αυτό που για τους άλλους είναι αποκρουστικό, για εκείνη είναι μια προοπτική. Μια ευκαιρία να νιώσει άνετα με αυτό που είναι, να μην ντρέπεται που δε μπορεί να μιλήσει. Να αισθανθεί ότι κάπου ανήκει. Έστω κι αν δύο μονάδες δεν ορίζουν ομάδα. Ορίζουν όμως τον έρωτα. Ένα συναίσθημα που το νιώθουν και οι δύο. Ο καθένας με τον βιολογικό του καθορισμό. Χωρίς καμιά έννοια για τι μπορεί να πει ο κόσμος.
Φυσικά ο αμφίβιος άντρας δεν είναι ένα ελεύθερο ον. Θεωρείται ιδιοκτησία του κράτους. Κι αυτό σημαίνει εμπόδια σχεδόν ανυπέρβλητα για έναν «αδόκιμο» έρωτα. Έτσι όπως κλιμακώνεται αυτή η σχέση, έτσι όπως καταλήγει και το πως ανατρέπεται αυτό που συμβαίνει στο τέλος, κάνουν το Shape of Water ένα κινηματογραφικό θαύμα της εποχής μας και των αμέσως επόμενων εποχών που θα έρθουν.
Ποιο είναι αυτό που θέλει να πει ο del Toro με αυτή την ταινία; Αγαπήστε τα τέρατα της παιδικής σας ηλικίας. Ίσως να κάνει ένα κάλεσμα στον παιδικό του εαυτό. Τότε που κλεινόταν στο δωμάτιο, άναβε τον φακό κάτω από το πάπλωμα και έφτιαχνε στη σκιά του τοίχου περίεργα όντα. Πάντοτε ζούσαμε με τον φόβο των μικρών τεράτων που βρίσκονται κάτω από το κρεβάτι μας. Δεν βγάζαμε τα πόδια μας από το σκέπασμα για να μη μας τα κόψουν ή να μη μας τραβήξουν στον κόσμο τους.
Και δεν σκεφτήκαμε ποτέ ότι εμείς ήμασταν τα τέρατα γι΄αυτά… Ότι τα αντίστοιχα τερατάκια έκρυβαν τα ποδαράκια τους για να μην τους τα πάρουμε εμείς.
Αυτό μας πηγαίνει και στο δεύτερο σκέλος. Το τέρας δεν κρίνεται από την εξωτερική του εμφάνιση. Κρίνεται από τις πράξεις που το καθορίζουν και με το αν αυτές οι πράξεις είναι επέκταση του χαρακτήρα του ή στιγμές που διολισθαίνει. Η Elisa είναι μουγγή και το τέρας επίσης. Αν βρεθείς σε ένα δωμάτιο με αυτούς τους δύο μάντεψε ποιος θα είναι ο διαφορετικός; Ο παρείσακτος. Όλα καταλήγουν στην οπτική των πραγμάτων. Κι η οπτική δεν είναι ποτέ μέρος μιας αλήθειας, μιας σταθερότητας. Καλό είναι να την διαβάζεις, αλλά μην την βάζεις ποτέ στο κεντρικό κεφάλαιο του βιβλίου.
Όσο για τα πρόσωπα της ταινίας; Θα ξεκινήσω από τα γύρω γύρω. Μichael Shannon και Octavia Spencer. Ο πρώτος στον ρόλο του αρχιστράτηγου, του υπεύθυνου για να γίνουν όλα στη σκιά. Η δεύτερη φίλη της Elisa, καθαρίστρια και μια μητρική φιγούρα για την φίλη της. Δύο ηθοποιοί που έχουν μάθει καλά αυτούς τους ρόλους, που γνωρίζουν ότι είναι ένα μέρος του εαυτού τους. Ο Shannon είναι ένας τύπος που προβάλλει μια εξουσιαστική φύση η οποία δεν υπακούει πουθενά, αλλά στο τέλος είναι το πιο πειθήνιο και θλιμμένο όργανο όλων. Η Spencer είναι αυτή η ήρεμη μορφή που κρύβει μέσα της μια τεράστια φλόγα. Που νιώθεις στην ερμηνεία της ότι από τα σπλάχνα της γεννήθηκαν όλες οι επαναστάσεις της Ιστορίας.
Ο Richard Jenkins, ο άνθρωπος που μεγάλωσε την Elisa και αποτελεί τις ρόδες του οχήματος της για να ζήσει το όνειρο της, μπογιατίζει το πρόσωπο του με εκείνη την απλότητα, την πίστη, την ευπιστία ως ένα βαθμό και το αναποφάσιστο που διαθέτουν οι άντρες σε αυτή την ηλικία. Δεν ξέρουν τι να κάνουν και έχουν τόση ανάγκη την αποφασιστικότητα της γυναίκας.
Η Sally Hawkins αξίζει μια μνεία μόνη της. Με το τρεμάμενο χαμόγελο που γεννά ο ευεργετικός φόβος μπροστά στο άγνωστο είναι η μεγάλη της υποκριτική κατάκτηση στο Shape of Water. Υποχρεώνει τον θεατή να υποκλιθεί και σε εκείνη, αλλά ακόμα πιο πολύ στον θησαυρό των συμβόλων που βρίσκονται στον ρόλο της. Σε αυτή την εποχή, σε αυτόν τον τόπο που μεταλαμπαδεύονται αυτά.
Γυρίζουμε και πάλι στον Guillermo del Toro. Ό,τι κι αν γίνει εκείνο το βράδυ της 4ης Μαρτίου, ακόμα κι αν στο τέλος της αποκλειστικής μετάδοσης από τα κανάλια Cosmote TV δεν έχει κάτι ολόδικο του (Best Picture, Screenplay ή Best Director), δεν θα αλλάξει καθόλου την ουσία. Το Shape of Water είναι ό,τι καλύτερο έχει κάνει μέχρι σήμερα. Όχι επειδή κάνει μέτριες ή απλώς καλές δουλειές. Αλλά επειδή αυτό εδώ ακούμπησε τον ουρανό και είδε τα σύννεφα από πάνω. Αυτός είναι η αιτία που μιλάμε για μια ταινία-σταθμό για το σινεμά. Και το λέω αυτό με όλη τη γνώση της βαρύτητας που έχει η φράση!
* Η φετινή απονομή των Oscar θα μεταδοθεί στις 4 Μαρτίου από τα κανάλια της COSMOTE TV. Μέχρι τότε μπορείς να παρακολουθείς το αποκλειστικό κανάλι COSMOTE CINEMA OSCARS HD, όπου θα βρεις 85 οσκαρικές ταινίες που ξεχώρισαν και έλαβαν υποψηφιότητα ή κέρδισαν το χρυσό αγαλματίδιο.